Η αγωγή της υπακοής

Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για την ύψιστη σημασία της υπακοής στη ζωή των ανθρώπων γενικώς, αλλά πόσο σπουδαία είναι στην αγωγή των παιδιών, το γνωρίζουν όλοι οι γονείς. Μπορούμε μάλιστα να πούμε ότι όποιος κατόρθωσε να μάθει στα παιδιά του την υπακοή, έλυσε το πρόβλημα της αγωγής.

Δεν θα ομιλήσω για την σημασία της υπακοής, θα υποδείξω μόνο στους γονείς τον πιο απλό κι’ ασφαλή τρόπο αγωγής, ώστε να γίνουν σύντομα τα παιδιά τους υπάκουα παιδιά. Αυτά, νομίζω, είναι που ενδιαφέρει κυρίως τους πατέρες και τις μητέρες.

Πρώτ’ απ’ όλα πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι η υπακοή είναι τέτοιο «φυτό» που δεν μπορεί να αναπτυχθεί και να καρποφορήσει σε κάθε σπίτι. Ευδοκιμεί μόνο εκεί που το έδαφος είναι κατάλληλο. Όμως, με θλίψη διαπιστώνουμε όλοι ότι σε πολλές οικογένειες τίποτα δεν ευνοεί την αγωγή της υπακοής στα παιδιά. Τέτοιες είναι οι οικογένειες στις οποίες κυριαρχεί το λεγόμενο «φιλελεύθερο πνεύμα», η ασέβεια προς τους θείους και ανθρώπινους νόμους, το κλίμα εκείνο, στο οποίο δεν αναγνωρίζεται καμία αυθεντία, και τότε μόνον καταφεύγουν οι άνθρωποι στον θείο ή ανθρώπινο νόμο, όταν μόνον έτσι μπορούν να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους. Όταν οι γονείς είναι δηλητηριασμένοι μ’ ένα τέτοιο πνεύμα, είναι αδύνατον να ασκηθεί η αγωγή της υπακοής.

Όποιος θέλει να έχει υπάκουα παιδιά, πρέπει ο ίδιος να σέβεται κάθε αναγνωρισμένη αυθεντία, κάθε αρχή και νόμο. Τέτοιες αυθεντίες είναι, ο Θεός, η Εκκλησία, και η κρατική αρχή. Τέτοιοι νόμοι είναι οι νόμοι του Θεού και της Εκκλησίας και οι νόμοι της πολιτείας. Σεβόμαστε όμως αρκετά τις αυθεντίες αυτές;

Σε μερικές οικογένειες ο Θεός είναι το τελευταίο πρόσωπο στο οποίο δίνεται σημασία. Γι’ Αυτόν μιλούν μόνο ύστερα από την ανάγνωση κάποιου βιβλίου όπου εκθειάζεται η απιστία ή η άρνηση κάποιας αποκεκαλυμμένης αλήθειας της πίστεως μας. Στα βιβλία αυτά η πίστη στον ζώντα και προσωπικό Θεό θεωρείται κάτι σαν παραμύθι, κατάλληλο μόνο για γριές γυναίκες.

Πολλοί δεν σκέπτονται καθόλου τις υποχρεώσεις τους προς το Θεό, ενώ όποιος ευσυνείδητα τις εκπληρώνει ελάχιστα προκαλεί το ενδιαφέρον. Όλα αυτά το παιδί τα βλέπει και τα ακούει. Τί συμπέρασμα θα βγάλει; Εύκολα μπορούμε να μαντέψουμε: «Εάν ο πατέρας μου, σκεφθεί το παιδί, δεν τιμά τον Θεό, δεν υπακούει στον Θεό, μπορώ κι’ εγώ να μην τιμώ και να μην ακούω τον πατέρα μου: Εάν ο Θεός και οι εντολές του είναι μύθοι, τότε και η πέμπτη εντολή είναι κι’ αυτή μύθος. Επομένως οι γονείς δεν έχουν καμία σημασία για μένα».

