Αριστουργήματα αργυροχοΐας της Ιεράς Μονής Σινά

27 Μαρτίου 2013

της Γιώτας Οικονομάκη-Παπαδοπούλου,Ιστορικού Τέχνης

Αποτελούν ιστορικά τεκμήρια για τα καλλιτεχνικά έργα από τον 6ο έως τον 18ο αιώνα

Στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης, στο παρεκκλήσι των Αγίων Πατέρων, ο μνημειακός μπρούτζινος σταυρός που επιστέφει το νεώτερο τέμπλο υπενθυμίζει την από πολλών αιώνων ιερότητα του χώρου.

Κοσμημένος με αποσπάσματα από την Έξοδο και με παραστάσεις από την παράδοση του Νόμου στον Μωυσή ανακαλεί, όπως και η ψηφιδωτή παράσταση της Μεταμόρφωσης στην αψίδα του ιερού της Βασιλικής, την Επιφάνεια που καθαγίασε τον τόπο, αρχή της ιστορίας του.

Η τέχνη υπηρετεί τη λατρεία και τη βούληση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού που ίδρυσε και αφιέρωσε αρχικά τη Μονή αυτή στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Από τους πρώτους αιώνες ζωής της Μονής ελάχιστα έργα μεταλλοτεχνίας έχουν σωθεί, κυρίως από κράματα χαλκού, αντικείμενα ή τμήματα από μεγαλύτερα έργα, συχνά σε δεύτερη χρήση. O Ιουστινιάνιος σταυρός είναι από τα πιο σημαντικά.

Έκτοτε, η Μονή στη χερσόνησο του Σινά, σημείο συνάντησης τριών ηπείρων, σταυροδρόμι πολιτισμών, κατακτητών, εμπόρων, προσκυνητών, ζει μαζί με αυτούς τη δική της πολυκύμαντη ιστορία. Με την αποδοχή των λειψάνων της Αγίας Αικατερίνης τον 8ο η 9ο αιώνα και, αργότερα, με τη διάδοση της λατρείας της στη Δύση, γίνεται ευρύτερα γνωστή στον χριστιανικό κόσμο.

Φωτό:stoxos.gr

Έργα μεταλλοτεχνίας

Μνήμες της αραβικής κατάκτησης και των σχέσεων με τον δυτικό κόσμο διατηρούν μεμονωμένα έργα, όπως ένα πτηνόμορφο σκεύος που εγγράφεται στην παράδοση της ισλαμικής μεταλλοτεχνίας του 11ου -12ου αιώνα και τα σμαλτωμένα πλακίδια στην τεχνική της Limoges του 12ου-13ου αιώνα.

Δίσκος Αρτοκλασίας Αργυρεπίχρυσος, 1678

Μαρτυρία του σεβασμού που η Αγία Αικατερίνη απολάμβανε στη Δύση είναι και το κοσμημένο με ημιδιαφανή σμάλτα αργυρεπίχρυσο άγιο ποτήρι, έργο παρισινού εργαστηρίου, αφιέρωμα του βασιλιά της Γαλλίας Καρόλου του ΣΤ: «Κάρολος ο των Φραγγών Ρηξ ΣΤος έδωκε τούτο το ποτήριον τη εκκλησία της Αγίας Κατερίνας του όρους του Σινά, έτος του Κυρίου 1411. Εύχεσθε υπέρ αυτού».

Λεκάνη Αργυρεπίχρυση, 1620

Καρπός της όσμωσης Ανατολής και Δύσης στο σταυροδρόμι της νοτιοανατολικής Μεσογείου μετά τις Σταυροφορίες, η λεγόμενη «Σταυροφορική τέχνη», εκπροσωπείται στη Μονή με μια σειρά εικόνων και μερικά έργα μεταλλοτεχνίας.

Πόρπη Αργυρεπίχρυση, 1716

Ανάμεσά τους, το «εργόχιρον Αλεξίου του σιροπούλου», ο σμαλτωμένος σταυρός λιτανείας, κοσμεί ακόμη και σήμερα το παρεκκλήσι της Αγίας Βάτου. Εκφράζει τις τάσεις που οι ιστορικές συγκυρίες είχαν διαμορφώσει στα τέλη του 15ου ή τις αρχές του 16ου αιώνα σε κάποιο σημαντικό κέντρο της περιοχής, πιθανόν την Κύπρο, όπου η Μονή διατηρούσε μετόχια.

Λειτουργικά αντικείμενα

Από τον 16ο αιώνα και εξής, παρά τις αντιξοότητες, η Μονή εμπλουτίζεται με πολλά αξιόλογα λειτουργικά αντικείμενα, χάρη στην ακτινοβολία της, το εκτεταμένο δίκτυο των μετοχίων της, τη δραστηριότητα ικανών ηγουμένων και μοναχών και τους προσκυνητές που ακολουθούν τα από αιώνες χαραγμένα οδοιπορικά. Το μεγάλο κέντρο καλλιτεχνικής δημιουργίας, η Κρήτη, είχε ισχυρούς δεσμούς με το Σινά και βεβαιωμένη εκεί την παρουσία της με αρκετά ενσφράγιστα έργα, των αρχών κυρίως του 17ου αιώνα, όπου κυριαρχούν βενετσιάνικα χαρακτηριστικά.

Η σημασία τους για τη μελέτη της ιστορίας της αργυροχοΐας είναι πρωτεύουσα, γιατί επιβεβαιώνουν τις αρχειακές πληροφορίες σχετικά με την ακμή του κλάδου αυτού στην Κρήτη και στοιχειοθετούν σταθερά σημεία αναφοράς για πολλά άλλα έργα που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή του Αιγαίου.

Ορειχάλκινο εγκόλπιο-λειψανοθήκη με χριστολογικές σκηνές, 10ος αι.

Λάβαρο με Παράσταση Μεταμορφώσεως, Χρυσοκεντητική, 1673

Θήκη Ευαγγελίου Αργυρεπίχρυση, 1604

Ναόσχημο Κιβώτιο Αργυρεπίχρυσο, 1569

Άλλα, αξιόλογα έργα είναι δείγματα του ενδιαφέροντος των ηγεμόνων των παραδουνάβιων περιοχών και του περιβάλλοντός τους για τα μεγάλα λατρευτικά κέντρα της Ορθοδοξίας. Άλλα πάλι τεκμηριώνουν τις πυκνές σχέσεις με τη Ρωσία, όπως τα πολύτιμα αφιερώματα των τσάρων και οι εικόνες «ας εκόμισαν οι μοναχοί εκ της Ρωσίας περιηργηρωμένας».

Τα λειτουργικά αυτά αντικείμενα είναι συλλογικά αφιερώματα «διά κόπου τε και εξόδων εκ πολλών ευσεβών χριστιανών», κειμήλια αφιερωμένα «διά δαπάνης και σπουδής, κόπου, μόχθου και αναστεναγμών» Σιναϊτών μοναχών, «δεήσεις» μεμονωμένων και, πολλών άλλων, ανώνυμων προσκυνητών. Ως έργα τέχνης εκφράζουν τις αισθητικές προτιμήσεις της εποχής τους, για πολύτιμα υλικά, τεχνικές και τεχνοτροπίες.

Ως ιστορικά τεκμήρια, με τις επιγραφές τους και σε συνδυασμό με τις αρχειακές πηγές, δίνουν πληροφορίες για τους τεχνίτες και τα κέντρα κατασκευής τους, φωτίζουν τους μηχανισμούς παραγωγής και διακίνησής τους, τις νοοτροπίες των χορηγών στις μακρές διάρκειες.