Πέντε φωτεινοὶ φάροι τῆς Ἑλληνορθόδοξης Παιδείας ἐπὶ Τουρκοκρατίας (Χολέβας Κωνσταντῖνος Πολιτικὸς Ἐπιστήμων)

Γιὰ νὰ τιμήσουμε τὰ 200 χρόνια ἀπὸ τὴ Μεγάλη Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821, ἀξίζει νὰ θυμηθοῦμε αὐτοὺς ποὺ προετοίμασαν τὸ ἔδαφος διαφυλάσσοντας τὴ Χριστιανικὴ Πίστη, τὴν ἐθνικὴ συνείδηση καὶ τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα. Ἐπιλέγω πέντε φωτεινοὺς φάρους, οἱ ὁποῖοι φώτισαν τὸ Γένος κατὰ τὰ σκοτεινὰ χρόνια τῆς δουλείας.

Στὸν χειμαζόμενο ἀπὸ τὴν τουρκικὴ κατάκτηση Ἑλληνισμὸ, ἔστειλε ἡ Θεία Πρόνοια μία μεγάλη μορφὴ κατὰ τὸν 16ο αἰώνα. Πρόκειται γιὰ τὸν Ἅγιο Δαμασκηνὸ Στουδίτη, τὸν ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ στὶς 27 Νοεμβρίου. Κληρικός, λόγιος,  μαχητικὸς Ὀρθόδοξος, συγγραφεὺς θαυμαστῶν βιβλίων, σοφός, σεμνὸς καὶ ἀσκητικός, ὁ Δαμασκηνὸς ὑπῆρξε ἄριστος Ποιμενάρχης στὶς δυὸ Ἐπισκοπὲς, ὅπου τὸν ἀπέστειλε τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Πρῶτα στὴν Ἐπισκοπὴ Λητὴς καὶ Ρεντίνης (σημερινὴ Μητρόπολη Λαγκαδά) καὶ στὴ συνέχεια στὴν Μητρόπολη Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης, ὅπως ὀνομαζόταν τότε.

Ὁ Δαμασκηνὸς γεννήθηκε στὴ Θεσσαλονίκη μᾶλλον τὸ 1520. Σπούδασε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ εἶχε δάσκαλο τὸν διάσημο στὴν ἐποχὴ τοῦ Θεοφάνη Ἐλεαβοῦλκο Νοταρᾶ. Συνδέθηκε μὲ τὴν ἱστορικὴ Μονὴ Στουδίου, γι’ αὐτὸ καὶ ὀνομάσθηκε Στουδίτης. Συνεργάσθηκε στενὰ μὲ σπουδαίους Πατριάρχες, ὅπως ὁ Μητροφάνης, ὁ Ἰωάσαφ Β΄ ὁ Μεγαλοπρεπὴς  καὶ ὁ Ἱερεμίας ὁ Τρανός. Ἐξελέγη Ἐπίσκοπος Λητὴς καὶ Ρεντίνης τὸ 1560 καὶ ἡ χειροτονία του ἔγινε στὴ Θεσσαλονίκη καὶ μάλιστα στὸν γνωστὸ Ναὸ τῆς Ροτόντας, σήμερα Ναὸ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Λόγω τῆς Τουρκοκρατίας, ὁ Μητροπολιτικὸς Ναὸς τῆς Ἁγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης εἶχε μετατραπεῖ σὲ τζαμὶ καὶ γιὰ ἕνα διάστημα ὡς Μητροπολιτικὸς Ναὸς ἐχρησίμευσε ἡ Ροτόντα, γνωστὴ τότε ὡς Ναὸς τῶν Ἀρχαγγέλων.