….Αλλ’ ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να καλλιεργηθεί η υπακοή στα παιδιά. Πώς θα την καλλιεργήσουμε;

Η υπακοή, στην ουσία, είναι η υποταγή της θελήσεως μας στη θέληση του άλλου. Αλλά, για να υποτάξω τη θέλησή μου στη θέληση του άλλου, πρέπει να σέβομαι εκείνον, ενώπιον του οποίου θα καμφθεί η θέλησή μου, πρέπει να τον αγαπώ για να μπορώ να τον ακολουθήσω.

Η ισχυρότερη δύναμη της ψυχής είναι η θέληση! Αυτή κυριαρχεί πάνω σ’ όλες τις ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου· αυτό που θέλουμε, αυτό και σκεπτόμαστε, λέμε, κάνουμε. Ο Θεός μας έδωσε την ψυχική αυτή δύναμη για να θέλουμε και να πράττουμε μόνο το καλό, να μισούμε δε και να αποστρεφόμαστε το κακό. Αλλά η θέληση μας αδυνάτισε, εξ αιτίας της αμαρτίας, και κλίνει περισσότερο προς το κακό. Αν και γνωρίζουμε το καλό, δεν έχουμε τη δύναμη ούτε να το θέλουμε με σταθερότητα και ούτε και να το πράττουμε. «Ου γαρ ο θέλω ποιώ αγαθόν, αλλ’ ο ου θέλω κακόν τούτο πράσσω». (Ρωμ. ζ’ 19).

Η εξασθένηση αυτή της καλής θελήσεως είναι αποτέλεσμα της προπατορικής αμαρτίας όπως και η ιδιοτροπία και το πείσμα, που πρέπει από την παιδική ηλικία να δαμασθούν και να ξεριζωθούν.

Το κλήμα φέρνει πολλούς και γλυκείς καρπούς όχι όταν το αφήνουν να αναπτύσσεται όπως αυτό θέλει, αλλά όταν το κλαδεύουν και το δένουν στον πάσσαλο. Ό,τι συμβαίνει με το κλάδεμα και το δέσιμο του κλήματος, το ίδιο αποτέλεσμα φέρνει η πειθαρχία, και η χαλιναγώγηση της ιδιοτροπίας και του πείσματος στο παιδί, δίνει τους γλυκείς καρπούς της υπακοής.

Αλλά για να απολαύσετε τους γλυκείς αυτούς καρπούς από τα παιδιά σας, σημειώστε τους κανόνες που πρέπει να ακολουθήσετε:

Μην επιτρέπετε πείσματα και ιδιοτροπίες στα παιδιά σας όσο μικρά κι’ αν είναι, αν θέλετε να γίνουν υπάκουα. Αυτό όμως δεν σημαίνει να περιορίσετε τελείως την ελευθερία της βουλήσεως του παιδιού. Το παιδί μπορεί να απαιτήσει κάτι που δικαιούται, και τότε εσείς, ολοπρόθυμα, θα ικανοποιήσετε την επιθυμία του. Εάν το παιδί, στην κατάλληλη ώρα, ζητήσει τροφή γιατί πεινά, σεις πρέπει να ικανοποιήσετε την επιθυμία του. Αν αρνηθείτε θα είναι σκληρό και άσπλαχνο. Ζητά το παιδί κάποιο πράγμα απαραίτητο για το σχολείο; Πρέπει να ικανοποιήσουμε το αίτημά του, γιατί, αλλιώς, το σπρώχνουμε να αποκτήσει αυτό που θέλει με απρεπή τρόπο. Είναι τελείως διαφορετική περίπτωση όταν το παιδί ζητά κάτι μη επιτρεπτό, σ’ αυτό πρέπει ν’ αρνηθείτε, αδιαφορώντας για τα δάκρυα.

Ποτέ μη δίνετε σημασία στα καπρίτσια των παιδιών. Όποιος μια φορά φάνηκε ελαστικός, θα είναι πάντοτε δούλος της ιδιοτροπίας του παιδιού του.

