Το φάρμακο της αγκαλιάς

Στέλιος Παπαβέντσης (Παιδίατρος, M.R.C.P.C.H., D.C.H. I.B.C.L.C. )

Αν το σκεφτείτε, πρέπει να είναι τρομακτική η εμπειρία για ένα νεογνό που μέχρι πριν λίγες στιγμές ήταν στη ζεστή λίμνη της μήτρας και ξαφνικά βρίσκεται έκθετο στον κρύο αέρα. Από την ασφάλεια της εμβρυικής στάσης, τώρα δεν ξέρει πώς να χειριστεί τα χέρια και τα πόδια του, νιώθει άβολα με τις άπειρες δυνατότητες που ανοίγονται για το σώμα του. Είναι η σωματική επαφή με τη μητέρα – και τον πατέρα – που δίνει στο μικρό αυτό άνθρωπο μια γεύση από την παλιά αίσθηση, της σιγουριάς, της ζεστασιάς και της ασφάλειας στην κοιλία της μαμάς. Αυτό το άγγιγμα σώμα με σώμα θα είναι το κυριότερο μέσο για το συναισθηματικό δέσιμο με τους γονείς του αλλά και το πρώτο του σχολείο, στο οποίο θα μάθει διαφορετικούς τρόπους αφής, μυρωδιές και απλές αντιδράσεις σε ερεθίσματα.

Οι επιστημονικές ενδείξεις για το φάρμακο της σωματικής επαφής στην κρίσιμη βρεφική περίοδο αυξάνονται ολοένα : Αν το μωρό τοποθετηθεί στο στήθος της μάνας τις πρώτες 1-2 ώρες μετά τη γέννηση, – σε αντίθεση με τις αναχρονιστικές πρακτικές απομάκρυνσης του βρέφους που επιβιώνουν ακόμα σε διάφορα μαιευτήρια της χώρας μας – , η επίδραση στη σχέση μάνας-παιδιου φαίνεται να είναι μακροπρόθεσμα ευεργετική . Μωρά που δεν αφήνονται να κλαίνε απαρηγόρητα αλλά απολαμβάνουν συχνά αγκαλιά, χάδι και απάντηση στο κλάμα τους αναπτύσσονται καλυτέρα ψυχοκινητικά και έχουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς η συναισθηματικά αργότερα. Το βρέφος στους πρώτους έξι μήνες της ζωής πιστεύεται ότι δεν έχει την ικανότητα να μανιπιουλάρει τους γονείς του. Μη φοβάστε ότι θα το κακομάθετε. Είναι άλλη κατάσταση το βρέφος μερικών εβδομάδων που κλαίει και πρέπει να παρηγορηθεί άμεσα και άλλη το δυο χρόνων νήπιο που γκρινιάζει για να το βγάλετε βόλτα. Στην πρώτη ηλικία, καθήκον του γονέα είναι να κάνει εμφανή την παρουσία του με αγκαλιά και επαφή, στη δεύτερη, καθήκον του είναι να θέσει όρια και να διδάξει βασική πειθαρχία στο νήπιο.

Κάποιοι θεωρούν ότι τα μώρα πρέπει να μπαίνουν σε πρόγραμμα ρουτίνας και πειθαρχία από την αρχή – τάισμα και ύπνο με το ρολόι. Οι αντιλήψεις αυτές είναι πλέον επιστημονικά ξεπερασμένες και οδυνηρές για τον ψυχισμό του βρέφους. Αντί να αφήνεται να σπαράζει στο κλάμα μέσα στο κρεβάτι του, οι σύγχρονη παιδοψυχολογία αναγνωρίζει τη σημασία που έχει για την ομαλή ψυχοκινητική ωρίμανση του βρέφους η άμεση και αδιαπραγμάτευτη απόκριση των γονέων στις ανάγκες του. Δώστε όσες αγκαλιές χρειάζεται, τουλάχιστον για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του.