Ὁ Δαμασκηνὸς ὑπῆρξε πραγματικὸς δάσκαλος τοῦ ὑποδούλου Γένους. Ὁ 16ος αἰώνας ἦταν μία σκοτεινὴ περίοδος, μὲ διώξεις τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς δυνάστες, ἐξισλαμισμούς,  ταπεινώσεις, ἀπαγορεύσεις καὶ ἄλλα δεινά. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀγωνίσθηκε νὰ διατηρήσει ὄχι μόνον τὴν Πίστη, ἀλλὰ καὶ τὴ γλώσσα καὶ τὴν ἐθνικὴ ταυτότητα. Ὅποιος ἐξισλαμιζόταν, ἔλεγαν ὅτι τούρκεψε. Μὲ ἁπλὰ λόγια: Ὅποιος χανόταν γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία χανόταν καὶ γιὰ τὸν Ἑλληνισμό. Ὁ Δαμασκηνὸς εἶχε πλήρη συνείδηση τῶν δυσκολιῶν καὶ τῶν εὐθυνῶν. Ἔδωσε βάρος στὴ Χριστιανικὴ καὶ στὴν ἑλληνοπρεπῆ παιδεία.

Τὸ πιὸ διάσημο καὶ πολυδιαβασμένο ἔργο του ἐγράφη ὅταν ὁ Δαμασκηνὸς ἦταν ἁπλὸς ὑποδιάκονος. Ἔχει τὸν τίτλο: «Θησαυρὸς Δαμασκηνοῦ τοῦ ὑποδιακόνου καὶ Στουδίτου τοῦ Θεσσαλονικέως, μετὰ τῆς προσθήκης ἐν τῷ τέλει καὶ ἑτέρων ἑπτὰ λόγων ψυχωφελεστάτων καὶ τῆς ἐξηγήσεως τοῦ Πάτερ ἠμῶν». Τὸ βιβλίο περιέχει 36 ἁγιολογικούς, πανηγυρικοὺς καὶ ἠθικοὺς λόγους, γραμμένους σὲ γλῶσσα κατανοητὴ ἀπὸ τὸν ἁπλὸ λαό. Ὁ «Θησαυρὸς» μεταφράσθηκε σὲ ὅλες σχεδὸν τὶς γλῶσσες τῶν Βαλκανίων καὶ ὠφέλησε τὰ μέγιστα τοὺς Ὀρθοδόξους, οἱ ὁποῖοι ἔπρεπε νὰ σταθοῦν ὄρθιοι ἀπέναντι στὸ καταπιεστικὸ Ὀθωμανικὸ Ἰσλὰμ καὶ στὶς προπαγάνδες τῶν Δυτικῶν Χριστιανῶν.

Ὁ Κύριλλος Λούκαρις γεννήθηκε στό Ἡράκλειο τῆς Κρήτης τό 1572 καί σπούδασε στή Βενετία καί στήν Πάδοβα τῆς Ἰταλίας. Ἀπεστάλη ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στή νότιο Ρωσία, Μολδαβία, Οὐκρανία καί Πολωνία γιά νά ἐργασθεῖ κατά τῆς Οὐνίας. Τό 1601 διεδέχθη στόν θρόνο τῆς Ἀλεξανδρείας τὸν σοφό Πατριάρχη Μελέτιο Πηγᾶ. Τὸν Νοέμβριο τοῦ 1620 ἐξελέγη Οἰκουμενικός Πατριάρχης στήν Κωνσταντινούπολη. Οἱ ραδιουργίες τῶν ξένων θρησκευτικῶν προπαγανδῶν τόν κατέστησαν ὕποπτο στά μάτια τῶν Τούρκων, οἱ ὁποῖοι τόν στραγγάλισαν στίς 27 Ἰουνίου 1638. Γιά τίς θεολογικές του διατριβές ἔχουν γραφεῖ πολλά καί ἀφήνω τό θέμα αὐτό στούς εἰδικούς. Θά ἤθελα, ὡς μελετητής τῆς Ἱστορίας καί τῆς ἐθνικῆς μας ταυτότητας, νά μείνω περισσότερο στήν ἐθνική ἀφύπνιση τῶν ὑποδούλων, τήν ὁποία ἐπιχειρεῖ ὁ Λούκαρις μέ τά δυό περίφημα κείμενα τοῦ 1616, γραμμένα σέ γλῶσσα δημώδη τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ἔχουν σήμερα ἰδιαίτερη ἀξία αὐτά τά κείμενα, διότι ἀπό τούς διαστρεβλωτές τῆς ἱστορίας μας ἀμφισβητεῖται ἡ διαχρονική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Λέγουν, δηλαδή, ὅτι κατά τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας δέν ὑπῆρχε ἑλληνική ἐθνική συνείδηση καί ὅτι ὁ δυτικός Διαφωτισμός τόν 18ο αἰῶνα μᾶς δίδαξε, ὅτι εἴμαστε Ἕλληνες!

