Πρόσωπο και οικογένεια
25 Αυγούστου 2011
Η οικογένεια είναι ένας πανάρχαιος βιο-κοινωνικός θεσμός συνομήλικος της ανθρώπινης ιστορίας. Εμφανίστηκε αμέσως μετά τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπου, κι από τότε μας ακολουθεί χωρίς ουσιώδεις μεταβολές σ’ όλα τα στάδια των πολιτιστικών μας εξελίξεων.
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την οικογένεια ως τη βασικότερη και αρχαιότερη κοινωνική ομάδα, γιατί απ’ αυτήν ξεκίνησαν και κατά τον τύπο της δομής της διαμορφώθηκαν όλες σχεδόν οι σύγχρονες διαρθρωμένες κοινωνικές συνδέσεις. Παρά τη φαινομενική της συλλογικότητα η οικογένεια δεν αποτελεί μια απρόσωπη ομάδα, αλλά κυρίως μια ετερόφυλη ενότητα προσώπων, που με την τεκνογονία προσδίδει στα μέλη της την ουσιαστική τους συγγένεια. Με άλλα λόγια οικογένεια δεν μπορεί να θεωρηθεί το ζεύγος χωρίς την ύπαρξη τουλάχιστον ενός παιδιού.
Το ζεύγος έχει δυνατότητα να εξελιχθεί σε αμοιβαία υπέρβαση της ατομικότητας και στην αμοιβαία εκδήλωση της αγάπης, που έχει ως καρπό της τη γέννηση του παιδιού. Γιατί μόνο το παιδί μπορεί να γίνει αδιαμφισβήτητος κρίκος ανάμεσα στους συζύγους, αφού συνδέσει τους μη συγγενείς κατά το αίμα στην ενότητα των γονέων. Πίσω δηλαδή από την οικογένεια πρέπει οπωσδήποτε να δούμε τη βίωση της πατρότητας και της μητρότητας, που έρχονται ως ανερμήνευτες ψυχοπνευματικές σχέσεις με το παιδί μετά από τη γέννηση του.
Με τις προϋποθέσεις αυτές η οικογένεια κατά βάθος είναι κάτι περισσότερο από κοινωνικό συμβόλαιο ή βιολογική συνέπεια. Είναι κάτι παραπάνω από θεσμός. Είναι κυρίως μια παράξενη συνάντηση ανθρώπων, που δημιουργούν κοινωνία αγάπης στην προσωπική κένωση. Είναι ουσιαστικά ένας χώρος επαναλαμβανόμενων θυσιών, που οικοδομούνται πάνω στην εκμηδένιση του ατομισμού και εκδηλώνονται ως μητρική στοργή, ως πατρικό ενδιαφέρον και ευθύνη, ως συζυγική αμοιβαιότητα, ως παιδική τρυφερότητα, εξάρτηση και λατρεία. Αυτός είναι κι ο λόγος που η οικογένεια από την αρχαιότητα έγινε αντικείμενο ενδιαφέροντος των θρησκειών.
Στο Χριστιανισμό ιδιαίτερα ο γάμος θεωρήθηκε από την αρχή μυστήριο. Μυστήριο πραγματικά μεγάλο, που αγιάζεται με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος γιατί κατά τον Απόστολο Παύλο επιτελείται στο όνομα του Χριστού και στη δόξα της Εκκλησίας. Η προβολή αυτή του γάμου μέσα στην εκκλησιολογική διάσταση αποκαλύπτει τη σημασία του ως θεμέλιο της χριστιανικής οικογένειας. Η οικογένεια έτσι γίνεται προαύλιο της Εκκλησίας γιατί είναι χώρος βίωσης της αγάπης, της ενότητας και της αμοιβαιότητας.
Ένας τέτοιος δυναμισμός, που έχει την ικανότητα να μεταμορφώνει τους ανθρώπους δεν ήταν δυνατό να μην εξαρθεί. Γι’ αυτό κι από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες οι Πατέρες της Εκκλησίας μας τόνισαν με έμφαση τη σπουδαιότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος και προέβαλαν τη σημασία του για τη διαμόρφωση ισχυρών προσωπικοτήτων.