Μια παλιά πατροπαράδοτη πρακτική, το φάσκιωμα, φαίνεται να κερδίζει και πάλι έδαφος στις μέρες μας και υποστηρίζεται από σύγχρονες έρευνες. Το μωρό τυλίγεται σφιχτά με την κουβερτούλα του, χεράκια και ποδαράκια ηρεμούν, όλα γίνονται πιο ήσυχα και ζεστά. Τα μώρα πιθανόν αισθάνονται τον ασφαλή περιορισμό της μήτρας και απαλλάσσονται από την ενόχληση των ακούσιων κινήσεων και της ξαφνικής ελευθερίας που έχουν τα χέρια και τα πόδια τους, την οποία δυσκολεύονται να διαχειριστούν. Το σκεπτικό της πρακτικής αυτής φαίνεται καταρχήν σωστό και από τη δική μου εμπειρία είναι κάτι που μπορεί να βοηθήσει ακόμα και το βρέφος με κολικούς. Βεβαία χρειάζεται κι εδώ μέτρο και σύνεση: το φάσκιωμα δε θα φέρει αποτέλεσμα σε ένα μωρό που πεινάσει και κλαίει, αλλά μάλλον θα διατηρήσει ήσυχο αυτό που είναι ήδη ήρεμο. Επίσης, δε μπορεί να μένει το μωρό φασκιωμένο όλη τη μέρα, διαφορετικά θα μείνει χωρίς ερεθίσματα και θα μείνει πίσω στην ψυχοκινητική του εξέλιξη.

Μια άλλη πρακτική που γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής στη Δυτική Ευρώπη είναι ο υφασμάτινος μαρσιππος (sling) και είναι από αιώνες διαδεδομένη σε μη Δυτικούς πολιτισμούς (Αφρική, Ασία, Αμαζόνιο). Στο εμπόριο μπορεί να βρει κανείς διαφορετικούς τύπους sling για όλες τις ανάγκες και χρήσεις, μερικά πραγματικά υπέροχα. Αν χρησιμοποιηθούν σωστά, προσφέρουν ζεστασιά και σωματική επαφή στο μωρό, δυνατότητα να θηλάζει όταν θέλει και να βλέπει τον κόσμο από ψηλά εισπράττοντας ερεθίσματα από το περιβάλλον γύρω του. Για το γονέα είναι ένας πιο εύκολος τρόπος μεταφοράς, σε σύγκριση με το παραδοσιακό καρότσι και του λύνει τα χέρια, επιτρέποντας να ασχολείται απερίσπαστα με δουλειές του σπιτιού, να γράφει η να εργάζεται.

Μπορεί ακόμα να βοηθήσει πολύ στην επαφή και το συναισθηματικό δέσιμο με τον πατέρα, ενώ κάνει πιο πραγματοποιήσιμες τις βόλτες έκτος σπιτιού, από τους πρώτους μήνες της ζωής. Πολλές έγκυες γυναίκες θα βεβαιώσουν ότι, όταν το μωρό είναι ακόμα στην κοιλιά, στάματα να κλωτσάει και φαίνεται ήρεμο όταν η έγκυος κινείται και περιπατάει, ενώ ζωηρεύει όταν αυτή ξαπλώσει. Η γλυκιά κίνηση μέσα στη ζεστή αγκαλιά της μήτρας φαίνεται πως νανουρίζει το έμβρυο. Όταν βγει στον κόσμο, αποζήτα φυσικά ότι το παρηγορούσε πριν: ηρεμεί στην αγκαλιά μας, όταν νιώθει το σώμα μας, όταν κουνιέται ελαφρά. Αντίθετα, τρομοκρατείται και κλαίει μέσα σε ένα σκοτεινό σιωπηλό δωμάτιο, πανω σε ένα σκληρό στρώμα. Ο μαρσιππος μπορεί να προσφέρει αυτήν τη φυσική συνέχεια. Μελέτες δείχνουν ότι τα μώρα που κουβαλιούνται σε μάρσιππο από τους γονείς τους είναι περισσότερο χρόνο σε ήρεμη εγρήγορση και κλαίνε λιγότερο. Η ήρεμη εγρήγορση είναι η πιο επιθυμητή ψυχική κατάσταση του νεογνού, καθώς σε αυτήν απορροφά τον κόσμο με μάτια διάπλατα ανοιχτά και μαθαίνει πιο γρήγορα. Σε διαρκή σωματική επαφή, το βρέφος απαλύνει τις εσωτερικές του ενοχλήσεις, περιορίζει τις άσκοπες κινήσεις χεριών και ποδιών και ανοίγει τις πόρτες στον έξω κόσμο. Ίσως δε να γίνεται και εξυπνότερο. Είμαι σίγουρος ότι θα ήταν καλό να χρησιμοποιούσαν περισσότερο αυτές τις ευκολίες οι Έλληνες γονείς.

