“Το μυστικό” της πλάνης κατά τον Όσιο Σωφρόνιο του Έσσεξ

τοῦ Ἀρχιμ. Χρυσόστομου Μαϊδώνη
Προέδρου τοῦ Πν. Συμβ. τῆς Π.Ε.Γ.

Ὁ Ὅσιος Σωφρόνιος θεωρεῖ τήν πλάνη ὡς κάτι τό «μυστικό»1 .

Ὁ ἴδιος λέει, ὅτι ὅταν βρισκόταν στή Θεολογική Σχολή τοῦ Ἁγίου Σεργίου στό Παρίσι γνώρισε τήν ἔννοια τῆς πλάνης, σάν ἕνα ὅρο πού «εἶχε κάποια μυστική σηµασία».

«Αὐτό τό “ξεκαθάρισμα” τῆς μυστικῆς σημασίας τῆς πλάνης, ὁμολογεῖ ὁ ἴδιος, «ὑπῆρξε μιά πολύ σημαντική στιγμή τῆς ζωῆς μου στό Παρίσι· καί ὄχι μόνο γιά μένα, ἀλλά καί γιά ἄλλους». Στή συνέχεια θά μεταφέρουμε τίς σκέψεις τοῦ Ὁσίου πάνω στό θέμα αὐτό.

α΄. Τί εἶναι ἡ πλάνη

«Ὁ ὅρος “πλάνη” σηµαίνει ἐκεῖνο πού δέν προέρχεται ἀπό τόν Μόνο Ἀληθινό Θεό, ἀλλά ξαφνικά µᾶς φαίνεται µεγάλο καί ἅγιο, καί ἐµεῖς ἀνοίγουµε τήν καρδιά µας στό λάθος αὐτό. Ὅταν οἱ Ἅγιοι Πατέρες ὁµιλοῦν γιά πλάνη, ἔχουν ἐπίσης ὑπ᾽ ὄψιν τους καί τή δική τους πείρα.

Κατάλαβα τόν ὅρο “πλάνη” ὡς ἑξῆς: Ὅταν κάποιο πνευµατικό φαινόµενο µέ προσελκύει καί ἐγώ ἀνοίγω τήν καρδιά µου σέ αὐτό, ἀργότερα µπορεῖ νά εἶµαι σέ θέση νά διακρίνω ἄν ἔσφαλα ἤ ὄχι, καί µέ τή µετάνοια νά ἐπιστρέψω στήν ἀλήθεια».

β΄. Ὅλοι ἐπιρρεπεῖς στήν πλάνη

Μᾶς κάνει έντύπωση ὅτι ὁ Ὅσιος θεωρεῖ ὅλους ἐπιρρεπεῖς στήν πλάνη. Καί αὐτό, λέει, «εἶναι ἡ τραγική συνέπεια τοῦ σφάλματος τοῦ Ἀδάμ γιά ὅλη ἡ ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος». Ὑπάρχουν μικρά ἁμαρτήματα, συνεχίζει, «σχεδόν δυσδιάκριτα, πού μόλις διαφαίνονται στή γήινη ὕπαρξή μας. Μπορεῖ ὅμως κάποτε νά εἶναι πολύ τραγικά καί σοβαρά. Δέν µποροῦµε ὅµως νά ἀποφύγουµε τήν πλάνη. Δέν λέω γιά ὅλη τή ζωή µας, ἀλλά γιά ἐπιµέρους περιπτώσεις της.

Ὁ καθηγητής μου στόν Ἅγιο Σέργιο Μητροπολίτης Ἀντώνιος Χραποβίσκυ ἔλεγε, ὅτι ἀκόμη καί στόν Ἄθω μερικοί γέροντες βρίσκονται σέ πλάνη. Καί σήµερα ἡ πλάνη εἶναι παντοῦ δυνατή. Καί στό Ἅγιον Ὄρος καί στήν Ἑλλάδα καί στή Γαλλία καί σέ µᾶς στό Tolleshunt Knights. Πολλοί ἄνθρωποι φοβοῦνται μήπως πέσουν σέ πλάνη καί ὁ φόβος αὐτός ἀποτελεῖ γιά πολλούς ἀφορμή νά ἀποκλίνουν ἀπό τήν ὀρθή σκέψη. Πολλοί δέν ἀνησυχοῦν καί δέν θεωροῦν σέ πλάνη, ὅταν κάποιος μεθάει καί κάνει τρέλες, διότι αὐτό δέν σημαίνει ὅτι βρίσκεται σέ πλάνη. Ἀντίθετα κάποιοι ἐκκοσμικευμένοι χριστιανοί, ὅταν ἀκούσουν γιά τό ἄκτιστο φῶς, τότε αὐτομάτως ἀπαντοῦν: “Ἄχ, αὐτό εἶναι πλάνη!”».

