Θεολογία και Ανανέωση (π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου)

Επιλογές από σχετικό δοκίμιο του π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου σχετικά με ποια είναι ή ποια πρέπει να είναι τα γνωρίσματα της Oρθοδόξου Θεολογίας, ώστε να υπηρετεί την Εκκλησία.

Σε ένα αφιέρωμα για την παράδοση και την ανανέωση στο χώρο της Εκκλησίας δεν θα μπορούσε να λείψει η αναφορά στη Θεολογία. Και αυτό, γιατί η Θεολογία αποτελεί ουσιαστικό συντελεστή ανανέωσης. Η ορθόδοξη εκκλησιαστική σκέψη και γραφή επηρεάζει τη ζωή της Εκκλησίας δίνοντας κατευθύνσεις και αποκαλύπτοντας την αλήθεια.

Ποια είναι όμως ή ποια πρέπει να είναι τα γνωρίσματα της Oρθοδόξου Θεολογίας, ώστε να υπηρετεί την Εκκλησία;

Στο ερώτημα αυτό απαντά το παρακάτω κείμενο του π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου. O συγγραφέας, λόγιος θεολόγος, είναι από τα πρόσωπα που έχουν ασχοληθεί με το θέμα«Παράδοση και Ανανέωση» όσο λίγοι και μάλιστα εδώ και δεκαετίες. Άλλωστε, το κείμενο αυτό έχει ετοιμαστεί το 1962, στα πλαίσια του Θεολογικού Συμποσίου που πραγματοποιήθηκε από την Αδελφότητα Θεολόγων «Η Ζωή» με γενικό θέμα «Θεολογία, αλήθεια και ζωή». Το κείμενο, με το να είναι «σύγχρονο», αποδεικνύει εύγλωττα ότι η αληθινή Θεολογία είναι πάντοτε ζωντανή και επίκαιρη. Το παραθέτουμε σε διασκευή.

ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΣΗ

Μερικά γνωρίσματα της Ορθοδόξου Θεολογίας
OΡΘOΔOΞΗ:

Δεν είναι αρκετό να είναι η θεολογία μας ορθόδοξη υπό έννοια αρνητική, δηλαδή να μην περιπίπτει σε αίρεση ή πλάνη. Πρωτίστως, πρέπει να είναι ορθόδοξη υπό έννοια θετική. Δεν αρκεί μόνον να προσέχουμε να μην ξεφύγουμε από τα όρια της ορθοδόξου γραμμής. Πρέπει η πνοή και ο παλμός της θεολογίας να είναι ορθόδοξοι, να είναι όλη διαποτισμένη από το ορθόδοξο πνεύμα, να αντλεί απ’ τον αστείρευτο ποταμό της ορθοδόξου παραδόσεως. Να είναι βιβλική και πατερική, όχι τυπικώς αλλ’ ουσιαστικώς. O λόγος του Χριστού να ενοικεί σ’ αυτήν πλουσίως και οι θεοφόροι Πατέρες να είναι οι ζωντανοί οδηγοί της.

ΖΩΝΤΑΝΗ:

Η θεολογία μας πρέπει να μην είναι ξηρά, νοησιαρχική και σχολαστική, αλλά ζωντανή και ουσιαστική, γραμμένη «εν πλαξί καρδίαις σαρκίναις» (Β΄ Κορ., γ’ 3). Να είναι απαύγασμα ζωής, προϊόν της ψυχής, έκφραση του πιστεύοντος ανθρώπου. Να ακούει τον σύγχρονον άνθρωπο και να έχει κάτι να του πει. Να τον κατανοεί και να τον βοηθεί.

Η αληθής θεολογία είναι ανθρωπιστική και καθοδηγητική, είναι θεανθρωπολογία. Το ότι είναι παραδοσιακή δεν σημαίνει ότι είναι στατική και επαναληπτική. Η πορεία της δεν σταματά. O λόγος της «ου δέδεται», διότι είναι έκφρασις του ζωοποιού Πνεύματος.

