100 χρόνια από το ένδοξο έπος του Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913)

του Κων/νου Χούπη

Διοικητή της 10^ης Ταξιαρχίας Σερρών*

 

 

«Δίκαιο είναι, αλλά και αναγκαίο, να τιμούμε τη μνήμη εκείνων, που με την ανδρεία τους, μας παρέδωσαν, ελεύθερη την πατρίδα μας».

Τα αθάνατα αυτά λόγια του Περικλή, επαναλαμβάνουμε και εμείς σήμερα, τιμώντας εκείνους, που κατάφεραν να νικήσουν με το έργο τους τον πανδαμάτορα χρόνο και να αναχθούν σε σύμβολα εθνικής προσφοράς.

Τα γεγονότα που έχουν σημαδέψει την Ιστορία μας είναι τόσα πολλά και σημαντικά. Η ανάκλησή τους όμως στο παρόν συμβάλλει στην αναζήτηση της συλλογικής Εθνικής συνείδησης, στη δόμηση της κοινωνικής συνοχής, και στον ορισμό των ορίων της ελευθερίας μας.

Στρέφουμε, ευγνώμονες και σήμερα, το βλέμμα μας, προς τους πρωτοπόρους της περιόδου 1912-13, προς τους ήρωες των Βαλκανικών Πολέμων, προς όλους εκείνους, αξιωματικούς και στρατιώτες, επώνυμους και ανώνυμους, που περήφανοι και ικανοποιημένοι, αναπαύονται, κάτω από το ανάλαφρο και δροσερό μακεδόνικο χώμα, γιατί, με την δική τους θυσία, η Μακεδονία μας σήμερα χαίρεται τη λευτεριά της, και η Ελλάδα την Εθνική της ακεραιότητα και αξιοπρέπεια.

Με το σημερινό εορτασμό ευελπιστούμε να μεταφέρουμε τον εθνικό παλμό του 1912-13, οταν όλοι οί Έλληνες αδελφωμένοι, σε εθνική πανστρατιά και με ομοψυχία ζηλευτή, αποδύθηκαν σε ένα τιτάνιο αγώνα και επιτέλεσαν θαύματα.

99 χρόνια πριν ο Ελληνικός Στρατός, άρρηκτα ενωμένος με το λαό και κάτω από την άξια πολιτειακή, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Χώρας, έγραψε τις ηρωικές σελίδες των Βαλκανικών Πολέμων, στην Ήπειρο, τη Μακεδονία, και τα νησιά του Αιγαίου, προκαλώντας το θαυμασμό των Συμμάχων του αλλά και το δέος των αντιπάλων του.

Καθιέρωσε την Ελλάδα ως έναν από τους κυριότερους ρυθμιστικούς παράγοντες των βαλκανικών πραγμάτων και αναίρεσε την βουλγαρική άποψη, που ήταν ιδιαιτέρως προβεβλημένη στην Ευρώπη και παρουσίαζε τη Βουλγαρία ως το ισχυρότερο κράτος της περιοχής και κύριο μέτοχο των επιτυχιών του Βαλκανικού Συνασπισμού εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η Ελλάδα βγήκε από τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους ενωμένη και ισχυρή, αφού με αυτούς, η εδαφική της έκταση σχεδόν διπλασιάστηκε και εκατομμύρια υποδούλων Ελλήνων αδελφών μας, απέκτησαν την ελευθερία τους.

19 έως 21 Ιουνίου 1913 ο Έλληνας «για τον σκλαβωμένο αδελφό και για της Πατρίδας την τιμή», επιτυγχάνοντας την υπέρβαση του μέτρου, με ηρωισμό απαράμιλλο και αυτοθυσία αξιοθαύμαστη, δόξασε την Ελλάδα και γέμισε το λαό της με εθνική υπερηφάνεια, δείχνοντας όπως είπε και ο ποιητής, ότι:

«Η μεγαλοσύνη στά Έθνη δεν μετριέται με το στρέμμα, αλλά με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με αίμα».