Ἀφήνω νά τούς ἀπαντήσει ὁ μαχητικός Ἱεράρχης. Παραθέτω αυτούσιο κείμενο τοῦ Λουκάρεως με τίτλο «Διάλογος βραχύς μεταξύ Ζηλωτῆ καί Φιλαλήθη» καί ἐπιλέγω τό ἀκόλουθο χαρακτηριστικό ἀπόσπασμα, στό ὁποῖο φαίνεται ἡ δυναμική ἀπόκρουση τῆς προπαγάνδας τῶν Ἰησουιτῶν καί ἡ ἄρρηκτη σύνδεση Ὀρθοδοξίας καί Ἑλληνισμού:

«Πρέπον εἶναι, ὦ ἄνδρες Ἕλληνες καί τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας γνήσια παιδία, ἄν ἴσως (λέγω) καί ἤμασθεν ξεπεσμένοι ἀπό βασιλείαν καί ἀπό πλούτη καί ἀνάπαυσες ὅπου ἔχει ὁ κόσμος, νά μήν προδώσωμεν κατά τήν εὐγένειαν τῆς ψυχῆς μας… Ἐνθυμηθῆτε, ἄνδρες Ἕλληνες, τούς περασμένους καιρούς καί θέλετε ἰδεῖ, ὅτι κανένα καιρόν οἱ Λατίνοι τοῦ γένους μας φίλοι δέν ἤτονε. Ὁ Πάπας καί οἱ ὑπερασπισταί του πάντοτε ἤσαν ἐχθροί τοῦ γένους μας, πάντοτε τήν ἀπώλειαν τῆς βασιλείας μας ἤθελαν…. Δία τοῦτο, ὅταν σᾶς λέγουσι «ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης καί τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶναι μία καί δέν εἶναι ἀνά μέσον μας διαφορά», μέ κακήν διάθεσν σᾶς τό λέγουν, διότι αὐτοί ὅλοι, καί Γεζουίται καί Φράροι, εἰς τά βιβλία, τά βιβλία ὅπου γράφουν καί εἰς ταῖς διδαχαῖς ὅπου κάμνουν, ἡμᾶς τούς Ἕλληνας μᾶς κράζουν σχισματικούς καί αἱρετικούς ἀποστάτας καί κάθε ἄλλον κακό ὄνομα…».

Ὁ Λούκαρις χρησιμοποιεῖ τόν ὄρο «ἡ  βασιλεία μας»,  γιά νά ὑποδηλώσει τήν Βυζαντινή Αὐτοκρατορία (Ρωμανία), ἀποδεικνύοντας ὅτι οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες αἰσθάνονταν συνεχιστές καί κληρονόμοι της. Τόν ὅρο Φράροι χρησιμοποιεῖ γιά τούς Ρωμαιοκαθολικούς μοναχούς ἀπό τήν γαλλική λέξη freres = ἀδελφοί. Τονίζω μέ ἔμφαση τή χρήση τοῦ ἐθνικοῦ ὀνόματος Ἕλληνες, διότι ἀπαντᾶ σέ ἐκείνους οἱ ὁποῖοι σταματοῦν τόν Ἑλληνισμό στό τέλος τῆς κλασσικῆς Ἑλλάδος καί τόν ξαναβρίσκουν γύρω στό 1780!

