Δέντρα – μάρτυρες τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821

Ἀγέρωχοι μάρτυρες γεγονότων ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἢ τὴν Τουρκοκρατία, ὑπῆρξαν πολλὰ δένδρα στὴν Ἑλλάδα ποὺ τὶς περισσότερες φορὲς «διηγοῦνται» ματωμένες ἱστορίες, ἀφοῦ ἀπὸ τὰ κλαδιὰ τοὺς κρεμάστηκαν ἀγωνιστές.

Αὐτὰ τὰ μνημειακὰ δένδρα ἀποτέλεσαν τὸ θέμα ἐργασίας τοῦ φοιτητῆ τοῦ Τμήματος Δασολογίας καὶ Διαχείρισης Φυσικοῦ Περιβάλλοντος τοῦ Γεωπονικοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Νίκου Μπέλεχα, στὸ μάθημα τοῦ ἐπίκουρου καθηγητῆ Γεώργιου Φωτιάδη.

«Ὁ φοιτητής, ὁ ὁποῖος εἶναι στὸ 4ο ἔτος, βασίστηκε σὲ λαογραφικὰ στοιχεῖα καὶ σὲ ἐλάχιστες ἄλλες πληροφορίες ποὺ ὑπάρχουν γιὰ τὰ μνημειακὰ δένδρα ὅπου γίνονται κυρίως ἐκτιμήσεις γιὰ τὴν ἡλικία τους», ἐξήγησε στὸ ΑΠΕ-ΜΠΕ ὁ κ. Φωτιάδης.

Ὁ κ. Μπέλεχας ἐντόπισε στὴν ἔρευνά του τέτοια μνημειακὰ δένδρα σὲ 36 περιοχὲς καὶ εἶναι ἀναλυτικά: ὁ πλάτανος τοῦ Μπότσαρη στὸ Κεφαλόβρυσο Εὐρυτανίας, ὁ πλάτανος τοῦ Λεοντίτου στὴν Ἀργιθέα, οἱ πλάτανοι στὶς Κομποτάδες, ὁ πρίνος τοῦ Καραϊσκάκη στὴν Ἀράχωβα, ὁ δέντρος τοῦ Παπαλιάβα στὴν Αἰτωλοακαρνανία, τὸ πουρνάρι τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ἀμαλιάδας, ἡ δρῦς τῆς Δόριζας, ὁ πλάτανος στὸ Μαυρολιθάρι, ὁ τούρκικος πλάτανος στὸν οἰκισμὸ τοῦ Τριχωνίου, ἡ δρῦς στὸν Ἅγιο Φλῶρο, ὁ πλάτανος τοῦ Ναυπλίου, ὁ πλάτανος τῆς Δημητσάνας, τοῦ παπᾶ ὁ Πρίνος στὴν Κρήτη, ὁ πλάτανος στὸν Ἅγιο Φλῶρο, ἡ ἱστορικὴ ἐλιὰ στὸ Ναύπλιο, οἱ αἰωνόβιες ἐλιὲς στὴ Δημαίνη, ἡ Φουρκολιὰ στὴ Σητεία, ἡ ἐλιὰ τῆς Γράμπελας στὸ Ἀνισαράκι Χανίων, ὁ Ντρύγιας τοῦ Μανταλένη (δρῦς) στὴν περιοχὴ τοῦ Ἡρακλείου, ὁ πλάτανος Σπλάντζιας στὴν πόλη τῶν Χανίων, ὁ πλάτανος στὴν Κυπαρισσία, ἡ ἐλιὰ τῆς Ὄρσας στὴ Σαλαμίνα, ἡ ἐλιὰ στὴ Χώρα Τριφυλίας, ὁ πλάτανος στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίας Λαύρας, ὁ πλάτανος Πέντε Παρθένων στὸ Ρέθυμνο, ἡ ἐλιὰ τῶν στὸ χωριὸ Παλαιὰ Ρούματα στὴν Κρήτη, ὁ φίκος στὸν Κῆπο τῶν Χανίων, τὸ πλατάνι τοῦ Παυσανία στὸ Αἴγιο, ὁ πλάτανος στὴν Ἄρτα, τὸ κυπαρίσσι στὴν Πρασιὰ Εὐρυτανίας, τὸ μνημειακὸ δένδρο τοῦ Ἀθανασίου Διάκου στὴν Φωκίδα, ὁ πλάτανος στὸ Βλάτος Χανίων, ὁ πλάτανος τοῦ Ταξιάρχη στὴ Λέσβο, τὰ πλατάνια τῶν Ἄνω Ποροΐων στὶς Σέρρες, οἱ πλάτανοι στὴ Βέροια καὶ ὁ πλάτανος στὸ Ὀρφάνι.

