Η διαπαιδαγώγηση των γονέων

«Ποιό ρόλο παίζουν οι γονείς στο θέμα της αγωγής των παιδιών τους;»

Το πρόβλημα της αγωγής των παιδιών είναι καίριο και «καυτό». Αν μάλιστα λάβουμε υπ’ όψη τα λόγια του περίφημου παιδαγωγού Πεσταλότσι, ότι το θεμέλιο του πολιτισμού ενός λαού είναι η οικογενειακή ανατροφή και την γνώμη του Πλάτωνος ότι ο άνθρωπος χωρίς αγωγή είναι το αγριότερο θηρίο, τότε το θέμα γίνεται ζήτημα ζωής και θανάτου για την οικογένεια, την κοινωνία και τον πολιτισμό μας.

Τί όμως έχει να πει ή Εκκλησία μας στο θέμα αυτό; Φυσικά δεν προτιθέμεθα να αναπτύξουμε και να εξαντλήσουμε εδώ το τεράστιο αυτό θέμα. Λίγες σκέψεις χαράσσουμε ως ερεθίσματα για περαιτέρω σοβαρό προβληματισμό. Εν πρώτοις πρέπει να συνειδητοποιηθεί ότι το έργο της διαπαιδαγωγήσεως του άνθρωπου είναι πολύ δύσκολο και άκρως υπεύθυνο. Το παιδί, ως γνωστόν, είναι ένας ιδιαίτερος κόσμος. Ένας κόσμος άγνωστος, αλλά και άμορφος. Κλίσεις, ορμές, ένστικτα, κληρονομικές καταβολές και επιβαρύνσεις, μεταπτωτικά κατάλοιπα της αδαμικής φύσεως μας, ακόμη μεταφυσικά ερωτήματα και προβληματισμοί και τόσα άλλα, συναποτελούν και συνθέτουν τον ασχημάτιστο ακόμη κόσμο του ψυχοσωματικού «είναι» του παιδιού. Το παιδί είναι ένας άνθρωπος «εν τω γίγνεσθαι».

Και καλείται τώρα η αγωγή να μορφοποιήσει το πολυσύνθετο αυτό υλικό και να δημιουργήσει την ώριμη ανθρώπινη προσωπικότητα. Το πελώριο αυτό έργο το επωμίζονται κατά πρώτο και κύριο λόγο οι γονείς οι «φύσει και θέσει» πρώτοι παιδαγωγοί του παιδιού. Κανείς δεν μπορεί να αντικαταστήσει τους γονείς στο ιερό και λεπτότατο έργο τους. Όλοι οι άλλοι παράγοντες (σχολείο – κοινωνία – Εκκλησία) απλώς τους συμπληρώνουν. Επίσης επισημαίνεται ότι η διαπαιδαγώγηση του παιδιού είναι έργο μακράς πνοής, είναι επίπονο και έχει ανάγκη μεγάλης υπομονής. Είναι, κατά τον Αγ. Γρηγόριο Θεολόγο, «τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών». Ο κόσμος του παιδιού παρουσιάζεται πολλές φορές κατάκλειστος και απροσπέλαστος και χρειάζεται να διαθέτουμε «ειδικά κλειδιά», για να τον ανοίξουμε και κατανοήσουμε. Ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο μεγάλος αυτός χριστιανός παιδαγωγός, φθάνει να πει ότι «είναι ευκολότερο να εκπορθήσεις την Τροία, παρά να διαπαιδαγωγήσεις τα παιδιά!» Η αγωγή των παιδιών απαιτεί υπευθυνότητα, προσοχή και προ παντός αγάπη. Ο Κομένιος λέγει ότι το παιδί είναι «πολυτιμώτερον του χρυσού, αλλ’ ευθραυστώτερον της υάλου». Ο δε άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ λέγει κάτι πολύ σοφό: «Είναι τόσο εύκολο να διδάξεις όσο να πετάξεις πετράς από το ύψος ενός καμπαναριού, για να κατεργαστείς όμως αυτόν που διδάσκεις είναι τόσο δύσκολο, όσο το να μεταφέρεις πέτρες στην κορυφή του καμπαναριού».

Με όλα αυτά, είναι φυσικό και πρέπει, οι γονείς να ανησυχούν και να προβληματίζονται, όπως οι γονείς του Σαμψών: «Τί ποιήσωμεν τω τικτομένω παιδίω;» (Κριτ. 3,8). «Τί αγωγή θα δώσουμε στο παιδί μας;» Οφείλουμε με οδύνη να ομολογήσουμε, ότι πολλοί γονείς είναι απαράσκευοι για τα θέματα αυτά και αυτοσχεδιάζουν, εις βάρος πάντοτε της καλής εξελίξεως των παιδιών.