Ὁ Ἠλίας Μηνιάτης γεννήθηκε στὸ Ληξοῦρι τῆς Κεφλληνίας τὸ 1669. Ἦταν υἱὸς τοῦ ἱερέως Φραγκίσκου Μηνιάτη καὶ τῆς πρεσβυτέρας του Μαρεζίας. Σὲ ἡλικία δέκα ἐτῶν, τὸ 1679, εἰσῆλθε ὡς τρόφιμος στὸ Φλαγγινιανὸν Φροντιστήριον τῶν Ἑλλήνων τῆς Βενετίας, ὅπου διέπρεψε στὰ θεολογικὰ καὶ φιλοσοφικὰ γράμματα. Ἀμέσως μετὰ τὴν ἀποφοίτησή του, ἡ σχολικὴ Ἐφορεία (ἐπιτροπή) τὸν διόρισε καθηγητὴ τῶν ἑλληνικῶν μαθημάτων ἐπὶ τρία ἔτη καὶ ἔτσι ἀπέκτησε ἀγαθὴ φήμη. Παράλληλα πρὸς τὴ διδασκαλία, ἐξελίχθηκε σὲ ἄριστο ἱεροκήρυκα. Οἱ Κεφαλλονίτες καὶ οἱ Ζακυνθηνοὶ πληροφορήθηκαν τὰ διδακτικὰ καὶ ρητορικά του τάλαντα καὶ τὸν κάλεσαν νὰ μορφώσει τοὺς νέους τῶν Ἑπτανήσων, ὅπου ἐργάσθηκε ἐπὶ ἕνδεκα ἔτη. Τὸ 1696- 1698 κήρυξε τὸν Θεῖο Λόγο στὴν Ἐνετοκρατούμενη Κέρκυρα. Ἡ παρουσία του στὰ Ἰόνια νησιὰ τόνωσε τὸ φρόνημα τῶν κατοίκων, οἱ ὁποῖοι εἶχαν νὰ ἀντιμετωπίσουν τὴν ἀντιορθόδοξη προπαγάνδα τῶν Ἐνετῶν.. Ἔζησε ἑπτὰ χρόνια στὴν Κωνστντινούπολη, ὅπου τὰ κηρύγματά του ἀπέσπασαν τὴν ἐπιδοκιμασία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Τὸ 1710 ἐξελέγη Μητροπολίτης Κερνίκης καὶ Καλαβρύτων τῆς Πελοποννήσου. Ἀπεβίωσε στὴν Πάτρα τὴν 1.8.1714, ἀπὸ ἄγνωστη αἰτία, σὲ ἡλικία μόλις σαρανταπέντε ἐτῶν.

Πιστεύω ὅτι ἀξίζει νὰ παραθέσω λίγες φράσεις ἀπὸ ἕνα ἱστορικὸ κήρυγμά του στὴ Βενετία, μὲ ἀφορμὴ τὴν ἑορτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Ὁ Μηνιάτης μὲ γλαφυρὴ γλῶσσα, κατανοητὴ καὶ σήμερα, ἱκετεύει τὴν Θεοτόκο νὰ ἐλευθερώσει τοὺς ταλαιπωρουμένους Ἕλληνες καὶ παρουσιάζει, μὲ τὴν παράθεση ὀνομάτων Ἁγίων καὶ πόλεων, τὴν ἀντίληψή του γιὰ τὰ πνευματικὰ ὅρια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἂν καὶ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη χρησιμοποιεῖτο καὶ ὁ ὅρος Ρωμηὸς γιὰ νὰ ὑποδηλώσει τὸν Ὀρθοδόξο Ἕλληνα, ὁ Μηνιάτης ἐμμένει στὴ χρήση τῶν ὄρων Ἑλλὰς καὶ Ἕλλην, ὑπογραμμίζοντας τὴν πίστη του στὴ διαχρονικὴ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἀντιγράφω ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ ἀειμνήστου καθηγητοῦ Κωνσταντίνου Σκουτέρη «Κείμενα τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ» (ἔκδοση Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1971):