19 έως 21 Ιουνίου 1913 νέες ιαχές θριάμβου στον Λαχανά, σκόρπιζαν ρίγη συγκινήσεως στους απανταχού Έλληνες:

«Πήραμε το Κιλκίς»

«Έπεσε ο Λαχανάς»

αντηχούσε παντού.

Για να αντιληφθούμε καλύτερα, την αποφασιστική για την απελευθέρωση της Μακεδονίας σημασία της ομώνυμης μάχης και να εκτιμήσουμε σωστά, και στις πραγματικές της διαστάσεις την εθνική προσφορά των ηρωικών μαχητών του Λαχανά, ας ανατρέξουμε για λίγο, στα γεγονότα που διαδραματίσθηκαν τις ημέρες εκείνες.

Η Ελλάδα από την πρώτη στιγμή της κήρυξης του πολέμου κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επιζήτησε να συνεννοηθεί, με τους συμμάχους της, για τη δίκαιη διανομή των απελευθερωμένων εδαφών. Η Βουλγαρία, όμως που οραματιζόταν τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας» της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, έδειξε απροθυμία πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Την ίδια τακτική τήρησε η Βουλγαρία και προς την απαίτηση της Σερβίας να αναθεωρηθεί η Συνθήκη του 1912 με την οποία είχαν ρυθμίσει τα μεταξύ τους εδαφικά ζητήματα. Απότοκο γεγονός των παραπάνω ήταν η Συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας στις 19 Μαΐου στη Θεσσαλονίκη η οποία ερχόταν να επιβεβαιώσει την ουσιαστική διάσπαση του Βαλκανικού Συμμαχικού Μετώπου του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.

Παρόλα αυτά, ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος δεν ήθελε η Ελλάδα να αναλάβει σε καμία περίπτωση επιθετική πρωτοβουλία εναντίον της Βουλγαρίας και τόνισε: «έπραξα ότι ήτο ανθρωπίνως δυνατόν διά να φθάσω εις ειρηνικόν και επιεική διακανονισμόν των ζητημάτων μετά της Βουλγαρίας…».

Η Βουλγαρία όμως, είχε πάρει την απόφασή της. Θα αναλάμβανε αιφνιδιαστικά ταυτόχρονη επίθεση κατά του Σερβικού και του Ελληνικού Στρατού. Η απόφασή της στηρίχθηκε στην αλαζονεία που κατείχε την πολιτική και στρατιωτική της ηγεσία, για την δήθεν ηθική και μαχητική υπεροχή των Βουλγαρικών Ένοπλων Δυνάμεων, τις στρατηγικές ικανότητες της Διοικήσεώς τους και στην περιφρόνηση των ικανοτήτων του Σερβικού και του Ελληνικού Στρατού.

Τη νύχτα, 16 προς 17 Ιουνίου 1913, χωρίς αιτία και χωρίς επίσημη κήρυξη πολέμου, διέταξε αιφνιδιαστική ταυτόχρονη επίθεση εναντίον των Ελληνικών δυνάμεων στο Παγγαίο όρος και στη Νιγρίτα και εναντίον των σερβικών δυνάμεων στη Γευγελή και στο Ιστίπ.

Οι βουλγαρικές δυνάμεις κατέλαβαν το πρωί της 17ης Ιουνίου 1913 το λιμάνι των Ελευθερών. Τα ελληνικά τμήματα της περιοχής Παγγαίου επιβραδύνοντας τον εχθρό πέρασαν τον Στρυμόνα ποταμό, συνενώθηκαν με τμήματα της VII Μεραρχίας και συμπτύχθηκαν, τελικά, στην περιοχή Βρασνά – Αρέθουσα και Λαγκαδά – Βόλβη, οπου και εγκαταστάθηκαν αμυντικά.

Μετά από τα παραπάνω γεγονότα, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε την ανάληψη γενικής επίθεσης.