Για ν’ αντιληφθούμε την παραπάνω αλήθεια πρέπει να δούμε την οικογένεια ως χώρο πνευματικής συνάντησης των συζύγων. Μόνο σε μια τέτοια διάσταση είναι δυνατή η ενότητα κι ο δημιουργικός διάλογος. Χωρίς ενότητα είναι αδύνατη η συμβίωση, και χωρίς δημιουργικό διάλογο αδιανόητη η συζυγία. Για να υπάρξουν και τα δυό χρειάζεται εγκαρδιότητα, απαιτείται κατανόηση, είναι απαραίτητη η αγάπη, είναι αναγκαία η υπομονή κι η υποχωρητικότητα. Όλα αυτά εκφράζουν πνευματικότητα.
Η πνευματικότητα λοιπόν είναι απαραίτητη για να προβληθούν τα στοιχεία αρετής των δύο ανόμοιων προσωπικοτήτων και να παραμεριστούν οι εγωισμοί, τα πείσματα, οι μικρότητες, τα συμφέροντα, οι ιδιοτέλειες, γενικά οι αδυναμίες. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι σύζυγοι δεν είναι αδέλφια, είναι δυό ξένοι, δυό διαφορετικοί κόσμοι, δυό ιδιαίτερες προσωπικότητες, δυό άτροποι από ξεχωριστά περιβάλλονται, με διαφορετική αγωγή και ψυχοσύνθεση. Κι όμως οι δυό αυτές προσωπικότητες μέσα στα πλαίσια της συζυγίας συνδέονται σε μια εκπληκτική ψυχική ενότητα και προσφέρουν τον καλλίτερο εαυτό τους. Λυτό είναι το πρώτο θαύμα που συνδέεται με το μυστήριο του γάμου. Του γάμου που γίνεται χώρος ανάπτυξης κοινωνικών αρετών άγνωστων πριν από λίγο στα μεμονωμένα πρόσωπα. Κι όταν έλθει το γλυκό εκείνο αγγελούδι για να θρονιαστεί ανάμεσα στους δυό, τότε στα πρόσωπά τους γίνεται μια ακόμα βαθύτερη πνευματική αλλαγή. Τότε πραγματοποιείται το δεύτερο θαύμα που συνδέεται με την τεκνογονία, και αποτελεί απαρχή και αφετηρία της πραγματικής οικογένειας.
Η οικογένεια λοιπόν είναι ο πνευματικός χώρος, μέσα στον οποίο η χάρη του Θεού επιτελεί το θαύμα της ενότητας δυό ξένων πριν από λίγο ανθρώπων, και το θαύμα της δημιουργίας. Τα θαύματα αυτά όμως είναι ένα άνθος της θείας αγάπης, που για ν’ ανθίσει χρειάζεται κατάλληλο έδαφος, κατάλληλες συνθήκες και προϋποθέσεις, που μόνον η πνευματικότητα κι οι αρετές μπορούν να δημιουργήσουν. Για να γίνει λοιπόν ο γάμος μυστική κοινωνία κι η τεκνογονία αληθινή δημιουργία χρειάζεται τα μέλη της οικογένειας να καταθέσουν στην κοινή τράπεζα της ενότητας μόνον τις αρετές και τις πνευματικές αξίες και ποιότητές τους. Χωρίς αυτές ο γάμος γίνεται πάντοτε μαρτύριο κι η οικογένεια χώρος συγκρούσεων, εχθρότητας και μίσους.
Την τελευταία αυτή δραματική πραγματικότητα δεν μπορεί κανείς ν’ αμφισβητήσει ιδιαίτερα στην εποχή μας. Γιατί η σύγχρονη κρίση των αξιών και της ηθικής δεν ήταν δυνατό ν’ αφήσει ανεπηρέαστη την οικογένεια και τη συνοχή της. Πολλοί μάλιστα φθάνουν να ισχυριστούν ότι η γενικότερη κρίση προέρχεται κατά μεγάλο ποσοστό από τη διάλυση ή τη χαλαρότητα στη δομή της σύγχρονης οικογένειας.