«Ἱστορικὰ» δένδρα τῆς Β. Ἑλλάδας

Ὅπως ἀναφέρει στὸ ΑΠΕ-ΜΠΕ ὁ προϊστάμενος τοῦ Τμήματος Πρασίνου του Δήμου Βέροιας Παναγιώτης Μαντρατζῆς, δύο ἡλικιωμένα πλατάνια τῆς πόλης τῆς Βέροιας, ποὺ ἔχουν χαρακτηρισθεῖ ὡς Διατηρητέα Μνημεῖα Φύσης μὲ ΦΕΚ (590/Β/1977) φύονται στὴν Πλατεία Ὡρολογίου καὶ στὴν ὁδὸ Κεντρικῆς (ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Μητρόπολη Βέροιας).

«Στὸ πρῶτο, κρέμασαν οἱ Τοῦρκοι τὸν Ζήση Καραδῆμο καὶ τοὺς γιοὺς τοῦ Βασίλη καὶ Δημήτρη, μετὰ ἀπὸ μάχη στὴν Ἀράπιτσα τῆς Νάουσας, γεγονὸς γιὰ τὸ ὁποῖο ὑπάρχει ἐνημερωτικὴ πινακίδα στὸ δένδρο. Ἐπίσης, κάτω ἀπὸ τὸ πλατάνι ὑποδέχτηκε ὁ βεροιώτικος λαὸς τὸν ἀπελευθερωτὴ Ἑλληνικὸ Στρατὸ τὸ 1912. Στὸν δεύτερο πλάτανο, ὅπου ἐπίσης ὑπάρχει σχετικὴ σήμανση, κρέμασαν τὸν Μητροπολίτη Ἀρσένιο κατὰ τὴν κατάληψη τῆς Βέροιας ἀπὸ τοὺς Τούρκους», λέει ὁ κ. Μαντρατζής, διευκρινίζοντας ὅτι ὡς ἐπίσημα ἀναγνωρισμένα Διατηρητέα Μνημεῖα Φύσης, στὴ διαχείρισή τους, προΐσταται τὸ ἁρμόδιο Δασαρχεῖο, σὲ συνεργασία μὲ τὸ δῆμο Βέροιας.

Στὶς ἱστορίες ποὺ συνοδεύουν τὰ ὑπεραιωνόβια πλατάνια τῶν Ἄνω Πορροΐων ἀναφέρθηκε ὁ Στέργιος Καλέσης, ἰδιοκτήτης παραδοσιακοῦ ξενώνα τῆς περιοχῆς.

«Καθοριστικὸ ρόλο ἔπαιξαν τὰ ἐντυπωσιακὰ δέντρα στὴν ἀπομάκρυνση τοῦ τουρκικοῦ πληθυσμοῦ, ὁ ὁποῖος εἶχε μετακινηθεῖ νοτιότερα στὰ Κάτω Πορρόια (Ἀσιὰ Μαχαλά, ὅπως λεγόταν τότε). Θέλοντας νὰ ἔχει πρόσβαση στὰ νερὰ τῶν Ἄνω Πορροΐων, ποὺ ἦταν καθοριστικὰ γιὰ ἄρδευση καὶ λειτουργία τῶν νερόμυλων, ἔκανε προσπάθεια ἐπαναγκατάστασης, ὅμως οἱ ντόπιοι μὲ τοὺς μύθους τους γιὰ ὕπαρξη ξωτικῶν – νεράιδων ποὺ κατοικοῦσαν στὶς πηγὲς καὶ τὰ πλατάνια, τοὺς ἀπέτρεψαν!», διηγεῖται, προσθέτοντας ὅτι «νεότεροι κάτοικοι, μὲ λύπη μας, ζητοῦν αὐστηρό τους κλάδεμα ἢ καὶ κόψιμό τους ἀφοῦ ἔκτισαν κατοικίες δίπλα τους ἐκ τῶν ὑστέρων καὶ τώρα τοὺς ἐνοχλοῦν».

Μνημειακὸ δένδρο στὴ Βόρεια Ἑλλάδα, ὅπως καταγράφεται στὴν ἐργασία, ὑπάρχει καὶ στὸ Ὀρφάνι Καβάλας ὅπου, κατὰ τὴν παράδοση, σὲ ἕναν πλάτανο ποὺ ὑπάρχει ἀκόμη, κρεμάστηκαν, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, μοναχοὶ ἀπὸ τὸ μετόχι τῆς μονῆς Διονύσου.