Ο ελληνικός στρατός διέθετε 8 Μεραρχίες Πεζικού και 1 Ταξιαρχία Ιππικού έναντι των Βουλγάρων, που είχαν συγκροτηθεί σε 5 Στρατιές.

Έτσι, από τις 5 το πρωί της 19ης Ιουνίου οι Έλληνες στρατιώτες, με επικεφαλής τους Αξιωματικούς τους, ορμούν ακράτητοι και μέχρι τις βράδυνες ώρες καταλαμβάνουν τη γραμμή ΓΥΝΑΙΚΟΚΑΣΤΡΟΥ, ΠΕΔΙΝΗΣ, ΚΛΕΠΕ, ΒΕΡΤΙΣΚΟΥ, ΣΚΕΠΑΣΤΟΥ, προσεγγίζοντας τα υψώματα του ΚΙΛΚΙΣ και του ΛΑΧΑΝΑ.

Ξημερώνει η 20η Ιουνίου. Τίποτα δεν συγκρατεί τα παλικάρια μας. Συνεπαρμένοι από τον ηρωισμό των διοικητών τους, με τις σημαίες εμπρός, προχωρούν ακάθεκτοι, κάτω από τις καυτές ακτίνες του καλοκαιρινού ήλιου και μέσα από τα κυματίζοντα σπαρτά. Οι Βούλγαροι, καλά οχυρωμένοι στις κύριες θέσεις τους, ξερνούν φωτιά και μολύβι.

Όλη την ημέρα της 20ης Ιουνίου, οι ελληνικές δυνάμεις προωθούνται. Διεξάγεται σκληρός και πεισματώδης αγώνας. Το πεζικό μας κερδίζει σπιθαμή προς σπιθαμή το έδαφος. Το θεριστικό πυρ των εχθρικών πολυβόλων προκαλεί μεγάλες απώλειες αλλά αυτοί συνεχίζουν ορμητικά μή υπολογίζοντας τη ζωή τους.

Ο ελληνικός στρατός καταδιώκοντας κατά πόδας, την πάλαι ποτέ πανίσχυρη στρατιωτική Βουλγαρική μηχανή, εισέρχεται θριαμβευτής στη Νιγρίτα.

Οι Βούλγαροι καίγοντας την πόλη και κατακρεουργώντας τους κατοίκους της, πανικόβλητοι τρέπονται σε φυγή. Το θέαμα ανατριχιαστικό. Από την εκδικητική τους μανία, δεν γλίτωσαν ούτε τα γυναικόπαιδα. Το φριχτό έγκλημα των Βουλγάρων εξοργίζει ακόμη περισσότερο τις Ελληνικές δυνάμεις και τους δίνει φτερά, για να καταδιώξουν και να εκδικηθούν τους δήμιους των αμμάχων.

Το σκοτάδι πέφτει και οι ελληνικές δυνάμεις με το πέρας της 20ης Ιουνίου έχουν αιχμαλωτίσει ένα (1) λόχο βουλγάρων και έχουν καταλάβει τα πρώτα υψώματα μπροστά από τις οργανωμένες θέσεις της περιοχής Λάχανα.

Η σκληρή μάχη συνεχίζεται και το απόγευμα της 21ης Ιουνίου εξαπολύεται γενική επίθεση κατά των εχθρικών θέσεων. Τα ελληνικά κανόνια βροντούν και η ελληνική λόγχη θριαμβεύει και δοξάζεται επιβάλλοντας τη δίκαιη τιμωρία στον επιδρομέα.

Κλαγγές όπλων, κροτάλισμα πολυβόλων, παραγγέλματα και ιαχές, ασταμάτητες εκρήξεις οβίδων θερίζουν τους μαχητές και το χώμα που εμείς εδώ τώρα πατούμε, βάφεται κόκκινο. Οι οιμωγές των τραυματιών και των ετοιμοθάνατων καλύπτονται από τον θριαμβευτικό αλαλαγμό.