«Ἕως πότε, πανακήρατε Κόρη, τὸ τρισάθλιον γένος τῶν Ἑλλήνων ἔχει νὰ εὑρίσκεται εἰς τὰ δεσμὰ μιᾶς ἀνυποφέρτου δουλείας;….. Ἂς σὲ παρακινήσωσιν αἱ φωναὶ καὶ αἱ παρακλήσεις τῶν Ἁγίων σου, ὅπου ἀκαταπαύστως φωνάζουσιν ἀπὸ ὅλα τὰ μέρη τῆς τρισαθλίου Ἑλλάδος. Φωνάζει ὁ Ἀνδρέας ἀπὸ τὴν Κρήτη, φωνάζει ὁ Σπυρίδων ἀπὸ τὴν Κύπρον, φωνάζει ὁ Ἰγνάτιος ἀπὸ τὴν Ἀντιόχειαν, φωνάζει ὁ Διονύσιος ἀπὸ τὰς Ἀθήνας, φωνάζει ὁ Πολύκαρπος ἀπὸ τὴν Σμύρνην, φωνάζει ἡ Αἰκατερίνα ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρειαν, φωνάζει ὁ Χρυσόστομος ἀπὸ τὴν βασιλεύουσαν πόλιν καὶ δείχνοντάς σου τὴν σκληροτάτην τυραννίαν τῶν ἀθέων Ἀγαρηνῶν, ἐλπίζουσιν, ἀπὸ τὴν ἄκραν σου εὐσπλαγχνίαν, τοῦ Ἑλληνικοῦ γένους τὴν ἀπολύτρωσιν. Ἀποδέξου, λοιπόν, Παναγία, τὰ δάκρυά μας, τὰ ὁποῖα σημαδεύουσι τὸ μυστήριον, ὅπου εἰς ἐσὲ ἐτελειώθη. Διότι, καθὼς τὰ δάκρυα τρέχουσιν χωρὶς βλάψιμον τῶν ὀμμάτων (ματιῶν), ἔτσι καὶ ὁ θεῖος Λόγος ἔτρεξεν ἀπὸ τὴν καθαράν σου μήτραν, χωρὶς βλάψιμον τῆς παρθενίας σου…» .

Στὶς 24 Αὐγούστου 1779, στὸ Κολικόντασι τῆς τουρκοκρατούμενης τότε Βορείου Ἠπείρου, ἀπαγχονίσθηκε μὲ ἐντολὴ τοῦ Κοὺρτ Πασᾶ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ Πατροκοσμᾶς, ὅπως κατεγράφη στὴ συνείδηση τοῦ λαοῦ μας. Ξεκίνησε ἀπὸ τὸ Μέγα Δένδρο τῆς Αἰτωλίας, δίπλα ἀπὸ τὸ Θέρμο, τὴν ἀρχαία πρωτεύουσα τῆς Αἰτωλικῆς Συμπολιτείας. Ἔμαθε γράμματα σὲ κρυφὰ καὶ φανερὰ σχολειὰ καὶ κατέληξε στὸ Ἅγιον Ὅρος, στὴ Μονὴ Φιλοθέου. Μὲ τὶς εὐλογίες τῶν ἑκάστοτε Οἰκουμενικῶν Πατριαρχῶν, ἐξῆλθε ἀπὸ τὸν Ἄθωνα τουλάχιστον τρεῖς φορὲς καὶ περιόδευσε τὰ περισσότερα μέρη τοῦ Ἑλληνισμοῦ γιὰ νὰ ἀποτρέψει τοὺς ἐξισλαμισμούς. Ἰδιαιτέρως ἔντονη παραμένει ἡ μνήμη του στὴν Ἤπειρο καὶ στὴ Δυτικὴ Μακεδονία. Δίδασκε μὲ τὸν ἁπλὸ λόγο του, τὴν ἀσκητικὴ ζωή του, μὲ τὶς προφητεῖες του γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους, μὲ τὸ πάθος του γιὰ τὴν κοινωνικὴ δικαιοσύνη, μὲ τὸν ζῆλο του γιὰ τὴν Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία. Ἀπὸ τὰ πρῶτα χρόνια μετὰ τὸ μαρτύριό του, ἀναγνωρίσθηκε ὡς Ἅγιος ἀπὸ τὸν λαό μας καὶ ἡ ἁγιοκατάταξή του ἐπισημοποιήθηκε τὸ 1961 ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Ὁ πρῶτος βιογράφος του εἶναι ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, στὸ περίφημο «Νέον Μαρτυρολόγιον», τὸ ὁποῖο ἐξεδόθη τὸ 1799.