ΧΡΙΣΤOΒΙΩΜΑΤΙΚΗ:

O πράγματι ορθόδοξος θεολόγος είναι και «θεοφόρος». Σκοπός του είναι όχι να γνωρίσει τον Θεόν, αλλά πρωτίστως να «μορφωθη Χριστός εν αυτω» (Γαλ. δ’ 19). Μόνον «οι καθαροί τη καρδία τόν Θεόν όψονται” (Ματθ ε΄,8). Όταν η ψυχή καθαρθεί, τότε θα γίνει όλη οφθαλμός, κατά τον Αγ. Μακάριο τον Αιγύπτιο. Θεολόγος είναι ο ορών, ο βλέπων, όπως ήταν ο προφήτης της Π. Διαθήκης, ο «επόπτης της θείας μεγαλειότητος» (Β’ Πετρ., α’ 16) ο «ψυχικός ανθρωπος ου δέχεται τά του Πνεύματος του Θεου» (Α’ Κορ. β’14).

Μόνον σε εκείνον ο οποίος «απεκδύεται τόν παλαιόν άνθρωπον καί ένδύεται τό νέον» (Κολ. γ’ 9-10) αποκαλύπτεται ο Απερίγραπτος. Μόνο εκείνος ο οποίος αποθνήσκει μετά του Χριστού ως προς τον κόσμο της αμαρτίας και συσταυρούται και συνθάπτεται, αυτός βλέπει τον αναστάντα. Μόνον όταν «κατοικήση ο Χριστός εν ταις καρδίαις υμών» δια της πίστεως και της αγάπης, είναι δυνατόν «καταλαβέσθαι σύν πασι τοις αγίοις τί τό πλάτος καί μηκος καί βάθος καί ύψος γνωναι τε τήν υπερβάλλουσαν της γνώσεως αγάπην του Χριστου” (Εφεσ. γ’ 17-19).

ΠΡOΣΕΥΧOΜΕΝΗ:

Μόνον μέσα στην θερμή ατμόσφαιρα της προσευχής και της συνεχούς επικοινωνίας με τον Θεόν μπορεί να καλλιεργηθεί μια αληθινή, ζωντανή και ορθόδοξη θεολογία. Και όχι μόνον η ατομική προσευχή, αλλά προ πάντων η ομαδική λατρεία, η συμμετοχή στην λειτουργική προσευχή της Εκκλησίας, είναι εκείνη η οποία θα τροφοδοτήσει και θα εμπνεύσει την θεολογία μας. Η έδρα πρέπει να πλησιάζει το θυσιαστήριον, τονίζει και ο σοφός θεολόγος π. Γ. Φλωρόφσκυ.

ΑΓΙΑ:
Αλλ’ η θεολογία πρέπει επίσης να είναι αγία. Όλοι οι μεγάλοι υπηρέτες της, οι Πατέρες της Εκκλησίας, υπήρξαν όσιοι και άγιοι. Δια τούτο υπήρξαν οι κατεξοχήν θεολόγοι. Κάθε πιστός εύρισκε στη ζωή των ανθρώπων αυτών μια διαυγή έκθεση της διδασκαλίας τους, ένα ζωντανό θεολογικό υπόμνημα.
Και σήμερα, πιο πολύ από κάθε άλλη εποχή, άγιοι πρέπει να γίνουν οι θεολόγοι, εάν θέλουν δώσουν στη θεολογία την αρχαία της αίγλη και τη θαυματουργική της δύναμη. Και άγιος δεν σημαίνει οπωσδήποτε εκείνος που έχει φθάσει στην κορυφή, αλλά ο τείνων προς την αγιότητα, ο πράγματι αγωνιζόμενος, ο ασκητής. Χωρίς αυτόν τον απαραίτητον τόνον της αγιότητας η θεολογία είναι αναιμική και άψυχος, αδρανής και ανενέργητος.

