Λησμονημένοι Έλληνες στις χώρες της Ασίας, Απω Ανατολής και Αφρικής

Του Μητροπολίτη Ναϊρόμπης κ. Μακαρίου

«Ἒχε εἰς τόν νοῦν σου τήν πατρίδα, ὃταν σοῦ ζητοῦν χρήματα καί σκέψου ὃτι, μέ τά ὀλίγα σου γρόσια, κάποτε, σώζεται μία μεγάλως ἐθνωφελής ἰδέα».

Ὁ Τζιτζίνιας πρός Σταματιάδη

Περιδιαβάζοντας καί ἀνακαλύπτοντας, μέ τίς συνεχεῖς ἒρευνες, τίς τελευταῖες δεκαετίες, χῶρες, ἰδιαίτερα τῆς Ἀφρικῆς, τήν πολύμορφη δράση τῶν Ἑλλήνων τοῦ παρελθόντος, ἀλλά καί τοῦ παρόντος, σκέφθηκα ὃτι θά ἦταν χρήσιμο νά γίνει μιά ἐκτενής δημοσιοποίηση καί γνωριμία, τοὐλάχιστο, μ’ ἓνα μικρό ἀριθμό Ἑλλήνων τῆς Διασπορᾶς.

Λόγοι πολλοί μέ ὢθησαν νά κάνω αὐτή τήν ἰδέα πράξη. Ἐνῶ γιά τούς ξένους ἐξερευνητές καί πρωτοπόρους κυκλοφοροῦν συνέχεια μελέτες καί βιβλία, μέ τή δράση τους καί τίς ἐπιτυχίες τους, γιά μᾶς, τούς Ἓλληνες, δίνεται ἡ ἐντύπωση ὃτι ὑστεροῦμε σ’ αὐτό τόν τομέα ἢ ἐλάχιστα ἀναφερόμαστε σ’ αὐτούς καί, ὃταν γίνεται αὐτό, γίνεται μόνο περιστασιακά.

Ἢδη, ἒχω γράψει γιά ἀρκετούς Ἓλληνες διαπρεπεῖς τῆς Διασπορᾶς τόσο στόν χῶρο τῆς Ἀφρικῆς, ἀλλά καί τῆς Εὐρώπης καί Ἀμερικῆς ἀκόμα καί τῶν Ἰνδιῶν.

Ὃμως διαπίστωσα μιά ἒλλειψη: Δέν ὑπάρχει καταγραφή τοῦ πλούτου, τῆς μεγαλουργίας καί τοῦ ἂθλου τῶν Ἑλλήνων πρωτοπόρων, σέ μιά μελέτη σύντομη μέν ἀλλά περιεκτική καί ἀντικειμενική, χωρίς νά γίνεται ὁποιαδήποτε ὑποτίμηση τῶν κατορθωμάτων ἂλλων ἐξερευνητῶν, σέ ἂλλους καιρούς, ἀπό ἂλλες χῶρες.

Οἱ μελέτες πού, ἢδη, ἀνέφερα, σχετίζονται μέ πρωτοπόρους στά γράμματα, στίς ἐπιστῆμες, στίς τέχνες, ἀλλά καί στή φιλανθρωπία· ἐδῶ ἐννοῶ τούς μεγάλους ἐθνικούς εὐεργέτες πού τίμησαν, μέ τήν προσφορά τους καί τήν συμβολή τους, τό Ἑλληνικό ὂνομα.

Δέν θά πρέπει νά μᾶς διαφεύγει τό γεγονός ὃτι, σέ πλεῖστες ὃσες περιπτώσεις, οἱ Ἓλληνες εἶναι ἐκεῖνοι πού πρῶτοι πάτησαν τό πόδι τους σέ ξένες χῶρες· μέ τήν ἐργατικότητα, τό ζῆλο τους, τήν τόλμη τους, τό ἦθος τους, ἒκαναν ἒργα πολιτισμοῦ καί ὓψωσαν τό κῦρος τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς.

Στήν παρούσα μελέτη, δέν θά ἀναφερθοῦμε στή μοναδικότητα τῆς πορείας τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, οὒτε στόν Πυθέα τόν Μασσαλιώτη ἢ στόν περίφημο ἀστρονόμο τοῦ 2ου αἰώνα, Πτολεμαῖο, τόν γεωγράφο Μαρίνο, τόν Ἡρόδοτο, πού, τόν 5ο αἰώνα π.Χ., ταξίδεψε σέ μακρινές καί ἂγνωστες χῶρες· ἀπό τά γραπτά κείμενά του μέχρι σήμερα διαφωτίζονται καί ἀντλοῦν οἱ ἐπιστήμονες, τόν Στράβωνα τοῦ 1ου π.Χ. αἰώνα πού ἒγινε αἰτία νά τεθοῦν οἱ βάσεις τῆς Γεωγραφίας, τόν Κοσμᾶ τόν Ἰνδικοπλεύστη, τόν ναύαρχο Νέαρχο τοῦ στόλου τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου πού, τίς σημειώσεις του, χρησιμοποίησαν οἱ Πορτογάλοι καί οἱ Ἂγγλοι, αἰῶνες μετά, γιά νά «ὑπερηφανευθοῦν γιά τίς ἀνακαλύψεις τους», τόν Εὒδοξο Κυζικηνό, αὐτόν πού ἀνακάλυψε πρῶτος τή θαλάσσια ὁδό πρός τίς Ἰνδίες καί τήν Ἀφρική μέ τόν περίφημο περίπλου του, γιά νά ἑτοιμάσει, στό τέλος, τοπογραφικές, γεωγραφικές καί ἐπιστημονικές ἐπισημάνσεις, τόν Ἀρίστωνα καί τόσους ἂλλους.

