Ο Όλυμπος

Φτάνοντας κανείς στο Λιτόχωρο και βλέποντας τον Όλυμπο να προβάλει επιβλητικά στο χώρο, να υψώνεται απότομα προς τον ουρανό, νιώθει όλο και πιο έντονο το βάρος της ιστορίας, της μεγαλοπρέπειας και της φυσικής ομορφιάς αυτού του τόπου. Στον τόπο που έγινε η Τιτανομαχία, απομεινάρια της οποίας είναι οι πολλές μεγάλες πέτρες οι οποίες είναι διάσπαρτες στους πρόποδες του βουνού, η οποία κατέληξε στη επικράτηση του Δωδεκάθεου με επικεφαλής τον Δία.

Ο Όλυμπος, που βρίσκεται στα όρια μεταξύ Μακεδονίας και Θεσσαλίας, είναι το ψηλότερο (υψ.2.917 μ) βουνό της Ελλάδας και αποτελεί το σύμβολο του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Στις κορυφές του, η φαντασία των αρχαίων Ελλ ήνων τοποθέτησε την κατοικία των 12 θεών της αρχαιότητας. Η θρησκεία των Ολύμπιων θεών

επέτρεψε τη διαμόρφωση της ελεύθερης σκέψης, στην οποία οφείλει η ανθρωπότητα τα μεγάλα πνευματικά έργα.

Κάτω από τις κορυφές ήταν η κατοικία των Μουσών. Λατρευόταν ως προστάτιδες των Καλών Τεχνών, που είχαν αναπτυχθεί σε υψηλό επίπεδο στις πιερικές ακτές του Ολύμπου.

Τυλιγμένος για χιλιάδες χρόνια στην αχλύ του μύθου ο Όλυμπος με την ιστορία του, τη πολύμορφη και ευμετάβλητη γοητεία της φύσης του, προσφέρει ένα θέαμα γεμάτο μεγαλείο σε όσους θελήσουν να τον επισκεφθούν.

Προέλευση ονόματος

Γιατί λοιπόν το βουνό των θεών ονομάστηκε Όλυμπος;

Για την ετυμολογία της λέξης Όλυμπος υπάρχουν οι παρακάτω εκδοχές:

-Ο Μάρκος Μουσούρος (1470-1517), μεγάλος φιλόλογος και καθηγητής της αναγέννησης, στο “EtymologicumMagnumLexikon” αναφέρει ότι η ονομασία Όλυμπος σημαίνει τον Ουρανό και το πολύ ψηλό βουνό και προέρχεται από το “ολολαμπής” που αρμόζει στον ουρανό ή από το “ολλύειν τους ώπας δια του κρύους” που αρμόζει στο βουνό.

-Ο Γερμανός φιλόλογος και γλωσσολόγος GeorgCurtius (1820-1885), στο βιβλίο του “GrundzügederGriechishenEtymologie”, αναφέρει ότι η λέξη Όλυμπος προέρχεται από τη ρίζα – λαμπ – και ερμηνέυεται ολολαμπής, ολόλαμπρος, ολόλευκος (θεωρεί το υ αιολικό).

-Ο γλωσσολόγος και λογοτέχνης Μένος Φίληντας (1870-1934) στο βιβλίο του ” Γλωσσογνωσία και Γλωσσογραφία Ελληνική”, απορρίπτει την παραγωγή του Όλυμπος από το λάμπ-ω και υποστηρίζει ότι πολλά ονόματα βουνών, ποταμών και γενικά τοποθεσιών της αρχαίας Ελλάδας είναι σημιτικής προελεύσεως, όπως Ελικών, Ελάτεια, Αλφειός, Αλιάκμων κ.ά. και έχουν πρώτη συλλαβή το σημιτικό άρθρο EL ή AL. Η ονομασία Όλυμπος ή Ούλυμπος είναι κατά τον Μ. Φιλήντα, δυο σημητικές λέξεις κατά παράθεση: ULUWEN – ULUEN ή ULU που σημαίνει ψηλά και BAS ή BOS που σημαίνει τη δύναμη και μάλιστα τη θεοτική. Έτσι λοιπόν ULUENBAS ή ULUBOS – Ούλυμπος – Όλυμπος που σημαίνει στα ύψη η δύναμη, δηλαδή η ουράνια, η θεϊκή, η υψίστη δύναμη. Ακόμα σε αρκετά μέρη όπου υπάρχει το τοπωνύμιο Όλυμπος έχει διασωθεί και το αρχαίο Έλυμπος.