γ’. Αἰτίες τῆς πλάνης

Ἡ ἁμαρτία
«Κάθε φορά πού διαπράττουµε ἁµαρτία ἤ ὑποκύπτουµε σέ ἁµαρτία ὁποιουδήποτε εἴδους καί σέ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο –νοερό, καρδιακό, σωµατικό– γινόµαστε θύµατα πλάνης. Τελοῦµε τήν ἁµαρτία, γιατί αὐτή µᾶς ἐλκύει. Στό ἀπολυτίκιο τῶν Μαρτύρων ὑπάρχει ἡ ἔκφραση «ἀστήρ ἀπλανής». Ὁ ὅρος αὐτός ὑπῆρξε γιά µένα ἀξιοσηµείωτος. Στήν κατάσταση, κατά τήν ὁποία οἱ Μάρτυρες παραδίδουν ὅλο τό εἶναι τους στόν Θεό, γίνονται «ἀστέρες ἀπλανεῖς», δηλαδή κύκλος ἀληθείας, µέσα στόν ὁποῖο δέν ὑπάρχουν ἴχνη ἀδικίας.

Κάθε φορά πού πέφτουµε στήν ἀµαρτία, µᾶς προσελκύει κάποιο στοιχεῖο ἀπό αὐτήν καί τήν διαπράτουµε μέ τή σκέψη, τίς κινήσεις τῆς καρδιᾶς µας καί τίς πράξεις µας. Γι᾽ αὐτό ὀφείλουµε νά εἴµαστε προσεκτικοί κατά τή διάρκεια τῆς ἡµέρας καί ὅλης τῆς νύχτας, ὥστε νά µή διαπράξουµε ἁµαρτία».

Ἡ ἀφηρημένη θεολογία
Ὁ Ὅσιος προβάλει τήν ἁγιότητα ὡς τρόπο γνώσης τοῦ Θεοῦ καί ἐλέγχει τόν διανοητικό τρόπο τῆς Θεολογίας, πού τόν θεωρεῖ αἰτία τῆς σύγχρονης πλάνης. Καταγγέλει μάλιστα τόν τρόπο θεολογίας τῶν συγχρόνων θεολογικῶν σχολῶν καί τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν. «Μπορεῖ νὰ συμβεῖ νὰ γίνουμε θύματα μιᾶς πνευματικῆς πλάνης, πού συνίσταται στό νά δίνουμε σημασία περισσότερο σέ αὐτό πού προσφέρει ἡ ἐπιστήμη τῶν θεολογικῶν σχολῶν παρά στήν ἁγιότητα τοῦ βίου2 .

Ἡ διανοητική φιλοσοφία παρουσιάζεται σέ αὐτούς ὡς φῶς, ἀλλά ὁ Χριστός εἶπε: «σκόπει οὖν μή τό φῶς τό ἐν σοί σκότος ἐστίν». Εἶναι παράξενο πῶς εἶναι δυνατόν στήν πνευματική ζωή νά παρατηρεῖται ἕνα τέτοιο φαινόμενο: στήν παρουσία τοῦ Φωτός νά λένε: «Εἶναι μαῦρο, εἶναι σκοτάδι», καί μπροστά σέ αὐτό πού εἶναι μαῦρο νά λένε: «Νά, εἶναι φῶς»! Αὐτό τό εἶδος τῆς πλάνης εἶναι πολύ διαδεδομένο στή ζωή τῆς ἀνθρωπότητος»3 .

«Μερικοί ἑλκύονται µέ τόν νοῦ τους πρός τήν ἀφηρηµένη θεολογία. Ἐκεῖ ὅµως εἶναι πολύ πιθανά τά λάθη. Ὡς ἐκ τούτου, ὅλη ἡ προσοχή µας πρέπει νά εἶναι στραµµένη µόνο σέ ἕνα πράγµα, νά µή λυπήσουµε τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος µέ ὁποιαδήποτε κακή σκέψη ἤ κίνηση τῆς καρδιᾶς».