Τὰ σύγχρονα σχολικὰ βιβλία ἔχουν τὴν τάση νὰ ἀγνοοῦν τὸν Ἅγιο Κοσμᾶ ἢ νὰ τὸν παρουσιάζουν σὰν ἕναν δυτικοῦ τύπου Διαφωτιστῆ. Ὅμως ὁ Πατροκοσμᾶς δὲν εἶχε τὴν παραμικρὴ ἐπιρροὴ ἀπὸ τὸν Εὐρωπαϊκὸ Διαφωτισμό, ὁ ὁποῖος ἄλλωστε ἀμφιβητοῦσε τὸν Χριστιανισμό. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς δὲν ἄνοιγε ἁπλῶς σχολεῖα ἀλλὰ τόνιζε, ὅτι τὸ σχολεῖο εἶναι προθάλαμος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐπιτυχημένη προσπάθειά του νὰ σταματήσει τοὺς ἐξισλαμισμοὺς, βοήθησε τὴν ἐπιβίωση τοῦ Ἔθνους, διότι ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ὅποιος χανόταν γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία χανόταν καὶ γιὰ τὸν Ἑλληνισμό. Ὁ ἐξισλαμισμένος τούρκευε, γινόταν φανατικὸς ἀνθέλληνας, γι’ αὐτὸ καὶ ἔχει μείνει ὡς ἀρνητικὴ γιὰ τὸ Γένος μας ἔννοια ἡ λέξη «γενίτσαρος». Ἡ παιδεία, στὴν ὁποία πίστευε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, δὲν ἦταν μία ἁπλὴ κατάρτιση καὶ ἐκμάθηση τεχνοκρατικῶν γνώσεων, ὅπως θὰ ἤθελαν σήμερα ὁρισμένοι. Ἀλλὰ μιλοῦσε γιὰ μία Παιδεία, ἡ ὁποία πρωτίστως θὰ διαμορφώνει ἀνθρώπους, θὰ διαπλάθει ἀνθρώπινους χαρακτῆρες.