-Η αρχαιολόγος Ευτυχία Πουλάκη σε ανακοίνωσή της το 1985 στη σειρά εκδηλώσεων “οι αρχαιολόγοι μιλούν για την Πιερία” υποστηρίζει ότι η μορφή της λέξης έχει δείξει ότι πρόκειται για μια προελληνική λέξη που σημαίνει βουνό ή ουρανός. Γι΄αυτό υπάρχει ακόμα – εκτός από τον θεϊκό Όλυμπο – Όλυμπος σε πολλά μέρη της Ελλάδας και στην Κύπρο, την Ιωνία, τη Βιθυνία, τη Λυκία. Το σίγουρο είναι ότι η κατοικία του Δία και των Θεών , σ΄όλη την αρχαιότητα ταυτίστηκε με τον Πιερικό Όλυμπο από το πρώτο και σημαντικότερο γραπτό κείμενο της Ελληνικής γλώσσας , την Ιλιάδα του Ομήρου.

-Ο ακαδημαϊκός Αγαπητός Τσομπανάκης σε ανακοίνωσή του το 1995 στο “2ο Συνέδριο για τον Όλυμπο” υποστηρίζει ότι Όλυμπος σήμαινε ψηλό βουνό και ότι οπουδήποτε πήγαν Αιολείς – στη Βιθυνία π.χ. – τα ψηλά βουνά ονομάζονται “Όλυμπος”.

Ο Όλυμπος στο πέρασμα των αιώνων

O Όλυμπος βρίσκεται ανάμεσα στην Πιερία της Μακεδονίας και την Περαιβία της Θεσσαλίας,

περιοχές της αρχαιότητας που μοιραζόταν τον ορεινό του όγκο και είχαν εκτεταμένα σύνορα πάνω σ΄αυτόν. Αποτελείται από τον Άνω και τον Κάτω Όλυμπο, ενώ ο Τίταρος “συμφυής τω Ολύμπω” αποτελεί βορειοδυτική επέκταση του ίδιου ορεινού όγκου με τον Όλυμπο. Πάντως, ο Άνω Όλυμπος, δηλαδή ο κεντρικός και περιφανής πυρήνας του τριπλού αυτού ορεινού συγκροτήματος, είναι ο κατεξοχήν Όλυμπος.

Η εκθαμβωτική και μεγαλοπρεπής εικόνα του πιερικού Ολύμπου, πρέπει να σφράγισε τη μνήμη του προϊστορικού ανθρώπου που κατοικούσε στους πιερικούς του πρόποδες. Μοιάζει έτσι σαν να αποτυπώθηκε μόνιμα και αναλλοίωτα σε ηρωικά τραγούδια που διασώθηκαν με την προφορική παράδοση και καταγράφηκαν τον 8ο π.χ. αιώνα από τον Όμηρο.

Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο το κέντρο της ελληνικής θρησκευτικής συνείδησης, η κατοικία των αρχαίων θεών, με το Δία καθισμένο ψηλά στο θρόνο του, τον Μύτικα προφανώς, και τους θεούς δίπλα του.

