Από τον χρυσό αιώνα μέχρι σήμερα κ. Γανωτή

Ένα Ελληνόπουλο της αρχαίας εποχής, όταν έβγαινε στη ζωή είχε έναν οπλισμό παιδείας και μ’ αυτή την ηθική πανοπλία επεδίωκε να νιώσει τη ζωή και να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του. Το ίδιο βέβαια επαναλαμβάνεται σε κάθε εποχή, αλλά ας δούμε εδώ τι συνέβαινε εκείνα τα χρόνια.

Ο κάθε νέος ανήκε σε μια πόλη – κράτος και αυτά τα μικρά κρατίδια βρίσκονταν σε διαρκή ανταγωνισμό με ακήρυκτους και κηρυγμένους πολέμους. Έτσι ο νέος μας έβγαινε στη ζωή με μια στενή, πολύ στενή εθνικιστική ιδέα, που τροφοδοτούσε με ένταση το πατριωτικό φιλότιμο. Όταν ο Περικλής λ.χ. επαινούσε τους θανατομένους εθνικούς ήρωες για το «εύψυχον», όλοι ήξεραν ότι αυτά τα παιδιά σκοτώθηκαν πολεμώντας τους Μεγαρείς και τη μια πολιτική μερίδα των πολιτών του Αστακού. Ούτε οι μεν ούτε οι δε απείλησαν την ελευθερία των Αθηναίων, οι Αθηναίοι όμως με την καθοδήγηση του Περικλή ήθελαν να επιβάλλουν τη δύναμή τους και το πολίτευμά τους σ’ αυτές τις περιοχές. Αυτό εξυπηρετούσε τα γεωπολιτικά σχέδια της Αθήνας του Περικλή. Και αυτό το έλεγαν όλοι οι Αθηναίοι, δόξα της Αθήνας, σωτηρία της πατρίδας.

Ακόμη ο νέος του χρυσού αιώνα είχε σε μεγάλη υπόληψη το δημοκρατικό «πολίτευμα» που ήταν για την ακρίβεια σύμφωνα μ’ έναν ορισμό του Πλάτωνα «αριστοκρατία μετ’ ευδοξίας πλήθους» δηλαδή να κυβερνούν οι ικανότεροι, αλλά σύμφωνα με την κρίση των περισσοτέρων. Ήταν δηλαδή ένα πολίτευμα, που έβαζε μέσα στις εξουσίες περισσότερους πολίτες απ’ όσους έβαζαν άλλα πολιτεύματα στην Ελλάδα. Βέβαια οι θήτες είχαν πολύ περιορισμένα πολιτικά δικαιώματα*, συναθροίζονταν όμως στην Εκκλησία του Δήμου, που λειτουργούσε κυρίως σε περιπτώσεις, που έπρεπε να αποφασίσουν για πόλεμο η ειρήνη, επειδή φυσικά ήταν πολύ χρήσιμη σ’ αυτά η πολυπληθής τάξη των θητών. Οι άλλες τάξεις είχαν αναβαθμισμένα πολιτικά δικαιώματα, αλλά πάντοτε μέσα στα όρια της τάξης του ο καθένας έβαζε τους στόχους του. Οι μέτοικοι, που ήταν πάρα πολλοί και αξιόλογοι τεχνίτες, έμποροι και διανοούμενοι, δεν πολιτογραφούνταν στους καταλόγους των Αθηναίων πολιτών. Το ίδιο συνέβαινε με τους «νόθους» και από το 451 και μ’ αυτούς που είχαν μάννα όχι Αθηναία, τους «μητρόξενους». Ενώ δηλαδή όλοι συνέβαλλαν στις πολεμικές επιχειρήσεις της δημοκρατίας, λίγοι μοιράζονταν τα άφθονα λάφυρα, τις διευκολύνσεις (όπως οι κληρουχίες) και τη διοίκηση. Στις μάχες κατά των Μεγαρέων λ.χ. συμμετείχαν και 3000 μέτοικοι Αθηναίοι.

Αυτή ήταν η εικόνα της πατρίδας, που είχε στον νου και στην καρδιά του ο κάθε νέος της Αθήνας, που έβγαινε στη ζωή. Γι’ αυτό και στην οικογένεια, που θα έφτιαχνε σε λίγο, εφάρμοζε το ίδιο ήθος. Η γυναίκα είτε σύζυγος είτε κόρη είτε ακόμη και μάννα ήταν στερημένη σχεδόν από κάθε δικαίωμα όχι μόνο στην πολιτική και κοινωνική αλλά και στην οικογενειακή ζωή. Είναι πολύ γνωστό το μανιφέστο θάλεγε κανείς για τη θέση της γυναίκας του χρυσού αιώνα στο πρώτο επεισόδιο της Μήδειας.

Αυτή ήταν η εικόνα της πατρίδας, που είχεν ο κάθε νεαρός Αθηναίος που έβγαινε στη ζωή, για να κατακτήσει την ευτυχία του, να πραγματοποιήσει ο,τι θεωρούσε προορισμό του.

