Η εικόνα της Ανάστασης

Από μικρά παιδιά συνηθίσαμε να βλέπουμε στις εκκλησίες, στις κάρτες, στην πασχαλινή διακόσμηση μια εικόνα της Ανάστασης φερμένη από τη Δύση. Στην εικόνα αυτή παρουσιάζεται ο Χριστός να πετάγεται σαν πύραυλος από τον τάφο, κρατώντας μια άσπρη σημαία μ’ ένα κόκκινο σταυρό. Σε κάποιες μάλιστα ένας άγγελος έχει σηκώσει την ταφόπλακα, λες και το κάνει από φιλοφρόνηση , ή λες και δεν είχε τη δύναμη μόνος του ο Χριστός .

Ο εικονογραφικός αυτός τύπος είναι τελείως φανταστικός. Στη Δύση οι ζωγράφοι ζωγραφίζουν ,θα έλεγα, αυθαίρετα στηριζόμενοι στη φαντασία τους και όχι στην Αγία Γραφή. ΄Έτσι και η εικόνα αυτή δεν ανταποκρίνεται ιστορικά στην πραγματικότητα. Διότι κανένας δεν είδε την Ανάσταση του Χριστού, ούτε ξέρουμε ακριβώς πότε ο Χριστός αναστήθηκε. Υπήρχε δηλαδή χρονικό διάστημα κατά το οποίο οι φρουροί φρουρούσαν άδειο τάφο. Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη ο άγγελος έκανε σεισμό και έπεσε η ταφόπετρα για χάρη των Μυροφόρων γυναικών και έτσι είδαν και οι φρουροί πως ο τάφος ήταν άδειος.

Οι εικόνες δεν είναι διακοσμητικά αντικείμενα στην Εκκλησία. Εκφράζουν , όπως και οι ύμνοι, τη διδασκαλία της Εκκλησίας. Οι εικόνες είναι τα βιβλία των αγραμμάτων, γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Ο γραμματισμένος διαβάζει τα βιβλία και μαθαίνει για την πίστη του , ο αγράμματος βλέπει τις εικόνες και μαθαίνει , του προκαλείται η περιέργεια , ρωτάει και μαθαίνει.

Εκτός λοιπόν από τη δυτικόφερτη εικόνα, που ακόμα βλέπουμε σε πολλές εκκλησίες , υπάρχει και η ορθόδοξη εικόνα της Ανάστασης, η οποία ονομάζεται και η εις Άδου κάθοδος , δηλαδή η κάθοδος του Χριστού στον Άδη.

Ο Χριστός κατεβαίνει με φόρα στον Άδη, αφού το ιμάτιό του κυματίζει προς τα επάνω, κρατώντας στο ένα χέρι τον σταυρό , το τρόπαιο της νίκης του. Όπως λέει ο Απόστολος Παύλος στην Προς Κολοσσαείς επιστολή του, «απεκδυσάμενος τας αρχάς και τας εξουσίας εδειγμάτισεν εν παρρησία θριαμβεύσας αυτούς εν αυτώ. » Κολ. 2,15. Δηλαδή αφαίρεσε την δύναμη που είχαν οι δαιμονικές αρχές και εξουσίες και τις διαπόμπεψε , σέρνοντάς τες νικημένες στο θρίαμβο του σταυρού του.

Ο Χριστός βρίσκεται μέσα σε ωοειδή δόξα , όλα δε είναι γεμάτα με φως . « Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια » , σύμφωνα με τον ύμνο του Πάσχα. Ο Άδης εικονίζεται σαν ένα σκοτεινό σπήλαιο κάτω από τα πόδια του Χριστού. Ο Χριστός έχει εισβάλει στο βασίλειο του Άδη και το έχει διαλύσει.

