Η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης, Κακοπετριά Κύπρος (με φωτογραφικό υλικό)

Η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης, που βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας της Σολέας είναι μια από τις πιο σημαντικές βυζαντινές εκκλησίες της Κύπρου. Είναι κτισμένη στη δυτική όχθη του ποταμού Κλάριου/Καρκώτη, νοτιοδυτικά του χωριού Κακοπετριά. Είναι απομεινάρι καθολικού βυζαντινής Μονής η ίδρυση της οποίας τοποθετείται, κατά πάσα πιθανότητα, στο πρώτο μισό του 11^ου αιώνα. Η μονή διαλύθηκε τα τέλη του 19^ου αιώνα. Από τότε ο ναός φαίνεται ότι λειτουργούσε ως ξωκλήσι και ως προσκύνημα. Εκτός από την εκκλησία, δεν σώζονται άλλα κτίρια του μοναστηριού.

Ο Μπάρσκι (Ιούλιος 1735) αναφέρει ότι η μονή «έχει ένα πολύ παλαιόν ναόν ωραίας αρχιτεκτονικής μετά τρούλου, ο οποίος είναι αόρατος εκ των έξω, διότι ο όλος ναός είναι κεκαλυμμένος διά μεγάλης [δευτέρας] ξυλίνης στέγης μετά κεράμων, ένεκεν της χιόνος και των πάγων».

Ανήκει στον τύπου εγγεγραμμένου σταυροειδούς ναού με τρούλο. Το αρχικό κτίσμα έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις που αλλοίωσαν την εμφάνιση του. Η εκκλησία κτίσθηκε τον 11^ο αι. και αρχικά δεν είχε νάρθηκα. Ο νάρθηκας προστέθηκε στις αρχές του 12^ου αιώνα. Η δίρριχτη στέγη, απ’ όπου και η προσωνυμία «της Στέγης», χρονολογείται στα τέλη του 12^ου ή στις αρχές του 13^ου αιώνα. Στους αιώνες που ακολούθησαν ο βόρειος τοίχος του νάρθηκα κατεδαφίσθηκε και κτίσθηκε όπως είναι σήμερα με αποτέλεσμα να καλυφθούν ορισμένες τοιχογραφίες.

Στο βόρειο τοίχο ανοίχθηκε μια θύρα και το παράθυρο πάνω απ’ αυτήν άλλαξε μορφή. Διάφορες επεμβάσεις άλλαξαν επίσης τις όψεις της εκκλησίας. Μόνο ο βόρειος τοίχος διατηρεί κάπως την αρχική του εμφάνιση, όπως φαίνεται από την αβαθή βαθμιδωτή αχιβάδα και το παράθυρο του βορειοδυτικού διαμερίσματος της εκκλησίας.

Στο εσωτερικό η εκκλησία διατηρεί τοιχογραφίες του 11^ου, του 12^ου, του 13^ου, του 14^ου και του 15^ου αιώνα. Έτσι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης είναι ένα πραγματικό μουσείο, στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να μελετήσει την εξέλιξη της βυζαντινής τέχνης της Κύπρου. Αξιοσημείωτο είναι και το τέμπλο της εκκλησίας που χρονολογείται στο 17^ο αιώνα όπως και οι εικόνες.

Στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης διασώζονται τοιχογραφίες από τον 11^ο , 12^ο , 13^ο , 14^ο και 15^ο αιώνα, δυο τοιχογραφίες του 17^ου αιώνα και μια του 13^ου αιώνα. Οι πιο σημαντικές από τις τοιχογραφίες αυτές είναι αναμφίβολα εκείνες του 11^ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες του 11^ου αιώνα χαρακτηρίζονται από έντονη πνευματικότητα και λιτότητα και τον έντονο ψυχισμό των προσώπων που εικονίζονται. Οι μορφές δεν έχουν όγκο ούτε βάρος και περιορίζονται σε δυο διαστάσεις. Τα χρώματα των τοιχογραφιών είναι απαλά, αλλά σε περιορισμένη κλίμακα.

Χαρακτηριστικό δείγμα των τοιχογραφιών του 11ου αιώνα είναι η Βαϊοφόρος .

Το 14^ο αιώνα ένα μεγάλο μέρος της εκκλησίας ζωγραφίστηκε ξανά. Χαρακτηριστικό των τοιχογραφιών του 14^ου αιώνα είναι η γραμμικότητα, το καθαρό πλάσιμο και το έντονα λαμπερά χρώματα, όπως φαίνεται από την τοιχογραφία των Αγίων Θεοδώρου και Γεωργίου. Λίγο αργότερα άλλος ζωγράφος διακόσμησε ξανά την αψίδα, την ανατολική και τη νότια καμόρα, το νότιο τοίχο και την ανατολική όψη του νοτιοδυτικού πεσσού της εκκλησίας.

Οι τοιχογραφίες αυτές χαρακτηρίζονται από κάποια εξεζητημένη ραδινότητα και από την ανισομέρεια της χρωματικής γκάμας. Μ’ εξαίρεση τη Γέννηση του Χριστού, που εικονίζεται στη μεγάλη φωτογραφία, τα χρώματα είναι λιγότερο έντονα και περιορισμένης γκάμας.

Στις τοιχογραφίες αυτές επικρατεί κάποια σχηματοποίηση και λιγότερο προσεκτική απόδοση των μορφών. Ο ζωγράφος αγαπά τη λεπτομέρεια και την ποικιλία. Σ’ αυτή την αγάπη του μπορεί να αποδοθεί ο θηλασμός του βρέφους και οι δυο νεαροί βοσκοί, από τους οποίους ο ένας παίζει αυλό και ο άλλος άσκαυλο. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης είναι μια από τις εννέα εκκλησίες της Κύπρου, που έχουν περιληφθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.