Τώρα, ἀντιλαμβάνεται κανείς τό μεγαλεῖο καί τό θαῦμα πού ἐπετέλεσαν τόσοι ἐξέχοντες Ἓλληνες ἐρευνητές καί ὁδοιπόροι, προτοῦ κἂν, ἀκόμα, ἐμφανισθοῦν οἱ ἂλλοι λαοί στή γῆ… Ὃπου πέρασαν αὐτοί οἱ Ἓλληνες τῆς ἀρχαιότητας, ἂφησαν ἲχνη τοῦ μεγάλου Ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καί τίς ἀξίες τοῦ φωτός καί τῆς δημιουργικότητας.

Ὃλοι τους ὑπῆρξαν πρόδρομοι καί κανείς δέν πρέπει νά ἀμφιβάλλει γιά τή συμβολή τους στή διαμόρφωση καί στή στήριξη πολιτισμῶν, συμβάλλοντας ἒτσι στή δημιουργία ἱστορίας καί καταγωγῆς τῶν λαῶν πού ἀνακάλυψαν καί ἐμόχθησαν, ὣστε νά μορφώσουν.

Ὁ Ἰ. Μπαῖκερ, στήν ἱστορία τῶν γεωγραφικῶν ἀνακαλύψεων καί ἐξερευνήσεών του, σημειώνει ὃτι: «Γιά νά παρακολουθήσει κανείς τήν ἱστορία τῶν γεωγραφικῶν ἀνακαλύψεων, δέ χρειάζεται ν’ ἀνατρέξει πρίν ἀπό τούς Ἓλληνες. Αὐτοί ξεπέρασαν κάθε ἂλλον ἀρχαῖο λαό, στήν ἀνάπτυξη τῆς γεωγραφικῆς ἐπιστήμης καί εἶχαν ἀποκτήσει, σέ σημαντικό βαθμό, γνώση τῆς γῆς…».

Τά κατορθώματα, λοιπόν, τῶν Ἑλλήνων ἐξερευνητῶν χαρακτηρίζονται καί ἀπό τούς ξένους ἀκόμα σάν ἓνα ἀπό τά ἀξιολογότερα ἐπιτεύγματα ὁλοκλήρου τῆς ἀνθρωπότητας, σταθμός στήν ἱστορία τῶν περιπετειῶν καί τῶν θαλασσοπορειῶν.

Ἓνας, λοιπόν, τέτοιος τύπος πού ἒζησε στά μέσα τοῦ 17ου αἰώνα ἦταν ὁ Κεφαλλονίτης, Κωνσταντίνος Γεράκης, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στό Ἀργοστόλι, τό 1637, ἀπό πατέρα Γεώργιο, προερχόμενο ἀπό οἰκογένεια εὐγενῶν, γενάρχης τῆς ὁποίας ἦταν ὁ Φραγκίσκος Γεράκης.

Ἡ ἱστορία του εἶναι μυθιστορηματική, γιατί, ἀπό μικρό, ἂσημο παιδί τότε πού ἐγκατέλειψε τήν ἰδιαιτέρα του πατρίδα, κατόρθωσε νά γίνει πρωθυπουργός καί ἀντιβασιλεύς στό μακρινό Σιάμ.

Ὁ Κωνσταντίνος Γεράκης, ἀπό πολύ μικρός σχετικά, κατατάχθηκε στόν Ἀγγλικό στρατό, μάλιστα, στό τέλος, ἒφθασε καί στό βαθμό τοῦ ἀξιωματικοῦ τοῦ ναυτικοῦ.

Πάντα, τοῦ ἂρεσε ἡ θάλασσα, γι’ αὐτό, ἀπό τήν ἀρχή, ἡ ζωή του σχετίστηκε μέ ταξίδια. Στή συνέχεια, προσλήφθηκε στήν ὑπηρεσία τῆς, τότε, Ἑταιρείας τῶν Ἰνδιῶν, ὃπου ἀπέκτησε τεράστια περιουσία, ἀφοῦ πέρασε διάφορα στάδια προαγωγῶν, ὣστε στό τέλος νά μπορεῖ ὁ ἲδιος νά ἀποκτήσει δικό του πλοῖο, γιά νά ταξιδεύει στίς μακρινές χῶρες τῆς Ἂπω Ἀνατολῆς καί τῆς Ἀσίας.

