Ο κόσμος και οι άνθρωποι μέσω του ευατού μας

 

Σύμφωνα με τον ψυχολογικό νόμο της «προβολής» ο άνθρωπος συχνά «προβάλλει» και αποτυπώνει στην εξωτερική πραγματικότητα τα προσωπικά του αισθήματα και τις εσωτερικές του ψυχολογικές καταστάσεις. Αποδίδει στους άλλους ανθρώπους ενσυνείδητα ή ασυνείδητα ό,τι αυτός έχει μέσα στην καρδιά του και βλέπει τον κόσμο με τα γυαλιά του εσωτερικού του κόσμου. Κατά τον καθηγητή Κορναράκη: «προβολή θα ειπή να βλέπη κανείς στον άλλον ελαττώματα ή αρετές, συναισθήματα και διανοήματα, που όμως είναι αποκλειστικά δικά του βιώματα». (Φιλοκαλικά θέματα σελ. 58). Μοιάζει, στην περίπτωση αυτή, με την κινηματογραφική μηχανή, που προβάλλει στη λευκή οθόνη το καλό ή κακό περιεχόμενο της ταινίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές να σχηματίζει μια ψευδή και φανταστική εικόνα για τον έξω κόσμο, να βγάζει συμπεράσματα εσφαλμένα και να κάνει άδικες κρίσεις. «Γιατί η προβολή κάνει το άτομο να νομίζη ότι γνωρίζει καλά τον πλησίον, ενώ κατ’ ουσίαν η εικόνα που το άτομο αυτό έχει σχηματίσει για τον πλησίον, είναι η εικόνα του εαυτού του» (Κορναράκης, ένθ. άνωτ.).

Όχι σπανίως το ίδιο εξωτερικό γεγονός, το βλέπουμε διαφορετικά και υπό άλλη οπτική γωνία ο καθένας μας. Επηρεαζόμεθα από τις διαθέσεις της ψυχής και τις αντιλήψεις μας, την πνευματική και ηθική μας ποιότητα, ακόμη και το διανοητικό και μορφωτικό μας επίπεδο και βλέπουμε και εκτιμούμε τα πρόσωπα και τα πράγματα, σύμφωνα με την εσωτερικότητα μας αυτή. Για παράδειγμα, ο αισιόδοξος βλέπει το ρόδο και το θαυμάζει, κι’ ας είναι μέσα στ’ αγκάθια· ο απαισιόδοξος βλέπει μόνο τα αγκάθια και μελαγχολεί… Επίσης, από τους τρεις εργάτες, που δουλεύουν στο κτίσιμο ενός μεγαλοπρεπούς Ναού, ο ένας είναι συγκινημένος, διότι κτίζει οίκο Θεού, ο άλλος είναι απλώς ευχαριστημένος, διότι δουλεύοντας «βγάζει το ψωμί του», ενώ ο τρίτος είναι δυσαρεστημένος, διότι «σπαταλούνται» τόσα χρήματα για…Ναό, ενώ θα μπορούσαν να διατεθούν για το κτίσιμο…Νοσοκομείου… «Πάντα ημίν τα συμβαίνοντα, είτε ορατά, είτε αόρατα, έστι και καλώς και εμπαθώς και μέσως καταδέξασθαι» διδάσκει ο Αγ. Ίω. της Κλίμακος. Και συνεχίζει με ένα παράδειγμα:

«Εΐδον τρεις αδελφούς ζημιωθέντας· και ο μεν ηγανάκτει, ο δε έμενεν άλυπος, ο δε πολλήν την χαράν εκαρπούτο».

Εν συνεχεία φέρνει και άλλο παράδειγμα για κάποιους γεωργούς, που έσπειραν τον ίδιο σπόρο, αλλά με διαφορετικό σκοπό ο καθένας. Ο ένας για να εξοφλήσει τα χρέη του. Ο άλλος για να απόκτηση πλούτο. Ο άλλος για να προσφέρει δώρα στο Δεσπότη Χριστό. Ο άλλος για να θηρεύει έπαινο από τους διαβάτες, που θα έβλεπαν την καλλιέργεια του. Ο άλλος για να προξενήσει θλίψι στον εχθρό του, κάνοντας τον να ζηλεύει. Και ο άλλος για να μην ονειδίζεται από τους ανθρώπους ως αργός. (Κλίμαξ, Έκδ. Παρακλήτου σελ. 293)

Το ίδιο εξωτερικό έργο εκτιμάται διαφοροτρόπως και αναλόγως των εσωτερικών μας καταστάσεων.

