Παναγία Αμπελακιώτισσα: Το ιστορικό μοναστήρι της ορεινής Ναυπακτίας με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας..
30 Απριλίου 2022
Στό λόφο τῆς Ρούμβης, σέ ὑψόμετρο 850 μ. , στήν ἀνατολικομεσημβρινή πλαγιά τῆς κορυφογραμμῆς ῾Αη-Λιάς (1453μ.) τῆς ὀροσειρᾶς ᾿Αρδίνης (1718μ.), ἀπέναντι ἀπό τήν κωνοειδῆ Τσεκούρα (1734μ.) βρίσκεται τό ἱστορικό μοναστήρι τῆς Παναγίας ᾿Αμπελακιώτισσας. Εἶναι κατά κοινή ὁμολογία ἡ «῾Ιερά Κιβωτός» τῆς Ναυπακτίας, γιατί φυλάσσει ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ κειμήλια μεγάλης θρησκευτικῆς καί καλλιτεχνικῆς ἀξίας, ἀλλά καί τίς μνῆμες μιᾶς στερημένης ζωῆς μέ τίς ἀνυπολόγιστες θυσίες, τίς παραδόσεις, τά ὁράματα καί ἰδανικά ἑνός πολύπαθου κόσμου, πού εὕρισκε σ᾿ αὐτό καταφυγή καί ἐλπίδα.
Στά πόδια τοῦ λόφου, ὅπου βρίσκεται τό Μοναστήρι, εἶναι τό χωριό Κοζίτσα, πού τό 1928 μετονομάσθηκε σέ ᾿Αμπελακιώτισσα πρός τιμήν τῆς Προστάτιδας ῾Ιερᾶς Μονῆς τῆς Παναγίας τῆς ᾿Αμπελακιώτισσας. Τό χωριό ἦταν στή θέση «Παλιοχώρι» καί ἄγνωστο πότε μεταφέρθηκε στή σημερινή του θέση.
Στά βάθη τῶν αἰώνων κρύβεται ἡ ἵδρυση τοῦ Μοναστηριοῦ. ᾿Από τήν ἐπιγραφή τῆς ἀνακαίνισης τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς «ὁ παλαιός ἔτος τῆς ᾿Εκκλησίας 1456» χρονολογεῖται καί ἡ παράδοση.
Σύμφωνα μ᾿ αὐτήν ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας βρέθηκε θαυματουργικά στό ἱερό δρυόδενδρο, πού σώζεται ἀκόμα δίπλα στό ναό, ἀπό ἕναν βοσκό πού «ἀγραυλοῦσε» στόν λόφο «Καραούλι», πού βρίσκεται ἀπέναντι ἀπό τό λόφο τῆς Ρούμβης, ὅπου βρίσκεται σήμερα τό Μοναστήρι.
Τρεῖς νύχτες φαινόταν τό λαμπερό φῶς μέσα στό δάσος, χωρίς τοῦτο νά καίγεται, καί τοῦ προκάλεσε τήν περιέργεια. ῎Ετσι, ὅταν τελείωσε ἡ τρίτη νύχτα, τό ἀνεζήτησε μέ ἕναν συνάδελφό του. Προηγουμένως σημάδευαν τό φωτεινό σημεῖο μέ τήν γκλίτσα τους γιά νά τό ἐπισημάνουν εὐκολότερα. Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ὁδηγήθηκαν στό ἱερό δρυόδενδρο, ὅπου ἐπάνω στά κλαδιά του ἀκτινοβολοῦσε ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας.
Τό ὑπερφυσικό γεγονός προκάλεσε μέ τήν ἔγκριση καί εὐλογία τοῦ ᾿Επισκόπου Λιδωρικίου (καί Κραβάρων) τήν ἵδρυση τῆς ῾Ιερᾶς Μονῆς, ἡ ὁποία ξεκίνησε, κατά τήν παράδοση, τήν ἑπόμενη χρονιά μέ τετραμελή ἀδελφότητα καί λειτουργεῖ ἀνελλιπῶς μέχρι σήμερα παρά τίς κατά καιρούς δυσκολίες. ῾Η εἰκόνα κατά τήν παράδοση προῆλθε ἀπό τά ᾿Αμπελάκια τῆς Θεσσαλίας καί γι᾿ αὐτό ὀνομάσθηκε ᾿Αμπελακιώτισσα.
Β. ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ
Τοῦτο εἶναι τρίκλιτη τρουλλαία Βασιλική καί μέ ἡμικυκλική ἁψίδα, πού ἔχει ἑπτά ἀβαθεῖς κόγχες. Κτίσθηκε κατά τἠν ἐπιγραφή, πού διασώζεται στό ὑπέρθυρο τόξο τῆς πρόσοψης, στά 1847 ἐπί ἡγουμενίας τοῦ Θεοφίλου Παπαλόγη, Κοζιτσάνου, ἀπό τήν τσέτα (οἰκοδομική ὁμάδα) τοῦ ᾿Ηπειρώτη ἀρχιμάστορα Χρίστου ᾿Ιωάννου. ῾Η χρονολογία ἀνέγερσης ἐπιβεβαιώνεται καί ἀπό ἔγγραφα τοῦ ῾Υπουργείου ᾿Εσωτερικῶν. Μάλιστα οἱ Μοναχοί, ἐπειδή ἐθεώρησαν τόν προηγούμενο ναό ἑτοιμόρροπο, ἐπέσπευσαν τήν κατεδάφισή του καί ἀνήγειραν τόν νέο, χωρίς νά ἀναμένουν τό σχέδιο ἀπό τό ῾Υπουργεῖο. Τὀ σχέδιο τῶν μοναχῶν λιτό στήν ἀρχιτεκτονική του γραμμή καί κτισμένο μέ καλαισθησία καί μεράκι ἀπό τούς ᾿Ηπειρῶτες τεχνίτες ἱκανοποιεῖ τήν αἰσθητική τοῦ προσκυνητή.