Ἀπό τά ταξίδια του αὐτά, ἒμαθε τήν ἱστορία καί τόν πολιτισμό τόσων λαῶν καί φυλῶν, ὃπως καί τίς γλῶσσες τους. Κάποτε, ἒχασε ὃλη του τήν περιουσία, ὓστερα ἀπό ἓνα ναυάγιο πού, ὡς ἐκ θαύματος, ὁ ἲδιος σώθηκε, μαζί μ’ ἓνα Πρέσβυ τοῦ Βασιλείου τοῦ Σιάμ, ὁ ὁποῖος ἐπέστρεφε ἀπό τήν Περσία.

Ἡ γνωριμία του αὐτή ἒγινε αἰτία νά ἐπισκεφθεῖ τό Σιάμ καί μάλιστα νά ἀποκτήσει τή συμπάθεια τοῦ Ἡγεμόνα τοῦ Βασιλείου, σέ τέτοιο βαθμό, ὣστε, στό τέλος, νά τοῦ ἀναθέσει τήν Πρωθυπουργία καί τήν Ἀντιβασιλεία τῆς χώρας… Φαντασθεῖτε, ἓναν Κεφαλλονίτη, τόν 17ο αἰώνα, νά κυβερνᾶ μιά χώρα ἐξωτική, ὃπως τό Σιάμ.

Ὁ τίτλος τόν ὁποῖο εἶχε σύμφωνα μέ τά τότε ἒθιμα, ἦταν ἐκεῖνος τοῦ Μεγάλου Βεζύρη. Ὁ Γάλλος ἱστορικός καί φιλόσοφος, Βολταῖρος, ἀναφέρεται, μέ λεπτομέρεια, στήν περίπτωση τοῦ Γεράκη καί τή σχέση του μέ τό κράτος τοῦ Σιάμ.

Ἐπίσης, σέ πολλά ἂλλα ξενόγλωσσα βιβλία καί ἐγκυκλοπαίδειες ἀνάμεσα στά ὁποῖα καί ἡ περίφημη Βρεττανική. Ἐν τῷ μεταξύ, ὁ Γεράκης, στήν αὐλή τοῦ Ἡγεμόνα, νυμφεύεται κόρη μεγιστᾶνος τοῦ Κράτους, τήν ὁποία ὀνόμασε Μαρία καί ἀπέκτησε μαζί της τόν μονάκριβο γιό του, τόν Γεράσιμο.

Λόγῳ τῶν πολλῶν χαρισμάτων καί τοῦ πλούτου τῶν σκέψεων καί τῶν πράξεών του, ὁ Βασιλιάς τοῦ Σιάμ τοῦ εἶχε ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη καί δεχότανε τίς προτάσεις του, γιατί γνώριζε τό καλό πού θά προέκυπτε γιά τό κράτος του καί τόν λαό του.

Κάποτε, ὁ Γεράκης τοῦ εἰσηγήθηκε τή σύναψη σχέσεων μέ τή Γαλλία καί τήν εἰσαγωγή καί προστασία στούς ὑπηκόους του τοῦ Χριστιανισμοῦ. Τότε, Βασιλιάς τῆς Γαλλίας ἦταν ὁ Λουδοβίκος ὁ 14ος.

Ἐπί κεφαλῆς τῆς πρεσβείας τέθηκε ὁ ἲδιος ὁ Γεράκης, ὁ ὁποῖος πῆγε στή Γαλλία μέ βαρύτιμα δῶρα ἀπό τόν Βασιλέα τοῦ Σιάμ, πρός τόν Βασιλέα τῆς χώρας αὐτῆς.

Συγκινητική ἦταν ἡ στιγμή, ὃταν παρουσιάστηκε μπροστά στόν Λουδοβίκο ὁ Γεράκης. Τόν ἐντυπωσίασε τόσο ἡ διπλωματία του καί οἱ τρόποι του, ὣστε ὁ Γεράκης – παρόλο πού ἦταν ντυμένος μέ τήν ἐθνική ἐνδυμασία τῶν Σιαμαίων καί τήν παραδοσιακή κοτσίδα του – δέν ἦταν ἂλλος παρά ἓνας ἀπόγονος τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου καί γνήσιος Ἓλληνας ἀπό τήν Κεφαλλoνιά…

Ὁ Γεράκης ὑπέγραψε δύο σημαντικές συμφωνίες μέ τόν Βασιλέα τῆς Γαλλίας: Μία ἐμπορική, στίς 22 Σεπτεμβρίου 1685 καί μία πολιτιστική πού ἦταν ἀκριβῶς ἐκεῖνο πού ἐπιζητοῦσε, δηλαδή, τήν ἀποστολή ἱεραποστόλων, γιά νά ἐκχριστιανίστουν τόν Σιαμιαῖο πληθυσμό τοῦ Βασιλείου τοῦ Σιάμ (15 Μαρτίου 1685).

Στό σημεῖο αὐτό, θά πρέπει νά ὑπενθυμίσουμε ὃτι πρῶτοι, μετέφεραν τόν Χριστιανισμό, ἐκεῖ, οἱ Πορτογάλοι, τό 1545, καί ἀργότερα οἱ Ὀλλανδοί. Οἱ συμφωνίες αὐτές, λοιπόν, τοῦ Γεράκη ἂνοιξαν τίς πύλες γιά τό Γαλλικό ἐμπόριο καί τήν ἱεραποστολή στό Σιάμ.