Πλατάνια εἶναι τὰ περισσότερα μνημειακὰ δένδρα

Σύμφωνα μὲ τὸν Νίκο Μπέλεχα, τὸ μεγαλύτερο ποσοστό, τῆς τάξεως τοῦ 53%, τῶν μνημειακῶν δένδρων εἶναι πλατάνια, ἀκολουθοῦν οἱ ἐλιὲς (Oleaeuropaea, 19%), οἱ δρῦς (Quercus, 11%), πουρνάρια (Quercuscoccifera, 8%) καὶ μόλις ἕνα κυπαρίσσι (Cupressussempervirens), μία ἄρκευθος (Juniperusfoetidissima) καὶ ἕνας φίκος (Ficuselastica).

«Ὡς τὸ σημαντικότερο ἴσως θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθεῖ ὁ πλάτανος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Λαύρας, κάτω ἀπὸ τὸν ὁποῖο ἔγινε ὁ ὅρκος (ἐλευθερία ἢ θάνατος) ἀπὸ τὸν Παλαιὸ Πατρὼν Γερμανὸ γιὰ τὴν ἐκκίνηση τῆς Ἐπανάστασης, στὶς 23 Μαρτίου τοῦ 1821. Ἄλλα τέτοια σημαντικὰ δένδρα τῆς Ἐπανάστασης εἶναι ὁ πλάτανος τοῦ Μπότσαρη στὸ Κεφαλόβρυσο Εὐρυτανίας, ὅπου κατὰ τὴν ὁμώνυμη μάχη τραυματίστηκε θανάσιμα ὁ Μάρκος Μπότσαρης καὶ ὁ πρίνος τοῦ Καραϊσκάκη, ποὺ βρίσκεται στὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στὴν Ἀράχωβα Βοιωτίας, ὅπου ἡ παράδοση φέρει πὼς ἦταν τὸ κρησφύγετο τοῦ Καραϊσκάκη κατὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821».

Πάντως, εἶναι «ἱστορίες ἀντιπαλότητας μεταξὺ τῶν δύο λαῶν ποὺ “διηγούνται” κυρίως τὰ περισσότερα ἀπὸ τὰ δένδρα ποὺ ἐντοπίστηκαν», λέει ὁ ἐρευνητής, θέτοντας ὡς παράδειγμα τὸν πλάτανο στὸν Ἅγιο Φλῶρο Μεσσηνίας, ὅπου «κατὰ τὸν 17ο καὶ 18ο οἱ Τοῦρκοι προέβησαν σὲ ἐκτεταμένους ἀπαγχονισμοὺς χριστιανῶν, οἱ Ἄραβες τὸ 1825 κρέμασαν τὸν Γιάννη Φλέσσα, ἀδελφό του Παπαφλέσσα, ἀλλὰ καὶ σύμφωνα μὲ τὰ ἀπομνημονεύματα τοῦ Φωτάκου, σὲ αὐτὸν τὸν πλάτανο ὁ Κολοκοτρώνης βρῆκε ἔξι μωρά, τὰ ὁποία εἶχαν ἀφήσει οἱ μανάδες τους γιὰ νὰ γλυτώσουν ἀπὸ τὸ κυνήγι τῶν “Ἀραπάδων”», ὅπως ἀναφέρει χαρακτηριστικά.

Ὡστόσο, ὁ κ. Μπέλεχας παραθέτει καὶ παραδείγματα, ἔστω λίγων δένδρων ποὺ «δείχνουν τὴ συνύπαρξη, τὴν “κοινὴ πορεία” ἢ ἀκόμα καὶ τὴν εὐημερία τῶν δύο λαῶν, ὅπως αὐτὸ τοῦ φίκου ποὺ βρίσκεται στὸ Δημοτικὸ Κῆπο Χανίων καὶ δημιουργήθηκε κατ’ ἐντολὴ τοῦ Ρεοὺφ πασᾶ μὲ πληθώρα ξενικῶν εἰδῶν, σὰν τὸ συγκεκριμένο εἶδος, ποὺ εἰκάζεται πὼς φυτεύτηκε τὸ 1870».

«Ἀπὸ τὴ λαογραφία δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ λείπουν», συνεχίζει, «καὶ ἱστορίες ἀγάπης καὶ ἔρωτα ὅπως εἶναι αὐτὴ τῆς ἐλιᾶς τῆς Ὄρσας».

«Ἡ ἐλιὰ αὐτὴ πῆρε τὸ ὄνομά της ἀπὸ μία κοπέλα, τὴν Ὄρσα, ἡ ὁποία τὸν 17ο αἰώνα ἀγάπησε ἕναν Τοῦρκο, ἐνῶ ἦταν παντρεμένη καὶ ὅταν τὸ ἀντιλήφθηκε ὁ ἄντρας της, τὴ σκότωσε».

Πηγή: agiazoni.gr