Δεν είναι της στιγμής να αναλύσουμε την προέλευση της πνευματικής κρίσης στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά δεν μπορούμε και ν’ αγνοήσουμε ή να παρασιωπήσουμε το γεγονός ότι τα παραπάνω φαινόμενα είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Γιατί κι αν ακόμα υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις, τα γεγονότα δεν διαψεύδουν τον κανόνα. Και ο κανόνας αποδεικνύει καθημερινά με αψευδή στατιστικά στοιχεία, πως ζεύγη, που οικοδόμησαν την ευτυχία της οικογένειάς τους στον αισθησιασμό ή το συμφέρον, στον εγωισμό ή την αυταρχικότητα, στα πείσματα ή τις παράλογες απαιτήσεις, στις αντιλήψεις για δικαιώματα ή χειραφέτηση και ελευθερία οδηγήθηκαν με μαθηματική ακρίβεια στο διαζύγιο. Οι φράσεις «ασυμφωνία χαρακτήρων» ή «κοινή συναινέσει» ή κάτι αντίστοιχο είναι νομοθετικά μέτρα για την αναστολή της εξέλιξης οικογενειακών δραμάτων. Τί κρύβεται όμως σε λεπτομέρειες πίσω από τις φράσεις αυτές λίγοι μπορούν να γνωρίζουν. Συνήθως μετά την απόφαση του δικαστηρίου πέφτει η αυλαία για να δώσει βέβαια τέλος στην οικογενειακή τραγωδία, πολλές φορές όμως και για να σημάνει την αρχή νέων δραμάτων, που θύματα απ’ εδώ και μπρος θα είναι οι βλαστοί του διαζευγμένου ζεύγους, τα παιδιά των άμυαλων γονέων.
Αθώα πλασματάκια, που με τη διάλυση της οικογένειας χάνουν την ψυχική τους ισορροπία. Αληθινά αγγελούδια, που όσο κι αν δεν το δείχνουν ζουν με τον τρόπο τους έναν αβάσταχτο πόνο, ένα βουβό μαρτύριο. Ανεύθυνα θύματα, που σφραγίζονται από την κούνια τους με τη σφραγίδα της εγκατάλειψης, της μοναξιάς και της οδύνης. Κι οι γονείς, οι πρώην σύζυγοι; Ε, αυτοί ελεύθερα πουλιά. Βιάζονται πολύ μάλιστα ο καθένας τους να βρει το καινούργιο του ταίρι για να φτιάξει τη ζωή του. Κι όταν όλα πάνε καλά, —άντε να το πούμε και στο παιδί για ν’ αρχίσει να συνηθίζει.
-Ξέρεις, απ’ εδώ και μπρος ο κύριος Α΄ θα είναι ο καινούργιος σου μπαμπάς ή αντίστοιχα ή κυρία Β΄ θα είναι η καινούργια σου μαμά. Ωραίο το κόλπο, πολύ πολιτισμένο, η συνέχεια μάλιστα είναι και δελεαστική, γιατί αρχίζουν τα δώρα, οι κούκλες, τα τραινάκια, οι εκδρομές, τα γλυκά. Παιδί είναι, σου λένε, και θα συνηθίσει.
Πόση αφέλεια πραγματικά, αλλά και πόση άγνοια να πιστεύουν ότι η στέρηση του πατέρα ή της μάνας σ’ ένα παιδί μπορεί ν’ αναπληρωθεί με πράγματα, ή με προσποιητή αγάπη ενός ξένου, λες κι η πατρότητα ή η μητρότητα είναι ικανότητες ηθοποιίας. Βέβαια υπάρχουν συγκινητικές περιπτώσεις, που οι καινούργιοι γονείς έδειξαν απέραντη αγάπη και στοργή στα ξένα παιδιά, και στάθηκαν δίπλα τους καλύτερα από τους πραγματικούς. Η αναπλήρωση όμως αυτή δεν μπορεί ποτέ να μειώσει την ευθύνη των πραγματικών, που έφτασαν ν’ ανατινάξουν την οικογένεια τους για μια τρέλλα, ένα πείσμα, έναν εγωισμό, ένα πάθος, μια περιπέτεια.
Πολλές φορές οι σύζυγοι δε φτάνουν στη διάσταση. Παραμένουν κάτω από την ίδια στέγη, ζουν τυπικά ως ζεύγος, αλλ’ η μεταξύ τους κοινωνία έχει από καιρό μεταβληθεί σε μια διαρκή αντίθεση. Ξεχνούν τη σημασία της αγάπης, της υπομονής, της ανοχής, της συγχωρητικότητας, της συμπαράστασης, της ευθύνης για τα παιδιά τους και στην παραμικρή αφορμή το σπίτι μεταβάλλεται σε χώρο συγκρούσεων και σε θέατρο βιαιοτήτων. Μπορεί να φταίει ο ένας, μπορεί να φταίνε κι οι δυό, και στις δυό όμως περιπτώσεις έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα· διασάλευση της ενότητας, εξαφάνιση της ηρεμίας, κατάλυση της πραγματικής αποστολής της οικογένειας. Στοιχεία επικίνδυνα για την αγωγή του παιδιού, που κι όταν ακόμα δε μιλά και δε διαμαρτύρεται δεν παύει να δέχεται την καταλυτική τους επίδραση πάνω στην ψυχή και το χαρακτήρα του.