Αὐτό, ἦταν φυσικό, νά ἐνοχλήσει τούς Πορτογάλους καί τούς Ὀλλανδούς, οἱ ὁποῖοι, μέ διάφορους τρόπους δημιούργησαν σοβαρό πρόβλημα στή χώρα, μέ τή συμμαχία τῶν ἀντιφρονούντων μέ τά σχέδια τοῦ Γεράκη.

Τόση ἦταν ἡ ἀναταραχή, ὣστε ἒγινε μιά ἐπανάσταση, κατά τῶν κυβερνώντων τοῦ Βασιλείου τοῦ Σιάμ, τό 1688, ὣστε νά ἐξολοθρευθεῖ ὁ βασιλικός οἶκος τοῦ Σιάμ καί ὁ Γεράκης, μαζί μέ τή σύζυγό του Μαρία καί τό γιό του, Γεράσιμο, νά μαρτυρήσουν θάνατο φρικτό, στίς 5 Ἰουλίου 1688.

Αὐτός ἦταν ὁ βίος καί ἡ πολιτεία, ἐν συντομίᾳ φυσικά, τοῦ Κεφαλλoνίτη Γεράκη πού, ἀπό τό 1657 μέχρι καί τό θάνατό του, κυβέρνησε τή χώρα τοῦ Σιάμ, σάν νά ἦταν πατρίδα του.

Ἓνας ἐξ ἲσου ἀξιόλογος περιηγητής, ἰατρός καί ἐξερευνητής, εἶναι ὁ Παναγιώτης Ποταγός πού, τόν περασμένο αἰώνα, ἀκριβῶς τήν ἐποχή πού ὁ Λίβινγκστον, ὁ Στάνλεϋ καί ὁ Σβάϊνφουρτ καί ἂλλοι πολλοί περιόδευαν καί ἀνακάλυπταν νέες περιοχές, φυλές, ποταμούς, λίμνες καί φυλές, θεωρήθηκε ἲσως καί ἀνώτερός τους πού, ὃπως ἒγραψε ἡ Γαλλική ἐφημερίδα Συζήτηση: «Αἱ περιηγήσεις τοῦ Λίβινγκστον καί Στάνλεϋ ὂνομα ἀπέκτησαν, ἀλλά τήν ἐπιστημονικήν ὠφέλειαν ἒχει ἡ περιήγησις τοῦ Ἓλληνος ἰατροῦ».

Αὐτός, λοιπόν, ὁ ἂγνωστος στούς πολλούς, μά ἐξαίρετος πρωτοπόρος, ἰατρός καί ἐξερευνητής γεννήθηκε στή Βυτίνα τῆς Ἀρκαδίας, τό 1839. Ὀρφάνεψε σέ ἡλικία δύο μόλις ἐτῶν ἀπό πατέρα.

Τοῦτο δέν τόν ἐμπόδισε νά προοδεύσει στά γράμματα. Εἶχε δίψα γιά μάθηση, γι’ αὐτό καί, ἐργαζόμενος, ἒμαθε τά πρῶτα γράμματα στήν Τρίπολη.

Ἀφοῦ, τώρα, ἦταν ἓτοιμος γιά ἀνώτερες σπουδές, ἐγγράφεται στή Νομική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ὃπου φοίτησε γιά δύο χρόνια· ἐγγράφεται, στή συνέχεια, στήν Ἰατρική Σχολή τοῦ ἰδίου Πανεπιστημίου ἀπ’ ὃπου ἀπεφοίτησε, μέ ἂριστα, καί ἀνηγορεύθη διδάκτωρ.

Ἂσκησε, γιά λίγο χρονικό διάστημα, τό ἐπάγγελμα τοῦ γιατροῦ στή Στεμνίτσα καί, στή συνέχεια, ἒκανε συμπληρωματικές σπουδές στό Παρίσι, πάντα στόν κλάδο τῆς ἰατρικῆς.

Ἐκεῖ κέρδισε τήν ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη τῶν Γάλλων, ἐκδηλώνοντας τά ἀλτρουϊστικά του αἰσθήματα, περιθάλποντας τούς πάσχοντες ἀπό τήν ἐπιδημία τῆς χολέρας, μέ αὐτοθυσία. Ἡ Γαλλική Κυβέρνηση, γιά τήν προσφορά του αὐτή, ἐξέφρασε τήν εὐαρέσκειά της, πρός τόν Παναγιώτη Ποταγό.

Ἀπό μικρός ἦταν ἀνήσυχος. Ἢθελε νά γνωρίσει νέους κόσμους καί νά δεῖ, μέ τά ἲδιά του τά μάτια, τίς χῶρες ἐκεῖνες πού γνώριζε μόνο μέ τή φαντασία του, τίς μακρυνές πού δέν τίς εἶχε ἀκόμη πατήσει πόδι εὐρωπαίου.