Ο Όμηρος, που είναι το αρχαιότερο ελληνικό κείμενο και ενσωματώνει τις γνώσεις που κυκλοφορούσαν στην εποχή του και οι οποίες όπως είναι φυσικό, εκτεινόταν χρονικά σε πολλούς αρχαιότερους αιώνες , μιλά για τον Όλυμπο με την οικειότητα ενός ανθρώπου που τον ξέρει καλά. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο αγάννιφος και νιφόεις, δηλ. πολυχιονισμένος και χιονοσκέπαστος, είναι πολυδειράς και πολύπτυχος, δηλ. με πολλά φαράγγια και πολλές χαράδρες, είναι η κατοικία των θεών, θεών έδος, και μάλιστα η ατράνταχτη κατοικία τους, θεών έδος ασφαλές αιεί. Ο Όλυμπος είναι για τον Όμηρο η κατοικία των Μουσών οι οποίες ονομάζονται Ολυμπιάδες και κόρες του Δία. Στον Ησίοδο οι Μούσες είναι ακόμα Ολυμπιάδες και κατοικούν στον Όλυμπο.

Από την αρχαιότητα ακόμα αναφέρονται οι πόλεις Πίμπλεια, Ηράκλειον, Πιερίς, Άτηρα, Πέτρα, και ακόμη τα Λείβηθρα (πατρίδα του μυθικού Ορφέα), το Πύθιο (ιερός τόπος του Απόλλωνα) και το Δίον, η ιερή πόλη των Μακεδόνων στους πρόποδες του βουνού.

Οι κάτοικοι του Ολύμπου, στα Βυζαντινά χρόνια, συνέχισαν με μιλούν Ελληνικά και το Βυζάντιο που το ενδιέφερε κύρια ο περιορισμός της λατινικής γλώσσας, δεν ενόχλησε την περιοχή αυτή.

Η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας στην περιοχή έδωσε σ΄αυτήν ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό. Έμεινε ένας χώρος στον οποίο κυριαρχούσε ο Όλυμπος με την ιστορία του και τους θεούς του, με τους λόφους του Ορφέα, με τη θάλασσά του που σπάνια την διέσχιζαν οι Βυζαντινοί.

Γενικά στον Όλυμπο δεν έγιναν σπουδαία ιστορικά γεγονότα κατά τους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους.

Ο Όλυμπος γίνεται και πάλι ονομαστός επί Τουρκοκρατίας. Είναι το κρησφύγετο αλλά και το ορμητήριο διασήμων οπλαρχηγών, γεγονός που ανάγκασε τους Τούρκους να αναγνωρίσουν το αρματολίκι του από το 1425. Οι πιο ονομαστοί κλέφτες και αρματολοί που έδρασαν στην περιοχή του Ολύμπου τους επόμενους αιώνες ήταν ο Καρά-Μιχάλης, Ο Ζήνδρος, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, οι Λαζαίοι, ο Νικοτσάρας, ο Βλαχάβας, ο Τζαχείλας, ο Χριστάκης, ο Καλόγερος, κ.ά.

Ο Νικοτσάρας μάλιστα αποβιβάστηκε στην παραλία του Λιτόχωρου με το σώμα του και βρίσκει ηρωικό θάνατο στην αρχή ενός παράτολμου σχεδίου για τον ξεσηκωμό της περιοχής. Οι κάτοικοι του Λιτόχωρου μετέχουν ενεργά στην επαν άσταση του 1822, που έγινε στην περιοχή του Ολύμπου. Έγιναν άλλες δυο απόπειρες το 1833 και το 1854 μέχρι να γίνει η μεγάλη επανάσταση του 1878 που ήταν και η αρχή της απελευθέρωσης της Μακεδονίας.

Ο Όλυμπος και το Λιτόχωρο έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Στην παραλία του Λιτοχώρου αποβιβάστηκε το εκστρατευτικό σώμα με επικεφαλής τον Κοσμά Δουμπιώτη, και οι αντιπρόσωποι σαράντα χωριών της περιοχής εξέλεξαν τον Λιτοχωρίτη πρόκριτο Ευάγγελο Κοροβάγγο Πρόεδρο της προσωρινής επαναστατικής επιτροπής, ενώ στο μετόχι του Αγίου Διονυσίου αποθηκεύτηκαν το πολεμοφόδια.