Ὁ µοναχός, λέει ὁ Ὅσιος, «στήν ἀρχή δέν ἀσχολεῖται µέ τίποτε ἄλλο, παρά µόνο πῶς νά διέλθει χωρίς ἁµαρτία ὅλη τήν ἡµέρα. Καί τότε ἔρχεται τό Πνεῦµα τοῦ Θεοῦ καί ἀποκαλύπτει σέ μᾶς τά µυστήρια τοῦ θείου Εἶναι, πράγµα πού δέν κατορθώνει ὁ ἄνθρωπος στίς ὁδούς τῆς ἀφηρηµένης θεολογίας. Ὅταν ὁµιλῶ γιά τήν ὑπεροχή αὐτή τῆς µοναχικῆς σχολῆς, δέν σηµαίνει καθόλου ὅτι ἡ στάση µου πρός τή θεολογική ἐπιστήμη εἶναι ἐντελῶς ἀρνητική. Ὄχι, δέν λέω αὐτό. Καί στίς ἱστορικές συνθῆκες τῆς πτώσεώς µας εἶναι πράγµα ἀναγκαῖο. Λυποῦµαι µόνο γιά πολλούς ἀπό αὐτούς πού ἐκδαπανοῦν τεράστια ἐνέργεια γιά τήν ἐκµάθηση τῆς θεολογικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας, καί τῶν ὁποίων ἡ διανοητική γνώση παρουσιάζεται κατά κάποιον τρόπο ὡς ἤδη πραγµατοποιηµένη τελειότητα. Μέ τήν ἀφηρηµένη θεολογία εἶναι ἀδύνατον νά ἐπιτύχει κανείς τήν τελειότητα.

Στήν πορεία τῆς ἱστορίας ἡ ἐξουσία µέσα στήν Ἐκκλησία δέν δόθηκε σέ Ἁγίους ἀλλά σέ πολυµαθεῖς, καί σέ αὐτό ἔγκειται ἡ τραγωδία τοῦ κόσµου καί τῆς Ἐκκλησίας».

«Οἱ σύγχρονοι χριστιανοί ἐπειδή στεροῦνται τή βιωματική κατήχηση ἀπό τήν οἰκογένεια, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν τό μελετοῦν διανοητικά, σάν τή χημεία, τή φυσική, τή γεωγραφία, τή γλώσσα κ.λπ. Αὐτό ὅμως προκαλεῖ φοβερή ζημιά, γιατί συνηθίζουν νά ζοῦν τόν Θεὸ μέ τή λογική. Τό ἀντιλαμβάνονται ὡς ἀφηρημένες ἔννοιες περί Θεοῦ, «πέριξ καὶ περίπου», δηλαδή.

Ἡ παραπλάνηση αὐτή συνίσταται τώρα στό ὅτι οἱ ἄνθρωποι δέν εἶναι προετοιμασμένοι ἀπό τά νεανικά τους χρόνια – θά ἔλεγα «ἐκ κοιλίας μητρός αὐτῶν»-, γιά νά ζήσουν τόν Θεό. Δέν γνωρίζουν τήν πνοή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί δέν ἔχουν τήν ἐμπειρία τῆς ἐν Θεῷ ζωῆς.»4 .

δ΄. Ἀντιμετώπιση τῆς πλάνης

Πῶς ὅµως νά εἴµαστε βέβαιοι ὅτι ὅλα ὅσα ὑπερβαίνουν τό µέτρο τῆς κατανοήσεώς µας ἐµεῖς τά ἀφοµοιώνουµε ὡς ἀλήθεια; Ποιό εἶναι τό κριτήριο ἐκεῖνο πού µποροῦµε νά ἐπιλέξουµε, προκειµένου νά προσδιορίσουµε ἄν βρισκόµαστε σέ πλάνη ἤ στήν ἀληθινή ὁδό; Ὁ Ὅσιος, ἀφοῦ μᾶς θέτει τήν ἔννοια καί τά αἴτια τῆς πλάνης, μᾶς δίνει καί τόν τρόπο ἀναίρεσης της ἀπό μέσα μας. Ἀναφέρει ἀπό προσωπική του ἐμπειρία πῶς ἀντιμετώπισε τήν πλάνη, καθώς ὑπῆρξαν καί στόν Ἄθω ἐπίσης φόβοι µήπως πέσει σέ πλάνη.

Νά δεχθεῖ τήν διδασκαλία τῶν θεωμένων Πατέρων
Λέει ὁ ἴδιος: «μόλις κατέφθασα στόν Ἄθω, φίλησα τή γῆ καί εἶπα: Ὅλα ὅσα θά µέ διδάσκουν οἱ πατέρες, θά τά δέχοµαι. Ἀφήνω τόν νοῦ µου νά δέχεται καί νά µήν κρίνει καθόλου. Ζώντας στόν Ἄθω αἰσθάνθηκα τόν ἑαυτό µου κάτω ἀπό τήν προστασία τῶν προσευχῶν τῶν πατέρων, τῆς Θεοµήτορος καί ὅλων τῶν Ἁγίων. Ἔτσι µποροῦσα ἥσυχα νά σκεφθῶ πῶς νά ἐννοήσω τόν ὅρο “πλάνη”».