Στην ηρωική αυτή έφοδο, τραυματίζεται θανάσιμα λίγο πιο κάτω από το χώρο που βρισκόμαστε, ο Συνταγματάρχης Παπακυριαζής. Τα τελευταία του λόγια προς τους στρατιώτες του, πριν ξεψυχήσει ήταν:

«Θάρρος παιδιά, θάρρος γενναίοι μου, σπεύσατε, επιτεθείτε».

Οι Έλληνες στρατιώτες με επικεφαλής τον θρυλικό ήρωα της απελευθερώσεως των Ιωαννίνων ταγματάρχη Βελισσαρίου κατανικούν τον εχθρό, παρακινούμενοι από το αθάνατο πνεύμα των προγόνων μας. Ο ίδιος αναφέρει στο Μέραρχο του:

«Οι Εύζωνοί’ μου τρέχουν σαν ζαρκάδια. Εξακολουθεί η καταδίωξη. Αδυνατώ να τους συγκρατήσω. Μήπως παραφρόνησαν; Και αυτό είναι πιθανό. Η ορμή τους προς τον εχθρό είναι ανεξήγητη».

Τέτοια ήταν η πρωτοφανής ισχύς και ορμή εκείνης της εφόδου, που σε μία ώρα είχαν καταληφθεί όλα τα υψώματα του Λαχανά που κατείχαν οι Βούλγαροι. Αιφνιδιάστηκαν κυριολεκτικά και τράπηκαν σε άτακτη υποχώρηση, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την απελευθέρωση της μαρτυρικής πόλης των Σερρών.

Η μάχη του Λαχανά, ήταν πρωτοφανής σε αγριότητα και πείσμα. Οι απώλειες υπήρξαν φοβερές. Παρ’ όλες όμως τις απώλειες, το Πεζικό προχωρούσε σ’ αυτό το ακάλυπτο έδαφος που δεν παρείχε ούτε ένα μέτρο απυρόβλητο. Προχωρούσε με τους Διοικητές Συνταγμάτων επικεφαλής με όλους τους αξιωματικούς στην πρώτη γραμμή, ατρόμητο, έφθανε στην απόσταση εφόδου και ορμούσε με την λόγχη, σαν κύμα που σαρώνει τα πάντα στο διάβα του.

Στην μάχη αυτή έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι, τριάντα δύο (32) Αξιωματικοί και εκατόν σαράντα τέσσερις (144) οπλίτες, ενώ τραυματίσθηκαν πενήντα επτά (57) Αξιωματικοί και δύο χιλιάδες εξήντα δύο (2.062) οπλίτες.

Η νικηφόρα αυτή μάχη, απέφερε γενικότερα τον κατακερματισμό επίλεκτων μονάδων των Βουλγάρων και συνέβαλε εν συνεχεία αποφασιστικά στην ολοκλήρωση της απελευθέρωσης της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας ανατρέποντας τα επεκτατικά σχέδια τους.

Με τέτοιες θυσίες, η Ελλάδα απέκρουσε αποφασιστικά την προσπάθεια ανατροπής των συνόρων της, συνέβαλε αποφασιστικά στην παγίωση του σχηματιζόμενου τότε χάρτη της Βαλκανικής και έδειξε ότι ο σεβασμός αυτών των συνόρων και η ειρηνική συνύπαρξη, είναι ο μόνος εφικτός δρόμος για τις χώρες της περιοχής.

Κυρίες και Κύριοι,

Σήμερα, είναι η ημέρα που καταδεικνύει σε όλους μας τι δεν πρέπει να ξεχάσουμε. Ιστορική μνήμη σημαίνει να τιμήσουμε τους νεκρούς των Βαλκανικών Πολέμων και να αποτίσουμε φόρο τιμής σε όσους εργάσθηκαν για να ανασυγκροτηθεί η Ελλάδα της εποχής εκείνης.

Τιμούμε όλους εκείνους που με τη θυσία τους, μεγάλωσαν και έδωσαν στην Ελλάδα συνέχεια, που αγωνίσθηκαν για την ελευθερία και την ανεξαρτησία μας. Όλους εκείνους, που θυσιάστηκαν με αυταπάρνηση για να είμαστε σήμερα εμείς ελεύθεροι για να είναι σήμερα η χώρα μας ανεξάρτητη και να πορεύεται στο μέλλον με υπερηφάνεια αλλά και με πολύτιμες ιστορικές παρακαταθήκες.