Είναι πιο υγιεινό να βγαίνουν στον έξω κόσμο γονείς και βρέφη από το να κλείνονται για μήνες μέσα σε τέσσερις τοίχους, όπως συμβαίνει ακόμα στην Ελλάδα. Τα μώρα είναι ευτυχία που μοιράζεται κανείς με όλο τον κόσμο και οι λοιμώξεις έρχονται από την πολλή κλεισούρα και απομόνωση, όχι από τον καθαρό εξωτερικό αέρα και την δύναμη ανανέωσης που προσφέρει η βόλτα..

Το ρεπερτόριο της αφής είναι απεριόριστο. Διαλέξτε την κατάλληλη στιγμή, όταν το μωρό είναι χαλαρό, ήρεμο, αμέσως πριν ή μετά τον ύπνο, μετά το μπάνιο ή σε οποιαδήποτε κατάσταση ήρεμης εγρήγορσης. Απαλό χάδι, κυκλικές ή γραμμικές κινήσεις, ανεπαίσθητα αγγίγματα, η ανάσα σας στο λαιμάκο του, φυσήματα, ευγενικά φιλία, παιχνίδι με τα μαλλάκια του. Βαλτέ μια ήσυχη μουσική στο υπόβαθρο. Όλα αυτά με το ‘αυτί’ της ψυχής σας στημένο στις απαντήσεις του, στις αντιδράσεις του, για να βρείτε τι του αρέσει, τι το κουράζει την κάθε στιγμή. Συνήθη αγαπημένα σημεία για παιχνίδι στο σωματάκι του είναι ο λαιμός, το σημείο ανάμεσα στα μάτια, οι κρόταφοι, η κοιλίτσα. Πιο ευαίσθητα σημεία η περιοχή γύρω από το στόμα, τα χέρια, η γεννητική περιοχή και οι πατούσες, στα όποια τα υπερβολικά ερεθίσματα μάλλον πρέπει να αποφεύγονται.

Δυστυχώς πολλά μώρα, ακόμα και στις μέρες μας, ξεκινούν τη ζωή σε ένα κλίμα συναισθηματικής παραμέλησης και αισθητηριακής αποστέρησης, στο όνομα παλιών και ξεπερασμένων αντιλήψεων για άκαμπτη ρουτίνα και σκληραγώγηση. Από τη γέννηση ακόμα, απομακρύνονται από τη μανά και περιορίζονται στο κρεβατάκι ενός ψυχρού θαλάμου. Στο σπίτι δίνεται έμφαση στην ικανοποίηση των σωματικών τους αναγκών (τάισμα, αλλαγή πάνας) και απομονώνονται από ημερών ακόμα στο παιδικό τους δωμάτιο. Βιώνουν την σύγκρουση ανάμεσα στο ζεστό περιβάλλον της μήτρας και το ψυχρό τάισμα με το ρολόι, το κλάμα χωρίς άμεση απόκριση που ακολουθεί. Τα χείλια τους βρίσκουν παρηγοριά στη βλαβερή λύση της πιπίλας. Αφήνονται στο κρεβατάκι τους χωρίς ερεθίσματα. Ακόμα και εκτός σπιτιού, μετακινούνται στο ωραίο μοναχικό καβούκι του καροτσιού τους. Όλα αυτά για να μην ‘κακομαθαίνουν’ τα ίδια σε πολλή αγκαλιά και για να μη χρειαστούν να αλλάξουν τρόπο ζωής οι γονείς τους. Αποστερημένα μώρα που θα οδηγηθούν με μαθηματική ακρίβεια σε χίλια δυο προβλήματα συναισθηματικά και συμπεριφοράς στο απώτερο μέλλον.