Άλλοτε πάλι ένα επικίνδυνο πάθος ή μια επιπόλαια συνήθεια απομακρύνουν τους γονείς από τα καθήκοντα και τις ευθύνες για την οικογένεια και σύντομα οι συνέπειες έρχονται να κλονίσουν τα θεμέλια της, αλλά και να επηρεάσουν βαθύτατα τα υπόλοιπα μέλη της. Το μεθύσι, η χαρτοπαιξία, η τεμπελιά, ο τυχοδιωκτισμός, η επιδειξιομανία, η επιπόλαια χειραφέτηση, η αλόγιστη προσαρμογή στην εκκοσμίκευση δεν έχουν μόνο προσωπικές συνέπειες, αλλ’ απειλούν και φθείρουν ολόκληρη την οικογένεια. Έτσι η οικογένεια μεταβάλλεται σιγά-σιγά σε μια εστία οδύνης, σ’ ένα ετοιμόρροπο ερείπιο. Πόση προχειρότητα, πόση ανευθυνότητα, πόση ανωριμότητα, πόση άγνοια για το μεγαλύτερο μυστήριο της ζωής. Φτηνές σκέψεις, φτηνότερα ελατήρια ακόμη φτηνότερο περιεχόμενο, και περιμένουμε ν’ αλλάξει ο κόσμος, να γίνει η οικογένεια κοινωνία αγάπης, ενότητα προσώπων, παράδεισος επιγείων αγγέλων, εργαστήριο χαρακτήρων, αυλή της Εκκλησίας, θυσιαστήριο και ναός του Θεού. Οικτρή πλάνη, απλησίαστη ουτοπία.
Η οικογένεια για τον άνθρωπο είναι σαν το πολύτιμο διαμάντι, που η απόκτηση κι η διαφύλαξή του απαιτούν θυσίες κι ικανότητες, υπομονή κι επιμονή. Δεν είναι εύκολη δουλειά να βρεις ένα διαμάντι, γιατί τότε όλοι θα εύρισκαν κι εκείνο θα είχε χάσει την αξία του. Ανυπολόγιστα ίσως δυσκολότερο είναι να δημιουργήσεις μια ευλογημένη οικογένεια, κι άλλο τόσο να τη διατηρήσεις, γιατί γι’ αυτό δε φτάνουν μόνον ικανότητες, αλλά κυρίως αρετές και πρώτα-πρώτα η αγάπη. Αγάπη όμως που να συγχωρεί, ν’ ανέχεται, να υπομένει, να θυσιάζεται, αλλά και να συγκρατεί, να κυβερνά, να διευθύνει, να νουθετεί και να καλλιεργεί σ’ όλα τα μέλη την προσθετική τους ευθύνη.
Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα οι αμοιβαίες σχέσεις των μελών εντάσσονται σε μια ιεραρχική αρμονία, όπου προνόμια και υποχρεώσεις, δικαιώματα και καθήκοντα ευθυγραμμίζονται και εξαρτώνται από το γενικό καλό. Η αγάπη μεταστοιχειώνει την υπακοή και την κάνει όχι δουλική συμμόρφωση στην αυταρχικότητα, αλλ’ ευγενή ένταξη στη διαπροσωπική ενότητα, που είναι απαραίτητη σε κάθε ευλογημένη οικογένεια.
Από τα παραπάνω στοιχεία είδαμε πως ο γάμος και η οικογένεια δεν είναι μια απλή απόφαση ή ένα επιπόλαιο εγχείρημα. Είναι κυρίως το μυστήριο και η δημιουργία. Το μυστήριο που εξαγιάζει την αγάπη των προσώπων και η δημιουργία που αντιγράφει το Θεό και μετασχηματίζει την αγάπη αυτή σε ανθρώπινες υπάρξεις. Για να εκδηλωθεί ένα τέτοιο μεγαλειώδες θαύμα, για να ελκύσει το ζεύγος τη χάρη του Θεού και να οικοδομήσει την αληθινή οικογένεια, χρειάζονται ποιότητα πνευματική και σύζυγοι που να είναι πρόσωπα. Να είναι καρδιές μ’ αγάπη και ταπείνωση, με αίσθημα ευθύνης και αυτοθυσίας. Να είναι ψυχές με πίστη στο Θεό.
πηγή: Βασίλειος Τ. Γιούλτσης, «Πνευματικότητα και κοινωνική ζωή», εκδ. Π. Πουρναρά –Θεσ/νἰκη, σ. 96-104