Ἀπὸ τὸ σπουδαῖο κείμενο «Τὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἡ παιδεία τοῦ Γένους μας» , τὸ ὁποῖο συνετάγη καὶ ἐξεδόθη ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἰβήρων, πρῶτα τὸ 1994 καὶ βελτιωμένο τὸ 2003, παραθέτουμε ὁρισμένες εὔστοχες ἐπισημάνσεις γιὰ τὶς διδαχὲς τοῦ Πατροκοσμᾶ: «… Ἀνοῖξτε σχολεῖα ἑλληνικά. Νὰ βάλετε ὅλοι σας, γιὰ νὰ σπουδάζουν ὅλα τὰ παιδιά χωρὶς νὰ πληρώνουν. Νὰ μάθουν τὰ παιδιὰ τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα, γιὰ νὰ ξεσκεπάσουν ὅλα τὰ μυστήρια τῆς ζωῆς καὶ τῆς Ἐκκλησίας μας, ποὺ εἶναι ἐκεῖ κρυμμένα. Ἀπὸ τὸ σχολεῖον μανθάνομεν τὸ κατὰ δύναμιν τί εἶναι Θεός, τί εἶναι Ἅγια Τριάς, τί εἶναι ἄγγελοι, ἀρχάγγελοι, τί εἶναι δαίμονες, τί εἶναι παράδεισος, τί εἶναι κόλασις, τί εἶναι ἁμαρτία, ἀρετή. Ἀπὸ τὸ σχολεῖον μανθάνομεν τί εἶναι Ἅγια Κοινωνία, τί εἶναι Βάπτισμα, τί εἶναι τὸ Ἅγιον Εὐχέλαιον, ὁ τέλειος γάμος, τί εἶναι ψυχή, τί εἶναι κορμί… τὸ σχολεῖον ἀνοίγει τὲς ἐκκλησίες, τὸ σχολεῖον ἀνοίγει τὰ μοναστήρια. Ἀνίσως καὶ δὲν ἤτανε σχολεῖα, ποῦ ἤθελα ἐγὼ νὰ μάθω νὰ σᾶς διδάσκω;…. Εἶναι ἀληθινὸς ἐπαναστάτης, ἀνανεωτὴς τῶν πάντων. Κρίνει τὸν πλούσιο, ποὺ δὲν δίνει στὸν φτωχό. Διοργανώνει δωρεὰν παιδεία. Σέβεται τὴ γυναίκα. Βλέπει ὅτι τὴν καταπιέζουν. Φανερώνεται πραγματικὸς ὑπερασπιστής της. Ρίχνει ὅλους στὸ φιλότιμο».

Γεννήθηκε τό 1749 στή Νάξο (τό κοσμικό ὄνομά του ἦταν Νικόλαος Καλλιβρούτσης) καί ἐκοιμήθη στίς 14 Ἰουλίου 1809 στό κελλί τῶν Σκουρταίων, κοντά στίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Σπούδασε στήν περίφημη Εὑαγγελική Σχολή τῆς Σμύρνης καί ἔμαθε ἄριστα ὅλες τίς μορφές τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσας, ὅπως ἐπίσης τή Θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τίς Φυσικές Ἐπιστῆμες, τά Λατινικά καί τά Γαλλικά. Εἶχε θαυμαστή μνήμη καί σέ πολλά συγγράμματά του, ὅπως τό Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον, παραθέτει φράσεις ἀπό Ἀρχαίους συγγραφεῖς καί ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, χωρίς νά χρησιμοποιεῖ βοηθήματα ἀλλά ἀξιοποιῶντας τή μνήμη του. Θεωρεῖται ἐκ τῶν κορυφαίων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων τῆς περιόδου τῆς Τουρκοκρατίας. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στίς 14 Ἰουλίου.

Πέραν τῶν πολλῶν πνευματικῶν καί ψυχωφελῶν συγγραμμάτων του, ὁ Ἅγιος Νικόδημος προσέφερε σημαντική ὑπηρεσία στήν ἐπιβίωση τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί στή διαφύλαξη τῆς ἐθνικῆς ταυτότητος καί αὐτογνωσίας. Μία πτυχή τῆς ἐθνικῆς προσφορᾶς του εἶναι καί ἡ χρήση ὅλων τῶν μορφῶν τῆς διαχρονικῆς γλώσσας μας. Ὁ Ἅγιος ἔγραφε καί τά Ἑλληνικά τοῦ Ὁμήρου καί τά Ἑλληνικά τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τή δημώδη τῆς ἐποχῆς του. Ἀπέδειξε μέ τήν εὐρυμάθειά του, ὅτι ὁ Ἑλληνισμός συνεχίζει τήν ἀδιάκοπη πορεία του μέσα στούς αἰῶνες, μέ κύρια ἀπόδειξη τήν ἑνιαία Ἑλληνική γλῶσσα. Ἡ Ἑλληνική εἶναι ἡ ἴδια γλῶσσα ἐπί αἰῶνες. Ἀλλάζει ἡ γραμματική, ἀλλάζουν κάποιες καταλήξεις, ἀλλά οἱ περισσότερες λέξεις καί οἰ ρίζες τῶν λέξεων παραμένουν ἴδιες. Ὁ Ἅγιος ἀποτελεῖ χαρακτηριστικό παράδειγμα τοῦ γεγονότος, ὅτι ἡ καλή γνώση τῆς Ἀρχαίας καί τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἑλληνικῆς βοηθεῖ στήν ὀρθή χρήση καί τῆς καθομιλουμένης.