Η γενιά του 1912-13, οι ήρωες των Βαλκανικών Πολέμων είναι ένα λαμπρό παράδειγμα επιμονής, αποφασιστικότητας, ηρωισμού και αντοχής αυτής της ράτσας ανθρώπων που λέγονται Έλληνες και που πολλές φορές δεν μπορούν να κατανοήσουν οι γύρω μας, αυτής της ράτσας που όταν είναι ενωμένη έκανε και πιστεύουμε ότι θα κάνει και στο μέλλον, πράγματα έξω από τη λογική και το μέτρο, πράξεις που αποτελούν και την ανεκτίμητη ιστορική κληρονομιά αυτής της «όμορφης και παράξενης», όπως λέει ο ποιητής, «Πατρίδας μας», που τόσο αγαπάμε όλοι εμείς οι Έλληνες, αυτής της Πατρίδας που τόσο θαύμασαν, φοβήθηκαν ή προβληματίστηκαν κατά καιρούς, φίλοι (εντός και εκτός εισαγωγικών) και εχθροί, μιας και δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν ακόμη εδώ και αιώνες τα συστατικά της στοιχεία, τη μαγιά της, που την κάνουν τόσο απρόβλεπτη.

Επισκέπτες του ιερού αυτού μνημείου της δόξας και της αρετής των ηρώων της μάχης του Λαχανά, ο καθένας μας, πρέπει να βλέπει στους Εθνικούς Αγώνες, τη βαριά κληρονομιά που μας άφησαν αυτοί οι γνωστοί και άγνωστοι ήρωες, όλοι αυτοί που πολέμησαν και πότισαν με το αίμα τους το χορτάρι που πατάμε εδώ σήμερα, για να μπορούμε να ζούμε ελεύθεροι στα άγια χώματα της μαρτυρικής μας Μακεδονίας. Το μόνο που ζητούν από εκεί ψηλά που μας αγναντεύουν σήμερα, είναι να μην ξεχνάμε τη θυσία τους, και τό παράδειγμά τους, να το μεταλαμπαδεύσουμε στη νέα γενιά.

Γι’ αυτό και εμείς οι στρατευμένοι Έλληνες, αισθανόμαστε βαριά την ευθύνη και το χρέος που φέρουμε, έναντι της ιστορίας, της δόξας και της θυσίας που μας κληροδότησαν οι ήρωες της μάχης του Λαχανά.

Υποσχόμαστε πως αν χρειασθεί σε οποία γωνιά της πατρίδας μας ένας νέος Λαχανάς δεν θα διστάσουμε και θα είμαστε έκεί, να συνεχίσουμε την ένδοξη ιστορία της Πατρίδας μας.

Από τις ένδοξες αυτές πλαγιές που ποτίσθηκαν με τόσο αίμα όλοι μας Αξιωματικοί, οπλίτες, μόνιμοι και έφεδροι, άνδρες και γυναίκες χαλυβδώνουμε την ετοιμότητά μας και σε ένδειξη φόρου τιμής, στις αθάνατες ψυχές των ηρώων και των άλλων αγωνιστών του Έθνους μας, που φτερουγίζουν γύρω μας την άγια τούτη ώρα βροντοφωνάζουμε:

ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΛΑΧΑΝΑ ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΖΗΤΩ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ.

* εκφωνίθηκε κατά τη διάρκεια του εορτασμού της Μάχης του Λαχανά παρουσία του Σεβ. Μητροπολίτου κ.Θεολόγου, Αρχών και λαού.

 

 

Πηγή: Διμηνιαίο περιοδικό, Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης «ο Άγιος Νικήτας», έτος ΚΓ΄, τεύχος 242, Μάϊος-Ιούνιος 2012.