Χρειάζονται λοιπόν και οι γονείς «διαπαιδαγώγηση». Η αγωγή των παιδιών προαπαιτεί ανυπερθέτως την αγωγή των γονέων. Με αυτό δεν εννοούμε βέβαια απλώς την απόκτηση παιδαγωγικών και ψυχολογικών γνώσεων, με τη μελέτη ειδικών βιβλίων, τη συμβουλή έμπειρων ανθρώπων ή της φοιτήσεως τους σε ειδικές σχολές γονέων κ.λπ. Καλά είναι και αυτά. Αλλ’ εννοούμε κάτι ουσιαστικότερο και αποτελεσματικότερο, την καλλιέργεια του εαυτού τους, ώστε να αποβαίνουν τα πρότυπα των παιδιών. Η αγωγή των παιδιών —καλή ή κακή— εξαρτάται, όχι τόσο από το πώς, άλλα, από ποιους γίνεται. Ο Κύριος  διετύπωσε και μας παρέδωσε ένα αιώνιο παιδαγωγικό νόμο με τα λόγια: «μη τι συλλέγουσιν από ακανθών σταφυλήν ή από τριβόλων σύκα; Παν δένδρον αγαθόν καρπούς καλούς ποιεί, το δε σαπρόν δένδρον καρπούς πονηρούς ποιεί» (Ματθ. 7,16). Ο λαός συνήθως λέει: «από αγκάθι βγαίνει ρόδο κι από ρόδο αγκάθι». Ας μη στηριζόμαστε όμως στις εξαιρέσεις. Ο κανόνας είναι ότι, τα παιδιά είναι τα φυσικά και ηθικά δημιουργήματα πρωτίστως των γονέων τους. Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε: «Και εγέννησεν Αδάμ τον Σήθ κατά την ιδέαν αυτού, κατά την εικόνα αυτού» (Γεν. 5,3). Το παιδί είναι δεύτερη έκδοση των γεννητόρων του. Χωρίς αυτό φυσικά να καταργεί την ιδιαιτερότητα του προσώπου. Στην αγωγή του παιδιού συνήθως ενεργούμε αντίστροφα. Αρχίζουμε από τα παιδιά, ενώ πρέπει να αρχίζουμε από τους γονείς. Οι γονείς πρέπει να γίνουν εκείνο που θέλουν να γίνουν τα παιδιά τους. Δεν φθάνει να τα διδάσκουμε την αρετή, χρειάζεται να τους μεταδώσουμε την αρετή. Ο Άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης γράφει: «Βίος άνευ λόγων μάλλον ωφελείν πέφυκεν ή λόγος άνευ έργων. Ο μεν γαρ και σιγών ωφελεί, ο δε και βοών ενοχλεί»( Περισσότερο ωφελεί η ζωή χωρίς λόγια, παρά τα λόγια χωρίς έργα. Γιατί αυτή ωφελεί με τη σιωπή της, ενώ τα δεύτερα ενοχλούν και όταν φωνάζουν). Είναι γνωστή άλλωστε η τεραστία επίδραση του παραδείγματος  στο παιδί, που έχει την τάση να μιμείται και που αφήνει ανεξίτηλα ίχνη σε όλη του τη ζωή.

Έχομε την αξίωση τα παιδιά μας να είναι καλύτερα από εμάς. Και γι’ αυτό τα πιέζουμε, τα ελέγχουμε, τα τιμωρούμε. Με ποια λογική ή ποια δικαιοσύνη, όταν δεν είμεθα εμείς εντάξει; Θα μπορούν κάλλιστα να μας πουν: «ιατρέ θεράπευσον σεαυτόν». Και μαζί με τον Παύλο: «ο διδάσκων έτε­ρον σεαυτόν ου διδάσκεις; Ο λέγων μη κλέπτειν κλέπτεις; ο λέγων μη μοιχεύειν μοιχεύεις; (Ρωμ. 2,21).

Αν οι γονείς συνήθιζαν να ελέγχουν τον εαυτόν τους προτού να ελέγξουν τα παιδιά τους, όταν παρεκτρέπονται, θα είχαν καλύτερα αποτελέσματα. Διότι στο ελάττωμα του παιδιού τους τις περισσότερες φορές, αντανακλάται το δικό τους ελάττωμα.

Πολλοί άγιοι αυτοτιμωρούντο, επειδή θεωρούσαν τον εαυτόν τους πρωταίτιο του κάκου των άλλων ανθρώπων.

Αν κάνουμε και εμείς το ίδιο και τον εαυτό μας θα διορθώσουμε και τα παιδιά μας θα τα συγκινήσουμε. Θα τα φιλοτιμήσουμε να αγωνιστούν και εκείνα για την διόρθωσή τους.

Έχει μεγάλη σημασία εν προκειμένω η προσευχή μιας Μητέρας!

«Θεέ μου, για να γίνουν τα παιδιά μου καλά, κάνε με εμένα καλή…!

(Αρχιμ. Αθ. Καραματζάνη, Οι Πατέρες και τα προβλήματα της ζωής μας, εκδ .Ι. Μ. Αγ. Αθανασίου  Κολινδρού, 1988, σ. 140-144)