Επίσης, με άλλο μάτι βλέπει τον κόσμο ο άπιστος και με άλλο ο πιστός. Αλλιώς μελετά και ερμηνεύει τα ιστορικά γεγονότα ο απροκατάληπτος και αλλιώς ο προκατειλημμένος. Άλλη ερμηνεία δίνει στην Αγία Γραφή ο ορθόδοξος χριστιανός και άλλη ό αιρετικός. Συνήθως οι Ιδέες και απόψεις μας περνούν μέσα από το περιεχόμενο της καρδιάς μας. Το αρχαίο γνωμικό «μέτρον πάντων χρημάτων άνθρωπος» έχει νομίζω και εδώ την εφαρμογή του.

Στην ηθική προέκταση του νόμου της «προβολής» παρατηρούμε ότι, υπό την επήρεια ενός άκρατου υποκειμενισμού ή μάλλον των ακαθάρτων παθών μας και της νοσηρής φαντασίας μας, πολλές φορές, κρίνοντες «εξ’ ίδιων τα αλλότρια», νομίζουμε, ότι και οι άλλοι οπωσδήποτε σκέπτονται, αισθάνονται και κάνουν, όπως κι’ εμείς. Η πραγματικότητα όμως συχνά παταγωδώς μας διαψεύδει.

Στον Ευεργετινό διαβάζουμε ότι κάποιος μοναχός διατηρούσε στο νου του πονηρούς λογισμούς εναντίον ενός αδελφού του. Κάποτε, τον είδε να αμαρτάνει, δήθεν, με μια γυναίκα. Ταράχθηκε τότε και πολεμήθηκε από τον λογισμό του πολύ. Αμέσως τότε πλησιάζει το «σύμπλεγμα» της νομιζόμενης αμαρτίας και σκουντώντας το με το πόδι του, λέγει οργισμένος: «Πάψτε λοιπόν να ασχημονείτε…». Καθώς όμως το σκούντησε, αντελήφθη ότι οι νομιζόμενοι άνθρωποι, ήσαν… δύο δεμάτια σταριού… (Εύεργ. τόμ. Γ’ σελ. 21).

Με κατηγορηματικό τρόπο ο Απ. Παύλος δηλώνει: «Πάντα καθαρά τοις καθαροίς, τοις δε μεμιαμένοις και απίστοις, ουδέν καθαρόν, αλλά μεμίανται αυτών και ο νους και η συνείδησις. (Τίτ. 1,15).

Ο εσωτερικά καθαρός άνθρωπος βλέπει τα πάντα -ακόμη και τα κακά- με αγαθή και καθαρή διάθεση, εφαρμόζοντας τον Παύλειο λόγο: «προνοούμενοι καλά ενώπιον πάντων ανθρώπων» (Ρωμ. 12,17).

Ο Άγιος Αθανάσιος ο Μέγας, παρεκάλεσε κάποτε τον Αββά Παμβώ να κατέβει από την έρημο στην Αλεξάνδρεια. Ο Αββάς Παμβώ υπάκουσε. Στην Αλεξάνδρεια συνάντησε μία γυναίκα ελευθερίων ηθών. Μόλις την είδε πλημμύρισαν τα μάτια του δάκρυα,

– Γιατί κλαις πάτερ; τον ερώτησαν οι παρευρεθέντες.

– Για δύο λόγους, είπε. Πρώτον, για την ψυχική απώλεια της γυναίκας αυτής και δεύτερον, γιατί εγώ δεν έχω τέτοιο άγρυπνο ενδιαφέρον να αρέσω στον Θεό, όπως αυτή φροντίζει να αρέση σε αισχρούς ανθρώπους… (Εύεργ. τόμ. Γ’ σελ. 78).

Ο αγαθός άνθρωπος «προβάλλει» το αγαθό βάθος του προς τα έξω και με τον τρόπο αυτό αγαθοποιεί τα πάντα. Λέγεται ότι ένας αγιορείτης μοναχός κατεβαίνοντας ύστερα από πολλά χρόνια στην Θεσ/ νίκη είδε τον κόσμο να τρέχει βιαστικός δώθε-κείθε και εντυπωσιάσθηκε πολύ. Όταν επέστρεψε στο Όρος έλεγε στους άλλους μοναχούς. «Εμείς εδώ δεν κάνουμε τίποτε, πηγαίνετε στον κόσμο να δήτε πώς τρέχουν οι άνθρωποι για την σωτηρία τους». Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι έχει ψευδαισθήσεις και ότι νεφελοβατεί, αγνοώντας ότι στον κόσμο υπάρχει και το κακό. Τουναντίον, προσπαθεί και από το κακό να εξαγάγει το αγαθό και να καρπωθεί πνευματική ωφέλεια, «εξάγων τίμιον εξ αναξίου», κατά το προφητικό.