Στην προσπάθεια να δαμάσουν το πείσμα και την ιδιοτροπία των παιδιών οι γονείς πρέπει να ενεργούν από συμφώνου. Να μη γκρεμίζει ο ένας, αυτό που κτίζει ο άλλος. Ποτέ το παιδί δεν γίνεται τόσο ιδιότροπο, όσο όταν ο ένας από τους γονείς επιτρέπει αυτό που ο άλλος το απαγορεύει. Έρχεται π.χ. το παιδί με κλάματα στη μητέρα και παραπονείται ότι ο πατέρας δεν του έδωσε κάτι που ζήτησε. Η μητέρα δεν πρέπει να εκφράσει την συμπόνια της προς το παιδί ούτε πολύ περισσότερο, τη δυσαρέσκειά της κατά του πατέρα, επειδή εκείνος δεν πραγματοποίησε την επιθυμία του παιδιού. Το ίδιο πρέπει να κάνουν και τα μεγαλύτερα αδέλφια, οι συγγενείς, όλοι όσοι μένουν στο σπίτι, ιδιαιτέρως όμως οι παππούδες και οι γιαγιάδες.

Είναι γνωστό ότι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι ζητούν κάπου να αφοσιωθούν. Επειδή όμως οι νέοι δεν θέλουν να μένουν κοντά τους, προσπαθούν να ελκύσουν τα παιδιά· και πώς; με το να κάνουν τα χατίρια τους. Γι’ αυτό πολύ συχνά τα εγγόνια προσκολλώνται στον παππού ή στη γιαγιά. Ελπίζουν ότι κοντά τους θα έχουν ό,τι θέλουν.

Ποτέ δεν πρέπει να υποθάλπουμε την παιδική ιδιοτροπία. Δεν πρέπει να επιτρέπουμε στο παιδί να διατάζει τα μεγαλύτερα αδέλφια, την υπηρεσία, ή άλλους μεγαλύτερους ή να παραγγέλνει κάτι αυθαιρέτως. Αν τα παιδιά θέλουν κάτι, πρέπει να τα ζητούν και όχι να διατάζουν. Πρέπει να είναι ευχαριστημένα με ό,τι τους δίνουν και να ευχαριστούν γι’ αυτό.

Ποτέ δεν πρέπει να παραβλέπουμε την ανυπακοή των παιδιών. Ό,τι είπε ο πατέρας ή η μητέρα, πρέπει να γίνεται χωρίς αναβολή. Το παιδί πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι: «Αν εγώ δεν εκτελέσω αμέσως αυτό που λέει ο πατέρας ή η μητέρα, δεν φέρομαι καλά». Αλλά και οι γονείς οφείλουν να είναι εκ των προτέρων βέβαιοι ότι αυτό που λένε πρέπει οπωσδήποτε να γίνει. Μόνον έτσι μπορούμε να δαμάσουμε την ιδιοτροπία του παιδιού και να το βοηθήσουμε να σχηματίσει θέληση ισχυρή και στραμμένη προς το καλό, καλλιεργώντας παράλληλα την υπακοή προς τους γονείς.

Αφού ξεριζώσετε λοιπόν, με τον τρόπον αυτό το πείσμα και την ιδιοτροπία από την παιδική ψυχή φερθείτε και στο μέλλον έτσι, ώστε τα παιδιά να τρέφουν για σας το σεβασμό που πρέπει. Ο σεβασμός προς τους νουθετούντες είναι βασική προϋπόθεση της υπακοής.

Τα παιδιά εκ φύσεως τρέφουν ιδιαίτερο σεβασμό προς τους γονείς. Το φυσικό αυτό αίσθημα εμπνέει και η πέμπτη εντολή. Θα ήταν ίσως εντελώς περιττό να πούμε στους γονείς: φερθείτε έτσι, ώστε να σας σέβονται τα παιδιά σας. Είναι ανάγκη όμως να το επαναλάβουμε.