Ὁ Νάξιος λόγιος καί μοναχός ἀπέδωσε στό Ὁμηρικό Ἡρωικό Ἑξάμετρο τήν εὐαγγελική περικοπή πού ἀναγιγνώσκεται στόν Ἑσπερινό τῆς Ἀγάπης, τήν ἡμέρα τοῦ Πάσχα. Χρησιμοποίησε, δηλαδή, κατά τρόπο ἐντυπωσιακό τόν γλωσσικό τύπο τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν, γιά νά μεταγλωττίσει τήν περικοπή. Διερωτῶμαι εἰλικρινῶς: Πῶς κατόρθωναν τά φτωχά Ἑλληνόπουλα ἐπί Τουρκοκρατίας, μέ ἕνα τριμμένο ράσο καί ἕνα κερί γιά νά φωτίζονται, χωρίς ἀνέσεις καί Ἠλεκτρονικούς Ὑπολογιστές, καί μάθαιναν ἄριστα ὅλες τίς γλωσσικές μορφές τῆς ἑλληνικῆς, ἀπό τόν Ὅμηρο μέχρι τήν ἐποχή τους, ἐνῶ σήμερα πτυχιοῦχοι Πανεπιστημίου δυσκολεύονται νά βάλουν μία δασεῖα ἤ μία περισπωμένη;

Ἡ κορυφαία ἐθνική προσφορά τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, πιστεύω, ὅτι εἶναι ἡ συγγραφή τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου. Πρόκειται γιά ἕνα βιβλίο, τό ὁποῖο περιλαμβάνει τό συναξάρι (βίο και μαρτύριο) 87 ἀγωνιστικῶν μορφῶν, πού προτίμησαν νά θυσιασθοῦν παρά νά ἀλλαξοπιστήσουν. Αὐτοί εἶναι οἱ Νεομάρτυρες, οἱ πρῶτοι ἀντιστασιακοί τῆς δουλείας. Παράλληλα μέ τό Κρυφό Σχολειό καί τούς κλεφταρματολούς, οἱ ταπεινοί αὐτοί ἀγωνιστές τῆς Πίστεως καί τοῦ Γένους, μέ τήν προσευχή τους καί τήν Ὁμολογία τους «εἶμαι Χριστιανός, δέν τουρκεύω», ἄνοιξαν τόν δρόμο γιά τή λευτεριά, στερέωσαν τήν ἑλληνορθόδοξη συνείδηση, ἔδωσαν μαρτυρία Χριστοῦ καί Ἑλλάδος, τόνωσαν τό φρόνημα τῶν ἀδελφῶν τους, μείωσαν καί περιόρισαν τούς ἐξισλαμισμούς. Μέ τό βιβλίο του αὐτό, τό ὁποῖο φέρει ἡμερομηνία 1794 ἀλλά ἐτυπώθη στήν Βενετία τό 1799, ὁ Ἅγιος Νικόδημος τολμᾶ κάτω ἀπό τή μύτη τοῦ κατακτητῆ νά δώσει μήνυμα ἀντιστάσεως, νά καλλιεργήσει ἐλπίδα Ἀναστάσεως ψυχικῆς καί ἐθνικῆς, νά προτείνει καί σέ ἄλλους νά μιμηθοῦν τούς Νεομάρτυρες.

 

 Πηγή: agiazoni.gr