Και όταν οι κάτοικοι της περιοχής χρειάστηκε να αντισταθούν στους Γερμανούς κατακτητές, στον Όλυμπο βρίσκουν καταφύγιο. Γι΄αυτό και η παλιά μονή του Αγίου Διονυσίου καταστράφηκε το 1943 από τους Γερμανούς.

Κατάκτηση Ολύμπου

Οι πρώτες αναβάσεις στον Όλυμπο δεν είναι γνωστό πότε άρχισαν, αλλά ο προϊστορικός άνθρωπος ανέβαινε για να ικανοποιήσει βασικές βιοτικές του αν άγκες. Ανέβαινε όμως και για θρησκευτικούς σκοπούς, μάλλον μετά την κλασσική εποχή, και μάλιστα αρκετά συχνά.

Κανένας όμως δεν είχε κατορθώσει να φτάσει στην ψηλότερη κορυφή του βουνού, τον Μύτικα, τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

Πρώτος εξερευνητής του Ολύμπου πρέπει να θεωρηθεί ο Άγιος Διονύσιος, ο οποίος περιπλανήθηκε αρκετά στο βουνό μέχρι να βρει την ιδανική τοποθεσία για να κτίσει το ομώνυμο μοναστήρι.

Έγιναν πολλές προσπάθειες για την κατάκτηση του μυθικού βουνού και από Ευρωπαίους – αξιωματικούς, επιστήμονες, εξερευνητές – και από Έλληνες.

Έτσι φτάνουμε στον Ιούλιο του 1913 όταν οι Ελβετοί FredericBoissonas – φωτογράφος και εκδότης – και DanielBaud-Bovy – συγγραφέας και τεχνοκριτικός – αποφασίζουν να εξερευνήσουν τον Όλυμπο.

Στις 28 του ίδιου μήνα με οδηγό τον Λιτοχωρίτη κυνηγό Χρήστο Κάκαλο ξεκινούν για την κατάκτηση του μυθικού Ολύμπου. Μετά από πολλές προσπάθειες, στις 2 Αυγούστου του 1913, ώρα 10.25 το πρωί, ο Χρήστος Κάκαλος και οι δύο Ελβετοί φτάνουν στην κορυφή.

Η ανάβαση και η κατάκτηση της κορυφής έγινε επίσημα γνωστή το 1919 με την έκδοση του βιβλίου “LaGreceImmortelle”. Ο Χρήστος Κάκαλος έγινε αργότερα ο πρώτος επίσημος οδηγός του Ολύμπου.

Οι αναβάσεις συνεχίστηκαν και συνεχίζονται από μεγάλο αριθμό επισκεπτών (επιστήμονες, ορειβάτες, απλοί επισκέπτες, προσκυνητές στο βουνό των θεών) οι οποίοι για διαφορετικούς λόγους θέλουν να ανεβούν στο βουνό της ιστορίας και του θρύλου, στην κατοικία των θεών.

Αξίζει να αναφερθούμε στον ζωγράφο Βασίλη Ιθακήσιο ο οποίος μαζί με τον Χρήστο Κάκαλο ανεβαίνει στον Όλυμπο στις 7 Μαρτίου του 1928, και στο δρόμο της επιστροφής φτάνει σε μια σπηλιά, ένα κοίλωμα στην ουσία, που την ονόμασε “Άσυλο των Μουσών” που έγινε γνωστή ως “Σπηλιά του Ιθακήσιου”. Σπηλιά που ο Ιθακήσιος την χρησιμοποίησε για καταφύγιο, εργαστήριο και ορμητήριο – έμεινε σ΄αυτή σχεδόν όλα τα καλοκαίρια μέχρι το 1940, “ζωγραφίζοντας τους θεούς του Ολύμπου” όπως έλεγε – καθώς και για ξενώνα για περαστικούς ορειβάτες.