Ξεκινώντας η νέα ημέρα

Επιτρέψτε μου να αρχίσω με δύο ερωτήσεις. Κατ’ αρχάς, πότε ξεκινά η νέα ημέρα σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση και νόηση του χρόνου; Σίγουρα θα απαντήσετε ότι αυτό είναι ερώτημα εύκολο να απαντηθεί. Σύμφωνα με την παλαιά εβραϊκή πρόσληψη του χρόνου, που εξακολουθεί να ισχύει στην Ορθόδοξη Εκκλησία, η νέα ημέρα δεν ξεκινά τα μεσάνυχτα ή την αυγή, αλλά την ώρα της δύσης του ηλίου. Η Δημιουργία του κόσμου στη Γένεση περιγράφεται ως εξής: «ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί· πρώτη ήμερα». Το σούρουπο βλέπουμε να έρχεται πριν από το πρωί. Έτσι, σύμφωνα με αυτή την αντίληψη του χρόνου, ο λειτουργικός κύκλος των καθημερινών προσευχών στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας δεν ξεκινά με το Μεσονυκτικό ή με τον Όρθρο, αλλά με τον Εσπερινό. Η ακολουθία του Εσπερινού δεν αποτελεί επίλογο της μέρας που ζυγώνει στο τέλος της. Αντίθετα, ο Εσπερινός δεν σηματοδοτεί το τέλος αλλά την αρχή, το ξεκίνημα: σηματοδοτεί την απαρχή της νέας ημέρας· είναι μια γιορτή για την καινούργια αρχή.

Η σκέψη αυτή με οδηγεί στο δεύτερό μου ερώτημα: πως ξεκινά ο Εσπερινός; Τί συμβαίνει λειτουργικά στο ξεκίνημα αυτής της πρώτης ακολουθίας της νέας ημέρας; Είναι σίγουρα σημαντικό το ότι σε όλη τη διάρκεια του χρόνου ο Εσπερινός ξεκινά πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Με μόνη εξαίρεση την εβδομάδα της Διακαινησίμου, δηλαδή την εβδομάδα μετά το Άγιο Πάσχα, ο Εσπερινός ξεκινά πάντοτε με τον 103ο Ψαλμό:

«Ψυχή μου, ευλόγησε τον Κύριο! Κύριε, Θεέ μου, πόσο είσαι μεγάλος! Ντύθηκες λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια. Φόρεσες για μανδύα σου το φως· καθώς σκηνή τον ουρανό απλώνεις… Πόσο θαυμαστό είναι τα έργα Σου Κύριε! Τα ‘κάνες όλα με σοφία… Όσο θα ζω στον Κύριο θα ψάλλω· όσο υπάρχω τον Θεό θα υμνολογώ».

Έτσι ξεκινά η ακολουθία του Εσπερινού. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ξεκινά η νέα ημέρα. Ξεκινάμε με έναν ύμνο-αίνο στο Θεό-Δημιουργό. Ξεκινάμε με ιλαρότητα και ευγνωμοσύνη, ευλογώντας τον Δημιουργό του κόσμου για όλη την ομορφιά, την ποικιλομορφία και τα πολύτροπα θαύματα του σύμπαντος. Ξεκινάμε, όπως λέει ο πατήρ Αλέξανδρος Σμέμαν, «με την εκ νέου ανακάλυψη, τη γεμάτη θαυμασμό και ευγνωμοσύνη “επανανακάλυψη” του κόσμου ως Δημιουργίας του Θεού. Η Εκκλησία μας μεταφέρει σε εκείνο το πρώτο απόγευμα, όταν ο άνθρωπος κλήθηκε από τον Θεό στη ζωή· άνοιξε τα μάτια του και είδε αυτό που ο Θεός του έδινε μέσα στην άφατη αγάπη του· είδε όλη την ομορφιά, όλη τη δόξα του ναού στο μέσο του οποίου στεκόταν και ευχαρίστησε το Θεό. Και μέσα από αυτή την έκφραση ευχαριστίας έγινε ο εαυτός του».

Η πρώτη μας πράξη λοιπόν, στην αρχή της ακολουθίας με την οποία ξεκινά η ημέρα, είναι η ανταπόδοση, η ευχαριστιακή προσφορά του κόσμου στον Θεό. Με τον τρόπο αυτό πραγματώνουμε την ιεροσύνη μας, κάνουμε πράξη τη βασιλική ιεροσύνη, μια ιεροσύνη που προσφέρεται σε όλους όσοι έχουν βαπτιστεί. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να συλλάβουμε το ανθρώπινο πρόσωπο, που δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού. Μπορούμε να θεωρήσουμε τον άνθρωπο ως ζώο που κλαίει και γελάει ή να συμπλεύσουμε με τους Στωικούς και να τον θεωρήσουμε «λογικόν ζώον» ή να υιοθετήσουμε την οπτική του Αριστοτέλη και να τον θεωρήσουμε «ζώον πολιτικόν». Όμως νομίζω ότι βρισκόμαστε πλησιέστερα στον πυρήνα της αναζήτησής μας αν θεωρήσουμε τον άνθρωπο ζώο ευχαριστιακό ή ιερατικό, ικανό για την προσφορά της Ευχαριστίας ή της θυσίας, προικισμένο με την κλήση να προσφέρει τον κόσμο πίσω στον Θεό – μαζί με τον ίδιο του τον εαυτό ενταγμένο στον κόσμο – σε μια συνεχή πράξη ιλαρής δοξολογίας. Αυτό θα έπρεπε να είναι το πρότυπό μας σχετικά με το τι είναι άνθρωπος: όχι ο άνθρωπος ως σκεπτόμενη οντότητα ή ο άνθρωπος ως τεχνίτης αλλά ο άνθρωπος ως προσφέρων. Σύμφωνα με τη φράση του Αλέξανδρου Σμέμαν, «γινόμαστε ο εαυτός μας μόνο μέσω της προσφοράς, μέσω της ευχαριστίας».

Η πρώτη πράξη του Εσπερινού, όταν διαβάζουμε τον Προοιμιακό Ψαλμό, δείχνει πόσο στενός και άρρηκτος είναι ο δεσμός που συνδέει τον άνθρωπο με την κτιστή φύση. Ζούμε μέσα στον κόσμο και ο κόσμος ζει μέσα μας. Εμείς και τα ζώα είμαστε συνέταιροι σε μια κοινή συμπαντική συνθήκη που μας κράτα ενωμένους στην αυτή γήινη κοινότητα. Στο πλαίσιο αυτό, ας δούμε ποιά είναι η ορθόδοξη προοπτική της Δημιουργίας.

(Καλλίστου Γουέαρ, Μητροπολίτου Διοκλείας, «Αρχή ημέρας» -Ορθόδοξη προσέγγιση της Δημιουργίας).