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ:

Η θεολογία η ορθόδοξη, δεν είναι αυτόνομη ή υποκειμενική, όπως τα προτεσταντικά κατασκευάσματα, αλλά είναι στόμα και όργανο της Εκκλησίας, λειτουργός του μυστικού Σώματος του Χριστού. Διακονεί τον Θεόν και υπηρετεί τον άνθρωπο μέσα στο μυστικό «πανδοχείον». Δεν είναι δυνατόν να νοηθεί έξω από τον αγιαστικό χώρο και από την ζωογόνο ατμόσφαιρα της μητρός Εκκλησίας. Μόνον «πεφυτευμένη εν τω Oίκω Κυρίου» δύναται να «φέρη καρπόν πολύν» (Ιω, ιε’,5).

ΑΓΩΝΙΖOΜΕΝΗ:

Η αληθινή θεολογία δεν μένει κλεισμένη στο γραφείο της, δεν είναι απλώς μια «θεολογία των καθηγητών», αλλά κατέρχεται και στον στίβο, μετέχει του ηρωισμού και του μαρτυρίου, όταν χρειαστεί. Κατά ταύτα, οι ορθόδοξοι θεολόγοι πρέπει να είναι απόστολοι και προφήτες, ομολογητές και μάρτυρες, «ινα μαρτυρωσι τη αληθεία» (Ιω, ιη’ 37).

ΠΝΕΥΜΑΤOΦOΡOΣ:

Είναι τρομερό ότι πολλοί θεολόγοι λησμονούν τη ρητή και κατηγορηματική διαβεβαίωση του αψευδούς Κυρίου: “ο Παράκλητος…, τό Πνευμα της αληθείας, οδηγήσει υμας εις πασαν τήν αλήθειαν» (Ιω, ιστ’,13). Το Πανάγιο Πνεύμα είναι εκείνο το οποίο καταυγάζει τον νουν, πυρώνει την καρδιά. Δεν αρκεί η απλή ιδεολογική και νοητική ανάπτυξη. Αυτή είναι ανεπαρκής και συχνά επικίνδυνη. Αν δεν κατοικήσει το Πνεύμα του Θεού στις καρδιές μας, δεν είναι δυνατό να θεολογήσουμε. O θεολόγος πρέπει να είναι δοχείο του Πνεύματος και πλήκτρο του Πνεύματος, πνευματοφόρος και πνευματοκίνητος, «πλήρης Πνεύματος Αγίου» (Πραξ. στ΄. 3).

Σύμφωνα μ’ αυτά, η ορθόδοξη θεολογία είναι η αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας, της ΑΛΗΘΕΙΑΣ η οποία είναι συγχρόνως η OΔOΣ και η ΖΩΗ (Ιω. ιδ’, 6). Αναζήτηση όχι μόνον διά της διανοίας, αλλά «εξ όλης καρδίας και ψυχής». Αναζήτηση ευλαβική και ικετευτική, ταπεινή και σεμνή. Μετά φόβου Θεού και ζώσης πίστεως, μετ’ αγάπης και πόθου, μετά ταπεινώσεως και συντριβής και κατανύξεως, μετά καθαρότητος ψυχής και συνεχούς εξαγνισμού, «κεκαθαρμέναις διανοίαις … και ταις αισθήσεσι», μέσα σε ατμόσφαιρα λατρείας και ασκήσεως, μέσα στο πυρ της Πεντηκοστής.

Μια τέτοια θεολογία είναι γονυκλισία προ του θείου μυστηρίου, είναι γεύση Θεού και ψυχική εμπειρία, είναι ιερουργία του Ευαγγελίου του Θεού. (Ρωμ. ιε’ 16) και κατεξοχήν λειτουργία, είναι οικείωση, βίωση και κοινωνία Θεού, συγχρόνως δε «καταγγελία των θαυμασίων Αυτού» .

Μόνον μια τέτοια όντως ορθόδοξη θεολογία δύναται να μας προφυλάξει από τις ολισθηρές ατραπούς της «ψευδωνύμου γνώσεως» (Α’ Τιμ. στ’10)., η οποία δεν παύει να υπάρχει ως μια μεγάλη απειλή σε κάθε εποχή.

Την καλλιέργεια μιας τέτοιας Θεολογίας περιμένει ο αιώνιος Θεός, αλλά και ο σημερινός άνθρωπος από τους θεολόγους της εποχής μας.

Αρχιμ. Ηλίας Μαστρογιαννόπουλος

Πηγή: xfe.gr