«Αγαπητέ -συμβουλεύει και ο Αγ. Εφραίμ ο Σύρος- εάν η ψυχή σου ευθεία υπάρχη προς Κύριον, εκ πάντων ωφεληθήση».

Ο ακάθαρτος όμως και εμπαθής βλέπει το κακό, ακόμη και στα αποδεδειγμένως καλά.

Διδακτικότατη επ’ αυτού είναι η Ευαγγελική σκηνή που ξετυλίχθηκε στη Βηθανία, μέσα στο σπίτι του Λαζάρου. Η Μαρία «λαλούσα λίτραν μύρου νάρδου, πιστικής πολυτίμου, ήλειψε τους πόδας του Ιησού και εξέμαξε ταις θριξίν αυτής τους πόδας αυτού». Για την Μαρία, η πράξη αυτή ήταν μια επιβεβλημένη προσφορά λατρείας και ευγνωμοσύνης προς το πρόσωπο του Κυρίου. Για τόν Ιούδα όμως ήταν τρομερή σπατάλη, που προκάλεσε την αγανάκτησή του. Γιατί; Διότι «ενόσει φυλαργυρίαν» και «κλέπτης ην και το γλωσσόκομον είχε και τα βαλλόμενα εβάσταζε» (Ιωάν. 12. 1-7). Το ιερό αυτό γεγονός, που έγινε «μικρόν προ του αχράντου πάθους», αυτός το είδε, μέσω της φιλαργυρίας του, γι’ αυτό και το υποβάθμισε απελπιστικά!

Ο Αββάς Ησαΐας παροτρύνει: «Μη πονηρευθής εναντίον ουδενός ανθρώπου, εάν θέλης να μη χάσουν την αξίαν τους οι πνευματικοί σου κόποι».

Σύμφωνα λοιπόν μέ τα ανωτέρω το κέντρο του βάρους, πέφτει στην καθαρότητα ή μη της καρδιάς. Όταν η καρδιά μας καθαρεύει, τότε με ταπείνωση διακρίνουμε και αναγνωρίζουμε τα δικά μας λάθη και δεν τα «φορτώνουμε» στους ώμους των άλλων.

Η αυτογνωσία περιορίζει σημαντικά τη λειτουργία της «προβολής». Η καχυποψία, αυτό το σαράκι, που κατατρώγει το λογισμό, εξαφανίζεται. Οι προκαταλήψεις και παρεξηγήσεις στις διαπροσωπικές μας σχέσεις παραμερίζονται. Δεν υπάρχουν έτσι ψυχικές αποστάσεις. Η αυτογνωσία οδηγεί στην ετερογνωσία, την γνώση του πλησίον.

«Καθάρισε την καρδιά σου -λέγει στη συνέχεια ο Αββάς Ησαΐας- από όλες τις πονηρές σκέψεις, ώστε όλους να τους βλέπης με απλότητα και θα ιδής την ειρήνη του Θεού να βασιλεύη στην ψυχή σου». Γι’ αυτό και ο Κύριος παραγγέλλει: «καθάρισον πρώτον το εντός του ποτηρίου και της παροψίδος, ίνα γένηται και το εκτός αυτού καθαρόν». (Ματθ. 23,26).

Όταν το «παμπρίζ» της ψυχής μας είναι βρώμικο ή θαμπό τότε και ο έξω κόσμος μας φαίνεται το ίδιο. Όταν τα δάκρυα και η μετάνοια καθαρίσουν το τζάμι, όλος ο κόσμος έξω λάμπει.

Ερώτησαν κάποτε τον Αββά Ισαάκ, ποιό είναι το σημάδι ότι η καρδιά έφθασε στην καθαρότητα; και εκείνος απήντησε. «Όταν φθάση στο ση μείον να βλέπη όλους τους ανθρώπους καλούς και κανένα ακάθαρτο και βέβηλο».

Και τι σημαίνει –συνέχισαν- καθαρότητα καρδιάς; Απάντηση: «Το να είναι η καρδιά ελεήμων για όλη την κτιστή φύσι…».

(Αρχ. Α. Καραματζάνη, Οι Πατέρες και τα προβλήματα της ζωής μας, εκδ .Ι. Μ. Αγ. Αθανασίου Κολινδρού, 1988,