Τα θυρόφυλλα της πύλης του Άδη τα έχει πετάξει κάτω και πατά πάνω τους. Όλος ο χώρος είναι γεμάτος κλειδαριές, μεντεσέδες, καρφιά και σύρτες. Τον ίδιο τον Άδη, ο οποίος προσωποποιείται , τον έχει συλλάβει και τον έχει δέσει χειροπόδαρα και κείται κάτω από τα πόδια του Χριστού στο σκοτεινό του σπήλαιο. Ο Χριστός στο ένα του χέρι είπαμε κρατά τον Σταυρό, το τρόπαιο της νίκης του. Με το άλλο χέρι τραβά μέσα από τον άδη μια γηραλέα ανδρική μορφή . Είναι χαρακτηριστικό πως τον κρατά από τον καρπό και όχι από την παλάμη, πράγμα που σημαίνει πως η ανδρική αυτή μορφή δε μπορεί να καταβάλει καμία προσπάθεια . Αυτός είναι ο Αδάμ. Ο Χριστός ανιστά παγγενή τον Αδάμ. Σε κάποιες άλλες εικόνες ο Χριστός δεν κρατά σταυρό αλλά με το ένα χέρι τραβά τον Αδάμ και με το άλλο την Εύα, δηλαδή ολόκληρο το ανθρώπινο γένος.

Γύρω τώρα ζωγραφίζονται και άλλες μορφές, άλλοτε λιγότερες και άλλοτε περισσότερες, ανάλογα με τον χώρο που έχει ο αγιογράφος. Κυρίαρχη πάντως μορφή είναι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ο οποίος δείχνει τον Χριστό στις ψυχές των κεκοιμημένων, όπως τον έδειξε και στους ζωντανούς . Λέμε χαρακτηριστικά στο απολυτίκιό του «…χαίρων ευηγγελίσσω και τοις εν Άδη Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί….».

Άλλες μορφές είναι οι προπάτορες του Χριστού Δαυίδ και Σολομών , που μοιάζουν να συνομιλούν μεταξύ τους ικανοποιημένοι γιατί αυτός τον οποίον προφήτεψαν ήρθε. Και συγκεκριμένα θυμούνται την προφητεία του γεγονότος της Ανάστασης «..προϊδών ελάλησε περί της αναστάσεως του Χριστού ότι ου κατελείφθη η ψυχή αυτού εις άδου ουδέ η σαρξ αυτού είδε διαφθοράν..»Πρ. 2,31 ( Ψαλμ. 15,10) Δηλαδή «..μίλησε προφητικά για την ανάσταση του Χριστού, ο οποίος ούτε εγκαταλείφθηκε στον άδη, ούτε το σώμα του γνώρισε φθορά..»

Μια άλλη μορφή είναι ο δίκαιος Άβελ ο οποίος εικονίζεται ως αγένειος νέος κρατώντας ποιμενικό ραβδί, αφού ήταν βοσκός. Εικονίζονται και άλλες μορφές ανάλογα είπαμε με τον χώρο που διαθέτει ο αγιογράφος.

Αλλά αν η δυτική εικόνα είναι φανταστική , θα παρατηρήσει ίσως κάποιος, πόσο μάλλον η ανατολική ορθόδοξη. Αυτό δεν ευσταθεί. Η ορθόδοξη εικόνα δεν είναι φανταστική διότι στηρίζεται στην Καινή Διαθήκη.

Στην Α’ επιστολή Πέτρου διαβάζουμε «…εν ω και τοις εν φυλακή πνεύμασι πορευθείς εκήρυξεν…» (Α’ Πέτρου 3,19 ) και « εις τούτο γαρ και νεκροίς ευηγγελίσθη …» ( Α’ Πέτρου 4, 6 ). Δηλαδή « ..γι’ αυτό πήγε και κήρυξε στις φυλακισμένες στον Άδη ψυχές ..»και «..Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε ο Χριστός κήρυξε το Ευαγγέλιο και στους νεκρούς..»

Ο Χριστός τις τρεις μέρες που ήταν στον τάφο πήγε και κήρυξε και στους κεκοιμημένους για να μην υστερούν και αυτοί απέναντι στους ζωντανούς.