῾
Ο ναός ἐγκαινιάσθηκε στίς 23 Μαῒου 1854 ἀπό τόν ᾿Επίσκοπο Ναυπακτίας ῎Ανθιμο καί στά 1962 «ἐχαρακτηρίσθη ὡς ἱστορικόν οἰκοδόμημα χρῆζον εἰδικῆς προστασίας». Τό ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ εἶναι λιτό χωρίς τοιχογραφίες. ῞Ομως τό ξυλόγλυπτο τέμπλο του (1871-1874) μέ ἁπλές παραστάσεις, ὅπου κυριαρχεῖ ἡ κληματαριά καί τά σταφύλια, κοσμεῖ τό ναό καί δίνει ἐξαιρετικό ἐνδιαφέρον.
Γ. ΚΕΙΜΗΛΙΑ
Στό μοναστήρι, τήν «Ιερά Κιβωτό», φυλάσσονται ἀνεκτίμητης ἀξίας κειμήλια, πού προσδίδουν αἴγλη καί τιμή σ᾿ αὐτό.
1. ῾Η λατρευτική εἰκόνα τῆς Παναγίας (0,48 χ 0,33μ.)
῾Η Εἰκόνα τῆς Παναγίας δέν εἶναι Βρεφοκρατούσα στόν τύπο τῆς ῾Οδηγήτριας ἤ τῆς Γλυκοφιλούσας.
᾿Ανήκει στόν μορφολογικό τύπο τῆς Σκοπιώτισσας. ῾Η προσωνυμία αὐτή προῆλθε ἀπό τό Μοναστήρι τῆς Παναγίας Σκοπιώτισσας, πού εἶναι κτισμένο στό βουνό Σκοπός τῆς Ζακύνθου. ῾Η Σκοπιώτισσα τῆς Ζακύνθου εἶναι ὅμως Βρεφοκρατούσα. ᾿Εντυπωσιακή εἰκόνα στόν τύπο τῆς ῾Οδηγήτριας μέ τήν ἐπιγραφή «Η ΣΚΟΠΙΩΤΙΣΣΑ», βρίσκεται στόν ἐνοριακό ναό τῆς ῾Αγίας Παρασκευῆς στήν ῎Ανω Χώρα. Παρά ταῦτα καθιερώθηκε νά λέγεται Σκοπιώτισσα καί ὁ τύπος τῆς Παναγίας τῆς προσευχόμενης μέ σταυρωμένα χέρια.
Τό κύριο χαρακτηριστικό αὐτῆς τῆς μορφῆς εἶναι ὅτι ἡ Θεοτόκος ἐμφανίζεται σέ προτομή καί κλίνει τό κεφάλι ἀριστερά, ὡς καί τό πλάσιμο τῶν ὀφθαλμῶν καί ἰδιαίτερα τοῦ κάτω βλεφάρου «ὡσάν πλαγιαστοῦ πληθωρικοῦ θυλάκου» κατά τόν Δημ. Πάλλα.
Παρατηρώντας μιά συλλογή ὀκτώ εἰκόνων αὐτῆς τῆς μορφῆς ἔχω τήν αἴσθηση ὅτι ἡ ᾿Αμπελακιώτισσα ἔχει τά λεπτότερα χαρακτηριστικά, ἐνῶ τά μάτια λοξωτά καί μεγάλα, εἶναι πολύ ἐκφραστικά καί στοχαστικά.
Οἱ περισσότερες εἰκόνες αὐτῆς τῆς μορφῆς παρουσιάζουν τήν Παναγία μέ σκέπη, ἐνῶ ἡ ᾿Αμπελακιώτισσα καί 2-3 ἄλλες γνωστές, φέρουν στέμμα, πού ὁδηγεῖ, κατά τόν καθηγητή Θανάση Παλιούρα, στόν εἰδικότερο τύπο τῆς Παναγίας τῶν ᾿Αγγέλων.
Κατά τούς εἰδικούς ὁ τύπος τῆς προσευχόμενης Σκοπιώτισσας ἔχει «κρητικοβενετσιάνικη προέλευση», ἀνήκει τεχνοτροπικά στόν 17ο αἰώνα καί ἴσως νά βασίζεται σέ παλαιότερο πρότυπο.
(Στήν καλλιτεχνική ἐπένδυση τῆς εἰκόνας βρίσκεται ἡ ἐπιγραφή:
1820 Μ(ΑΪ)ΟΥ 4. ΔΕΗἄΙἄ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ
ΘΕΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΙἄ ΚΒ ΗΓΟΥΜΕΝΕΒΟΝΤΟἄ
ΘΕΟΦΙΛΟἄ Π(Α)Π(Α)ΛΟΓΗ ΕΝΤΕΧΝΕΥἄΙ
ΝΙΚΟΛΟἄ ΔΑΜΙΑΝΟΥ