Βεβαίως το παιδί γνωρίζει ότι πρέπει να τιμά τον πατέρα και τη μητέρα, ότι αυτό ζητά ο Θεός. Τί γίνεται όμως όταν βλέπει στους γονείς κάτι που προκαλεί απέχθεια και αντιπάθεια στο αθώο παιδικό αίσθημα, όταν δεν μπορεί να τους σεβαστεί παρ’ όλη τη θέλησή του; Πώς μπορεί το παιδί να σεβαστεί ένα πατέρα διαρκώς μεθυσμένο, μια μητέρα που βρίζει και καταριέται, γονείς που καυγαδίζουν συνεχώς; Το κακό παράδειγμα των γονέων όχι μόνον κλονίζει το σεβασμό του παιδιού προς αυτούς αλλά υποσκάπτει και το θεμέλιο της υπακοής. Δε θα σκεφθεί άραγε το παιδί «μα τί είδους γονείς είσθε σεις»!

Γι’ αυτό οι γονείς πρέπει να προσέχουν τη συμπεριφορά τους και ν’ αποφεύγουν κάθε τι που μπορεί να κλονίσει το σεβασμό του παιδιού προς αυτούς.

Προσέχετε λοιπόν γονείς! Μην υποτιμάτε ποτέ ο ένας τον άλλο, γιατί έτσι υποσκάπτετε στα παιδιά το σεβασμό. Ο πατέρας και η μητέρα πρέπει να διακατέχονται από αισθήματα αμοιβαίου σεβασμού και να φέρονται με λεπτότητα ο ένας στον άλλο. Ας μην αποδοκιμάζουν ποτέ ο ένας τον άλλον, κι’ ας μην επιτρέπουν στον εαυτό τους απρεπείς συζητήσεις κυρίως μπροστά στα παιδιά. Δεν πρέπει τα παιδιά να ακούν εκφράσεις όπως: «όλο ψέματα λες, όπως ο πατέρας σου», «το ίδιο άχρηστος θα γίνεις, σαν τον πατέρα σου», ή «σπάταλη είσαι κι’ εσύ, σαν τη μητέρα σου», «δεν θάχεις προκοπή, σαν τη μάνα σου». Όπου ακούν τα παιδιά τέτοια λόγια, μάταια ζητούμε σεβασμό και υπακοή.

Γονείς! Μην επιτρέπετε ποτέ στον εαυτό σας απρεπή παιγνίδια και αστεία με τα παιδιά. Ο πατέρας που συνηθίζει να κάνει «καραγκιοζιλίκια» μπροστά στα παιδιά του, δεν μπορεί να περιμένει σεβασμό απ’ αυτά, ούτε να διαμαρτυρηθεί για την ανάρμοστη συμπεριφορά τους.

Αυτό δεν σημαίνει ότι απέναντι στα παιδιά μας πρέπει να είμαστε πάντοτε αυστηροί και σοβαροί. Εύκολα μπορεί ο καθένας να ξεχωρίσει την τρυφερή και λεπτή σοβαρότητα των γονέων από τους παράλογους αστεϊσμούς που κατεβάζουν το κύρος τους. Προς τον σοβαρό και στοργικό πατέρα τα παιδιά τρέφουν πάντα μεγαλύτερο σεβασμό. Ένα βλέμμα του είναι αρκετό εκείνα αμέσως υπακούουν.

Θέλετε τα παιδιά σας να είναι υπάκουα; Δείξτε σ’ αυτά την αγάπη σας. Όχι την αγάπη των πιθήκων που μαλθακώνει το παιδί, καθώς είναι έτοιμη να το ταΐσει με γλυκά μέχρι ασφυξίας, αλλά την συνετή και εγκάρδια αγάπη που αποβλέπει στο καλό του. Όπου το παιδί βλέπει μια τέτοια αγάπη, εκεί υπακούει όχι από φόβο αλλά από αγάπη.