Ἒτσι, τό Νοέμβριο τοῦ 1867, ἂρχισε τό μεγάλο ἐξερευνητικό του ταξίδι, πού, ὃπως σημειώνει ὁ ἲδιος: «… Ἀνεχώρησα …. ἐπί σκοπῷ νά διερευνήσω τάς κεντρικάς τῆς Ἀσίας χώρας, καί, εἰ δυνατόν, νά συσχετίσω αὐτάς πρός τάς περιγραφάς τῶν ἀρχαίων μας Γεωγράφων…».

Ἁπλά καί λιτά, χωρίς κανενός τήν οἰκονομική στήριξη, ξεκινᾶ ὁ Ποταγός σέ ἡλικία 29 ἐτῶν ἓνα ταξίδι πού θά διαρκέσει δεκαπέντε τόσα χρόνια. Δέν εἶχε καμιά προσωπική φιλοδοξία. Ἢθελε, μέ τήν ἐνέργειά του αὐτή, νά τιμήσει τό ὂνομα τῆς Ἑλλάδας ἀλλά καί νά δείξει στόν ἒξω κόσμο ὃτι, ὂντως, καί σήμερα ὑπάρχουν Ἓλληνες πού ἀγαποῦν τίς ἒρευνες καί τίς ἐξερευνητικές ἀποστολές.

Καί δέν ἦταν μόνο τοῦτο. Γνώρισε ἀπό κοντά τά ἢθη καί ἒθιμα, τίς συνήθειες καί τίς ἱστορίες τόσων ξένων καί ἂγνωστων, πολλές φορές, λαῶν καί ἀνθρώπων. Ἦταν, ὃπως τονίστηκε, ἀνήσυχο μυαλό.

Γι’ αὐτό, ἡ ἀγάπη του καί ἡ ἀγωνία του ἦταν, εἰ δυνατόν, νά συμπληρώσει προηγούμενους ἢ καί νά φέρει νέα στοιχεῖα στή μελέτη τῆς γεωγραφίας, τῶν κλιματολογικῶν συνθηκῶν, τῆς λαογραφίας.

Ἀναφέρουμε, στή συνέχεια, μερικές ἲσως ἀπό τίς χῶρες καί περιοχές πού ἐπεσκέφθηκε: Αἲγυπτο, Συρία, Μεσοποταμία, Περσία, Ἀφγανιστάν, Ἰμαλάϊα, Γοβαϊκή ἒρημο, Σινική Ταταρία, Μογγολία, Σιβηρία, Ἀσία, «… κατά τάς εὐρυτέρας τῆς ἠπείρου ταύτης διαστάσεις καί εἰσέδυσεν εἰς τήν Τροπικήν Ἀφρικήν πολύ πέραν τῶν ὁρίων, εἰς ἃ εἶχον φθάσει ἂλλοι ἐξερευνηταί…».

Πρός τό τέλος τῶν περιηγήσεών του, ἐπεσκέφθη τήν Ἁγία Πετρούπολη καί τήν Ὀδησσό καί ξανά τήν Αἲγυπτο, τήν Ἀραβία, τίς Ἰνδίες καί τίς ἀνεξερεύνητες ἐκτάσεις ὁλοκλήρου τῆς ἀχανοῦς Ἀφρικανικῆς Ἠπείρου, ἐκεῖ πού οὒτε κἂν ἒφθασε ὁ περιηγητής καί γνωστός μεγάλος ἐξερευνητής, Σβάϊνφουρτ.

Καί τό πιό σημαντικό: Ἀπ’ ὃλους τούς τόπους πού ἐπεσκέπτετο, μάζευε πολύτιμο ὑλικό σέ μέταλλα, νομίσματα, φυτά, καρπούς, ἀνθρωπολογικά εὐρήματα καί διάφορα ἂλλα τά ὁποῖα ἀπέστελλε στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν.

Τούς κόπους καί τίς ἀξιόλογες ἐπιστημονικές καί ἐθνολογικές του μελέτες ἀναγνώρισε, δεόντως, ἡ Γεωγραφική Ἑταιρεία τῶν Παρισίων, τό δέ πρῶτο τόμο τῶν Περιηγήσεών του, πού ἀποτελεῖτο ἀπό 700 σελίδες, ἐξέδωκε τό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, τό 1885.

Ὃταν μάλιστα προσκλήθηκε ἀπό τό Βασιλέα τοῦ Βελγίου νά ὑπογράψει τή χρυσή βίβλο τῶν ἐξερευνητῶν καί περιηγητῶν, ὁ Ποταγός, μέ μετριοφροσύνη καί ταπείνωση, σημείωσε μόνο, «Εἷς Ἓλλην».

Ἐπιστρέφοντας στήν Ἑλλάδα, ὁ Ἀρκαδικῆς καταγωγῆς ἐξερευνητής καί περιηγητής ἀποσύρθηκε στήν κωμόπολη Νυμφές τῆς Κερκύρας, ὃπου ἂφησε τήν τελευταία του ἀναπνοή, στίς 13 Φεβρουαρίου 1903 καί ἐτάφη, τήν ἑπομένη, στόν περίβολο τῆς Παναγίας τῶν Παπουτσάτων…

Ἓνας ἂλλος Ἓλληνας διαπρύσιος πρεσβευτής τῆς ἑλληνικῆς κουλτούρας καί ξακουστός εἶναι ὁ φέρων τήν καταγωγή του ἀπό τή Λευκάδα, ἀπό πατέρα Ἂγγλο καί μητέρα Ἑλληνίδα.