Οι νέοι των κατωτέρων τάξεων έπρεπε από πολύ νωρίς να εξασκηθούν σε κάποιο επάγγελμα, για να ζήσουν. Οι γόνοι των ευγενών οικογενειών ζούσαν από τον ίδρωτα των δούλων, ενώ οι ίδιοι ασχολούνταν με τη διοίκηση και με τα πολεμικά. Καταλαβαίνουμε ύστερ’ απ’ αυτά πως διαμορφωνόταν η συμπεριφορά των Αθηναίων απέναντι στις άλλες πόλεις, ακόμα και σ’ αυτές που τις έλεγαν συμμαχικές. Ακόμα καταλαβαίνουμε γιατί η λογοτεχνία που εκφράζει περισσότερο φιλοσοφία της Αθηναϊκής δημοκρατίας είναι η τραγωδία. Και φαίνεται ανεξήγητο και αντιφατικό μέσα στις ένδοξες, πολεμικές επιτυχίες και τον πλούτο, που συνέρρεε στην Αθήνα ν’ ακούγονται οι αμυγές (;) των ηρώων της τραγωδίας μέσ’ από τα υπαίθρια Αθηναϊκά θέατρα. Η αγωγή, που έπαιρναν οι νέοι της Αθήνας ήταν κυρίως ο Όμηρος. Οι φτωχότεροι αρκούνταν στην ανάγνωση και γραφή και κάποιες μουσικές γνώσεις* ακόμα από ακούσματα μυούνταν στις λαϊκές παραδόσεις.

Ο Όμηρος με την Ιλιάδα καλλιεργούσε στους νέους την πολεμική αρετή με λίγα ανθρωπιστικά στοιχεία. Με την Οδύσσεια όμως διδασκόταν τον αντίλογο, την προβολή δηλαδή των ιδανικών της οικογένειας και της θρησκείας. Έτσι λειτουργούσε η διαλεκτική της λαϊκής φιλοσοφίας. Ο νέος διδασκόταν να προβάλλει αδίστακτα την πολεμική του αρετή, που του έδινε τη δόξα και τον πλούτο των λαφύρων. Μάθαινε όμως ότι κάποτε θα ωρίμαζε και θα αποζητούσε άλλες αρετές, όπως της προσωπικής σχέσης, της οικογένειας, της δικαιοσύνης, της θρησκευτικής λατρείας· και αυτά όλα τα διδάσκει η Οδύσσεια. Η δεκάχρονη περιπλάνηση του Οδυσσέα μέσ’ από τόσους πειρασμούς, γλυκούς και πικρούς, με σταθερό στόχο την επάνοδο στην οικογένεια, ο θρίαμβος της δικαιοσύνης με τη μνηστηροφονία, η δόξα της συζυγικής τιμιότητας με την αντίσταση της Πηνελόπης, το φιλότιμο του αρσενικού παιδιού με τον Τηλέμαχο και προπαντός η αυστηρή ευσέβεια του Οδυσσέα, που δεν έφυγε απ’ τα βόδια του Ήλιου, όπως έκαναν οι «νήπιοι» σύντροφοί του, όλα αυτά ήταν μαθήματα για τον Αθηναίο. Τα μαθήματα όμως αυτά δεν μπορούσαν να κερδίσουν την καρδιά του Αθηναίου εκτός μόνον, αν είχε προηγηθεί κάποια θλίψη, κάποια συμφορά.

Έτσι οι Αθηναίοι μετά την τελική καταστροφή του 404 άρχισαν να παίρνουν περισσότερο στα σοβαρά τα μηνύματα της τραγωδίας και τα μαθήματα της Οδύσσειας.

Θα χρειαστεί ομως να περάσουν αιώνες ακόμα και να γευτούν πολλές συμφορές, για να εκφράσουν καθαρότερα τον βαθύ τους πόθο για μια άλλη εικόνα της αλήθειας, την εικόνα της ουράνιας πολιτείας, που τους ευαγγελίστηκε ο Απόστολος Παύλος. Στη θέση της «ολκής» θα βάλουν τον Σταυρό με όλους τους «οντιδισμονές»(;) του, στη θέση της λαφυραγωγήσης θα βάλουν τη φιλανθρωπία και την ακτημοσύνη, στη θέση της πάνδημης Αφροδίτης θα βάλουν την εγκράτεια των παθών που στην κορυφή της στέκεται η Αειπαρθένος Θεοτόκος. Και στη θέση του ιδεώδους του «καλού καγαθού» πολίτη, δηλαδή του όμορφου ευπατρίδη θα βάλουν τον άγιο. Ακόμα τους Ολυμπιονίκες θα τους ξεπεράσουν κατά πολύ οι μάρτυρες.

Έτσι πρόκοψεν ο λαός μας και μπορεί να κοιτάζει με συμπάθεια βέβαια την αρχαιότητά του αλλά με θρησκευτική ευλάβεια και ευχαριστία τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος, που συνθέτουν τη φυσιογνωμία της σημερινής κοινωνίας μας.

 

Πηγή: enromiosini.gr