Μη μένετε αδιάφοροι στις χαρές και τις θλίψεις του παιδιού! Μη λέτε ποτέ ότι τα παιδιά είναι βάρος και βάσανα για σας. Μη δείχνετε ποτέ ότι κάποια θυσία εκ μέρους σας για χάρη των παιδιών είναι πολύ μεγάλη ή πολύ βαριά.

Δώστε στα παιδιά σας ό,τι χρειάζονται κάθε φορά, με προθυμία και χαρά. Πώς είναι δυνατό να αγαπά τους γονείς του το παιδάκι, όταν αυτοί γογγύζοντας του δίνουν ένα κομμάτι ψωμί;

Προσφέρετε πότε-πότε στα παιδιά σας σχετικές ικανοποιήσεις και μικρό – χαρές. Ένα δωράκι στις ήμερες των εορτών ή στην ονομαστική του εορτή, όταν προσφέρεται με αγάπη, ενισχύει την παιδική αγάπη.

Ελκύστε κοντά σας την καρδιά των παιδιών σας, δημιουργώντας σχέσεις ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης μαζί τους. Το παιδάκι πρέπει πάντοτε να το εμπιστευόμαστε στο καλό, μέχρις ότου πεισθούμε ότι δεν μπορούμε πλέον. Η καχυποψία και η έλλειψη εμπιστοσύνης σκοτώνει την αγάπη.

Μην αυξάνετε την δίκαιη τιμωρία των παιδιών με περιφρονητικούς εμπαιγμούς και δηκτικές παρατηρήσεις. Μια τέτοια συμπεριφορά σκληραίνει την καρδιά και εξαφανίζει κάθε ίχνος αγάπης.

Γονείς! Σας υπέδειξα τα βασικά μέσα που θα χρησιμοποιήσετε με ευσυνειδησία προκειμένου να γίνουν τα παιδιά σας υπάκουα.

Πρώτ’ απ’ όλα, συνηθίστε τα να σας ακούουν επειδή αυτό είναι το θέλημα του Θεού. Φροντίστε εγκαίρως να μη ριζώσει μέσα τους η ιδιοτροπία. Μην ανέχεστε το πείσμα τους και την αυθάδεια προς οποιονδήποτε. Μην τους δίδετε όλα, όσα ζητούν. Συνηθίζετε τα στον αυτοπεριορισμό, την εγκράτεια και τη λιτότητα.

Απαιτείτε πάντα από τα παιδιά σας να κάνουν ό,τι τους λέτε αμέσως και με ακρίβεια. Ζητείτε με σταθερότητα να γίνεται αυτό που μια φορά είπατε. Αλλά για να μπορούν τα παιδιά να σας υπακούουν, μην τους λέτε ποτέ να κάνουν κάτι που δεν μπορούν, κάτι που υπερβαίνει τις δυνάμεις τους. Μην έχετε καπρίτσια και μην είσθε αυθαίρετοι στις απαιτήσεις σας, επιτρέποντας σήμερα αυτό που χθες είχατε απαγορεύσει.

Μην έρχεσθε σε αντίθεση μεταξύ σας στις ενέργειες που αφορούν τα παιδιά. Φροντίστε να διατηρηθεί και στο μέλλον ο σεβασμός των παιδιών απέναντι σας, αποφεύγοντας κάθε τι που μπορεί να τον κλονίσει.

Τέλος μη λησμονείτε ποτέ να επικαλείσθε την ευλογία του Θεού στο έργο της ανατροφής των παιδιών σας. Μόνο τότε οι κόποι, οι αγώνες και οι φροντίδες σας θα στεφθούν με επιτυχία. Μα τη βοήθεια του Θεού, τα παιδιά σας θα γίνουν υπάκουα παιδιά!

(Επισκόπου Ειρηναίου Αικατερινμπούργκ και Ιρμπίτσκ, Μητέρα πρόσεχε!, Εκδ. Ι.Μ. Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής-1976, σ.36).