Ο Χριστός βέβαια ως Θεός ήταν συγχρόνως και στον τάφο με το σώμα του , στον άδη με την ψυχή του , στον Παράδεισο με τον ληστή και στο θρόνο του με τον Πατέρα και το Άγιον Πνεύμα . « ..εν τάφω σωματικώς, εν Άδου δε μετά ψυχής ως Θεός, εν Παραδείσω μετά ληστού και εν θρόνω υπήρχες Χριστέ μετά Πατρός και Πνεύματος πάντα πληρών ο απερίγραπτος.»

Τώρα θ’ αναρωτηθεί κανείς : και ποιο ήταν το αποτέλεσμα του κηρύγματος του Χριστού στον Άδη ;

Η Καινή Διαθήκη μας απαντάει . «.. Και τα μνημεία ανεώχθησαν και πολλά σώματα των κεκοιμημένων αγίων ηγέρθη και εξελθόντες εκ των μνημείων μετά την έγερσιν αυτού εισήλθον εις την αγίαν πόλιν και ενεφανίσθησαν πολλοίς..» ( Ματθ. 27, 52-53) «…Έσπασαν οι ταφόπλακες κι άνοιξαν τα μνήματα και πολλοί άγιοι που είχαν πεθάνει αναστήθηκαν και βγήκαν από τα μνήματα και μετά την ανάστασή Του ( του Χριστού) μπήκαν στην αγία πόλη ( Ιερουσαλήμ) και εμφανίστηκαν σε πολλούς ανθρώπους » .

Βλέπουμε λοιπόν ότι η εικόνα αυτή είναι ο ύμνος « Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασιν ζωήν χαρισάμενος » ζωγραφισμένος.

Η διαφορά λοιπόν είναι ολοφάνερη .Στη δυτική εικόνα ο Χριστός ανασταίνεται μόνος του. Ο άνθρωπος δεν συμμετέχει, δεν ωφελείται σε τίποτε από την ανάσταση του Χριστού ενώ στη δεύτερη ο άνθρωπος συνανίσταται με τον Χριστό. Ο φιλάνθρωπος Θεός κατέρχεται « εν τοις κατωτάτοις της γης » για να συνεγείρει τον πεπτωκότα άνθρωπο. « Χθες συνεθαπτόμην σοι Χριστέ συνεγείρομαι σήμερον αναστάντι σοι..».

Ο Χριστός όμως δεν σταματάει εδώ . Όπως στο πρόσωπο του Χριστού συνανίσταται η πεσμένη ανθρώπινη φύση έτσι και στην Ανάληψή Του αναλαμβάνεται ο Θεός και ο άνθρωπος. Ως Θεός βέβαια δεν χρειαζόταν να αναληφθεί , ήταν πάντα « εν τοις κόλποις του Πατρός » στην αγκαλιά του πατέρα. Στο πρόσωπο του Χριστού αναλαμβάνεται η ανθρώπινη φύση, ο άνθρωπος ο οποίος συγκάθεται και συμβασιλεύει με τον Πατέρα και το Άγιον Πνεύμα. Για να ολοκληρωθεί δε ο κύκλος , ο Χριστός, όπως αναστήθηκε ως άνθρωπος με σάρκα, έτσι και θα έλθει και στη Δευτέρα παρουσία .

Γράφει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στη Β’ επιστολή του « ότι πολλοί πλάνοι εισήλθον εις τον κόσμον , οι μη ομολογούντες Ιησούν Χριστόν ερχόμενον εν σαρκί. Ούτος εστίν ο πλάνος και ο αντίχριστος »

( Β’Ιω. 7 ) .Δηλαδή «.. διότι πολλοί πλάνοι εμφανίστηκαν στον κόσμο, οι οποίοι δεν παραδέχονται ότι ο Ιησούς Χριστός έρχεται με σάρκα( και ως άνθρωπος όπως αναστήθηκε και αναλήφθηκε). Όποιος τα λέει αυτά είναι πλάνος και ο αντίχριστος ».

Χριστός Ανέστη

Παναγιώτης Κουής, θεολόγος