Γεννήθηκε τό 1850 καί ἀπόκτησε ὃλα τά χαρακτηριστικά καί τίς ἰδιότητες τοῦ ἀληθινοῦ Ἓλληνα. Πολύ νωρίς, ἒχασε τούς γονεῖς του καί ἒτσι τόν υἱοθέτησε μία θεία του, στήν Ἀγγλία.

Μάλιστα λέγετα ὃτι ἐκείνη τόν προόριζε γιά κληρικό· ἐκεῖνος ὃμως εἶχε ἂλλες βλέψεις καί προγράμματα. Ἒφθασε στήν Ἀμερική, σέ ἡλικία 18 ἐτῶν, καί ἐργάστηκε, σάν διορθωτής, στήν ἀρχή σέ διάφορες ἐφημερίδες, καί, στό τέλος, ἒγινε ἀρχισυντάκτης.

Ἒγραφε μέ ὓφος πού συνάρπαζε τούς ἀναγνῶστες καί ἡ γλαφυρή του πένα ἠλέκτριζε τούς πάντες. Καί ἐδῶ δέν ἢθελε νά παραμείνει γιά πολύ. Τόν τραβοῦσε ἡ περιπέτεια· ἒτσι, τό 1887, φθάνει στίς Γαλλικές Ἰνδίες.

Ἀπό ἐκεῖ δίνει καί πάλι τόν πλούσιο ἐσωτερικό του κόσμο, μέ σαγηνευτικές ἀνταποκρίσεις, γιά τούς ἀνθρώπους πού συναντᾶ καί μελετᾶ, ταυτόχρονα. Καί πάλιν, ἀναζητᾶ κάτι πιό συναρπαστικό.

Ἒτσι, ἀποφασίζει νά συνεχίσει τήν περιπέτειά του, φθάνοντας ὡς τή χώρα τοῦ Ἀνατέλλοντος Ἠλίου, τήν Ἰαπωνία. Στή μακρινή, λοιπόν, Ἰαπωνία ἐνθουσιάζεται ἀπό τίς δοξασίες καί τούς θρύλους τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. Ἀπό νωρίς, γίνεται ἐραστής τῶν ποικιλόμορφων καί λεπτῶν ψυχῶν τῶν Ἰαπώνων.

Γίνεται ἓνα μ’ αὐτούς, ἀφοῦ ἀποφασίζει νά νυμφευτεῖ Ἰαπωνέζα καί νά ἀκολουθήσει πιστά τόν Ἰαπωνικό τρόπο ζωῆς. Ἡ ψυχή του ὃμως ἒμεινε πάντα Ἑλληνική.

Ἐπηρεασμένος ἀπό τήν Ἑλληνική του φύση καί καταγωγή, κατορθώνει νά συγκεράσει αὐτά μέ τήν Ἰαπωνική κουλτούρα, ὣστε, στό τέλος, νά γίνει γνώστης ὂχι μόνο τῆς γλώσσας, ἀλλά καί νά συγγράψει ὁ ἲδιος ποιήματα, διηγήματα, λαογραφικές καί ἱστορικές μελέτες.

Τόσο ἐνθουσίασε τούς Ἰάπωνες ὁ ἀληθινός γόνος τῆς Λευκάδος πού τοῦ πρόσφεραν θέση καθηγητῆ τῆς Ἀγγλικῆς φιλολογίας στό Πανεπιστήμιο τοῦ Τόκιο, τό 1888.

Ὁ Λευκάδιος Χέρν, ἒτσι ἦταν τό ὂνομά του, εἶναι γνωστός, σήμερα, στήν Ἰαπωνία μέ τό δικό τους ὂνομα, Γιακοῦμο Κοϊζοῦμι. Ἒγραψε καί τραγούδησε μέ πάθος γιά τήν Ἰαπωνική ψυχή, ὣστε, μέχρι σήμερα, νά τόν τιμοῦν, νά τόν θυμοῦνται καί νά τοῦ ἒχουν ξεχωριστή θέση μέσα στήν ἱστορία τους οἱ Ἰάπωνες, γι’ αὐτή ἀκριβῶς τήν ἀγάπη του καί τήν πίστη του πρός τήν Ἰαπωνική κληρονομιά καί παράδοση.

Νά, λοιπόν μέχρι ποῦ ἒφθασαν τά βήματα τῶν Ἑλλήνων τοῦ περασμένου αἰώνα. Ἀπέθανε τό 1904 καί, τά 25 χρόνια ἀπό τό θάνατό του, γιορτάστηκαν, τό Σεπτέμβριο τοῦ 1929, στήν Ἰαπωνία, μέ πρωτοφανεῖς γιορταστικές ἐκδηλώσεις.

Συνεχίζουμε τήν περιδιάβασή μας, αὐτή τή φορά, γιά νά βρεθοῦμε στίς μακρινές Ἰνδίες, ὃπου πολλά παιδιά τῆς Ἑλλάδας τίμησαν τό ὂνομα τῆς καταγωγῆς τους.