Νά προσευχηθεῖ
Ἡ διέξοδος εἶναι ἡ προσευχή αὐτή: «Στερέωσε τόν νοῦ µου στήν ἀληθινή ὁδό», ἤ ὅπως λέει ὁ Ψαλµός: «Τό Πνεῦµά σου τό ἀγαθόν ὁδηγήσει µε ἐν γῇ εὐθείᾳ. Γνώρισόν µοι, Κύριε, ὁδόν, ἐν ᾗ πορεύσοµαι, ὅτι πρός σέ ἦρα τήν ψυχήν µου» 5 .

Σέ µιά προσευχή πρός τόν φύλακα ἄγγελο λέµε: «Ἄγγελε τοῦ Θεοῦ, ἅγιε φύλακά µου, διατήρησε τή ζωή µου στόν φόβο τοῦ Χριστοῦ Θεοῦ, στερέωσε τόν νοῦ µου στήν ἀληθινή ὁδό».

Νά ἀγωνισθεῖ κατά τῆς ἁμαρτίας
«Ἐκεῖνο πού πρέπει νά ἀποτελεῖ γιά µᾶς ἐµπόδιο γιά τήν πτώση καί τήν ἐκτροπή σέ ὁδό ξένη πρός τό πνεῦµα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὅλη ἡ προσοχή µας νά συγκεντρώνεται στό πῶς θά ἀποφύγουµε κάθε εἴδους ἁµαρτία κάθε φορά πού ἐπικοινωνοῦµε µέ τούς ἀδελφούς, καί προπαντός νά µή θλίψουµε κανέναν. Ὅταν ὁ Θεός συνεργεῖ µαζί µας στά «παθήµατα» µας, γιά νά διέλθουµε τήν ἡµέρα χωρίς ἁµαρτία, τότε ἔρχεται ἡ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος. Μέ τήν ἀναµάρτητη ζωή δηµιουργοῦµε µέσα µας ἐλεύθερο χῶρο, ὥστε νά ἔρθει τό Ἅγιο Πνεῦµα µέ τή χάρη Του. Καί ὅταν ἔρθει, τότε ἔχουµε ζῶσα ἀντίληψη ἐκείνου, γιά τό ὁποῖο µᾶς διδάσκει. Καί ὅπως λέει ὁ Γέροντας Σιλουανός, «ὅλα ὅσα µᾶς δίδαξε ὁποτεδήποτε ἡ χάρη πρέπει νά τά ἐκτελοῦµε µέχρι τέλους τῆς ζωῆς µας»6 .

Νά ἐξομολογηθεῖ
«Ὅταν κάποιος παρεκκλίνει ἀπό τήν ὀρθή ὁδό καί ὑποπέσει σέ πλάνη, τότε πρό πάντων εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ἐξομολογηθεῖ εἰλικρινά ἐνώπιον πνευματικοῦ. Δυνάμει τῆς καθαρᾶς ἐξομολογήσεως ἡ ἐνέργεια τῆς πλάνης ὁπωσδήποτε θά ἐξασθενήσει, μετά κάποιο δέ καιρό θά ἐπέλθει καί ἡ πλήρης διόρθωση»7 . Γι᾽ αὐτό προσευχόµαστε κάθε ἡµέρα καί ἀρκετές φορές τήν ἡµέρα: «Καταξίωσον, Κύριε, ἐν τῇ ἡµέρᾳ ταύτῃ ἀναµαρτήτους φυλαχθῆναι ἡµᾶς».

__________________

1. Τό παρόν ἄρθρο στηρίζεται σέ ὁμιλία τοῦ Ὁσίου πού δημοσιεύεται στό βιβλίο: Οἰκοδομώντας τόν Ναό τοῦ Θεοῦ μέσα μας, ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Ἔσσεξ Ἀγγλίας, τόμ. Β’, 2013, κεφ. 47. Ἡ πλάνη, σελ. 76-87.

2. Ἐνθ. ἀνωτ., σελ. 141.

3. Ἐνθ. ἀνωτ., σελ. 143.

4. Ἐνθ. ἀνωτ., σελ. 304.

5. Ψαλμ. 142, 10 καί 8.

6. Βλ. Ὁ Ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης, σελ. 300.

7. Οἰκοδομώντας τόν Ναό τοῦ Θεοῦ μέσα μας, τόμ. Β΄, ἔνθ. ἀνωτ., σελ. 83.

Πηγή: impantokratoros.gr