Θά σταθοῦμε ὃμως σ’ ἓνα: Τόν Δημήτριο Γαλανό, τόν Ἀθηναῖο, πού ἀντιπροσωπεύει, ἐπάξια, ὃλους τούς ἂλλους. Ἡ καταγωγή του ἦταν ἀπό τήν Ἀθήνα, ὃπου γεννήθηκε, γύρω στό 1760, ἀπό πατέρα Παντολέοντα καί μητέρα Διαμάντω. Μαθήτευσε πρῶτα στήν Ἀθήνα, κάτω ἀπό τόν σπουδαῖο διδάσκαλο, Ἰωάννη Μπενιζέλο.

Στά δεκατρία του χρόνια, μαθήτευσε κοντά στόν ἐπίσης ἐξαίρετο διδάσκαλο τοῦ Μεσολογγίου, Παναγιώτη Παλαμᾶ, καί, στή συνέχεια, ἒφθασε στή νῆσο Πάτμο, ὃπου μαθήτευσε κοντά στόν περίφημο διδάσκαλο Δανιήλ, γιά ἓξι συνεχῆ χρόνια.

Στό διάστημα αὐτό, ἀπόκτησε ὃλες τίς ἀπαραίτητες γνώσεις τῆς Ἑλληνικῆς φιλολογίας καί γραμματικῆς. Πλούσια ἐφοδιασμένος, πνευματικά, προσκλήθηκε, ἀπό τόν θεῖο του, Μητροπολίτη Καισαρείας, Γρηγόριο, στήν Κωνσταντινούπολη.

Ὁ Ἱεράρχης Γρηγόριος ἐθαύμασε τίς ἀρετές καί τά σπάνια προσόντα τοῦ νεαροῦ ἀνιψιοῦ του· προσπάθησε μάλιστα νά τόν εἰσαγάγει στίς τάξεις τοῦ ἱεροῦ κλήρου, ἀλλ’ ὁ Δημήτριος ἀντέδρασε, λέγοντας ὃτι θέλει νά πλουτίσει τίς ἐπιστημονικές του γνώσεις.

Ἒτσι, ὃπως εἶναι γνωστό, τήν ἐποχή ἐκείνη, ἡ Ἑλληνική Κοινότητα τῆς Καλκούτας τῶν Ἰνδιῶν ἢκμαζε (ἒχουμε, ἢδη, ἀσχοληθεῖ ἐκτενέστερα, μέ τήν παρουσία τῶν Ἑλλήνων στίς Ἰνδίες, ὃπως καί γιά τόν ἲδιο τόν Γαλανό σέ εἰδική μονογραφία·) ἐκεῖ ἓνας πλούσιος Ἓλληνας ζητοῦσε διδάσκαλο, γιά τήν ἀνατροφή τῶν παιδιῶν του. Τό ὂνομά του ἦταν Κωνσταντίνος Πανταζῆς.

Ἒτσι, ὁ θεῖος τοῦ Δημητρίου, ὁ Καισαρείας, τοῦ συνέστησε νά πορευθεῖ πρός τά ἐκεῖ, ὣστε νά ἀναλάβει τήν ἑλληνοπρεπῆ ἀνατροφή τῶν παιδιῶν τοῦ Πανταζῆ.

Ὁ Δημήτριος δέχθηκε, μέ πολλή χαρά, τήν πρόσκληση καί ἀναχώρησε, τό τέλος τοῦ 1786, γιά τίς Ἰνδίες. Στήν οἰκογένεια, λοιπόν, τοῦ εὐπόρου Πανταζῆ, στήν ἀρχή, ἒγινε δάσκαλος τῶν παιδιῶν τους, ἀλλά καί ἂλλων Ἑλλήνων συγγενῶν τους.

Ἒτυχε πολλῶν περιποιήσεων καί τιμῶν ἀπό ὃλους, γιατί εἶχαν, ἀνάμεσά τους, ἓναν τέτοιο ἀφοσιωμένο δάσκαλο καί Ἑλληνιστή τέλειο. Ἀλλά ὁ Δ. Γαλανός δέν ἦταν μόνον ὁ ἲδιος διδάσκαλος, ἦταν καί καταπληκτικός μαθητής τῆς Ἀγγλικῆς, Περσικῆς, Σανσκριτικῆς καί ἂλλων πολλῶν ἀσιατικῶν διαλέκτων. Πολύ σύντομα, ἒγινε τέλειος χειριστής πάντων τῶν τοπικῶν διαλέκτων.

Ἀφοῦ ἀπέκτησε, ἐν τῷ μεταξύ, πολλήν οἰκονομική ἂνεση, ἀπεφάσισε νά ἐγκατασταθεῖ στήν ἱερή πόλη τῶν Ἰνδιῶν, Μπενάρες. Ἐδῶ, ἀφοῦ ἐνδύθηκε τή στολή τῶν Βραχμάνων, παρέμεινε, γιά 40 χρόνια, μελετῶν τά ἢθη, τίς γλῶσσες, καί φιλολογία, μαζί μέ τούς σοφούς καί δοκιμότερους ἐκπροσώπους τῆς Βραχμανικῆς θρησκείας.

Ἐδῶ, ἐπετέλεσε τό μεγαλύτερο κατόρθωμα στήν ἱστορία τῆς Βραχμανικῆς θρησκείας (μέ τόν Ἑλληνισμό), ἀφοῦ κατόρθωσε νά μεταφράσει τά κείμενα τῶν συγγραμμάτων τῶν σοφοτέρων ἀντιπροσώπων της στήν Ἑλληνική γλώσσα. Τώρα, ὁ Γαλανός ἒφθασε τό 70ο ἒτος τῆς ἡλικίας του. Ἐπιθυμία του ἦταν νά ἐπιστρέψει καί νά ἀποθάνει στήν ἰδιαιτέρα του πατρίδα.

Ὃλο αὐτό τό διάστημα, ὁ Γαλανός διατηροῦσε συχνή ἐπικοινωνία καί ἐπαφή μέ τούς συγγενεῖς καί φίλους του. Κουρασμένος, ὃπως ἦταν, ἀπό τήν ἂσκηση καί τίς σωματικές ἑκούσιες ταλαιπωρίες, ἂφησε τήν τελευταία του ἀναπνοή, στίς 3 Μαΐου 1833, ἐκεῖ, στήν ἱερά πόλη, ὃπου ἐζοῦσε χωρίς νά ἀξιωθεῖ νά δεῖ ξανά τό χῶμα τῆς πατρίδας του, τούς συγγενεῖς καί φίλους του.

Στή διαθήκη του ὃμως ὁ Γαλανός ἐξεδήλωσε τά φιλόμουσα αἰσθήματά του πρός τήν Πατρίδα του, κληροδοτήσας στήν κυριωτέρα ἀκαδημία τῶν Ἀθηνῶν (Πανεπιστήμιο) τό ἣμισυ τῆς περιουσίας του καί ὃλους τούς τόμους τῶν μεταφράσεών του, τά βιβλία, χειρόγραφα καί λεξικό πολύτιμο.

Ἀναμφίβολα, ὁ Γαλανός, παρόλο ὃτι διέμεινε μελετῶν καί ἐντρυφῶν στίς Βραχμανικές φιλολογίες καί θεωρίες, παρέμεινε Ἓλλην, Ὀρθόδοξος Χριστιανός, συμπέρασμα πού βγαίνει μέσα ἀπό τήν τακτική ἀλληλογραφία του, μέ, τούς κατά καιρούς, ἱερομονάχους τῆς Μονῆς Σινᾶ πού τότε ἐξυπηρετοῦσαν τίς θρησκευτικές ἀνάγκες τῶν Ἑλλήνων Ὀρθοδόξων τῶν Ἰνδιῶν.

Τάφηκε στό κοιμητήριο τῶν Ἀγγλικανῶν στό Βαρανασῆ καί, ἐπί τοῦ τάφου του, χαράχθηκε ἡ ἑξῆς ἐπιγραφή: «Ἱερόν εἰς μνήμην Δημητρίου Γαλανοῦ, Ἀθηναίου, ὃστις ἐτελεύτησεν ἐν Βαρανασῇ τῶν Ἀνατολικῶν Ἰνδιῶν, ἡλικίας 72 ἐτῶν».

Στόν Ἑλληνορθόδοξο Ναό τῆς Μεταμορφώσεως, στήν Καλκούτα, ὁ Πρωτοσύγκελλος, Ἀνανίας ὁ Σιναΐτης χάραξε τό ἑξῆς ἐπίγραμμα πάνω σέ εἰδική πλάκα: «Ὁ ἐξ Ἑλλάδος Γαλανός Ἀθηναῖος τέθνηκε Δημήτριος ἐν γῇ Ἰνδίας. Μουσῶν δ’ ὢν φίλος ὁ ἀνήρ καί παιδείας, λαμπρός κατέστη τῇ φήμῃ καί τῇ κλήσει. Λιπών δέ τόνδε τόν πολύμοχθον βίον, ἀπῆλθε εἰς ἂλυπον καί ἀΐδιον βίον. Ἳστησι τοίνυν, εὐγνωμοσύνη χάριν, ὁ ἀδελφιδοῦς αὐτοῦ τό δέ κενοταφεῖον, ὁ Παντελέων, εἰς ἀΐδιον μνήμην».

Γιά πρώτη φορά, ἒγινε στήν ἱστορία τόσο βαθιά μελέτη, μετάφραση καί σχολιασμός τῶν κειμένων τῶν βραχμανικῶν μυστηρίων καί ἡ ἀξία τους θεωρήθηκε ἀνυπολόγιστος ἀπό Γάλλους, Γερμανούς καί Ἂγγλους εἰδικούς περί τήν Ἰνδολογίαν.

Οἱ μεταφράσεις κειμένων ἀρχαίων φιλοσόφων καί ποιητῶν εἶδαν τό φῶς τῆς δημοσιότητας, γιά πρώτη φορά, μέσα ἀπό τά κείμενα τοῦ Δημητρίου Γαλανοῦ.

Ἒδωσε τήν εὐκαιρία στούς Εὐρωπαίους νά τά προσέξουν καί νά προχωρήσουν στή συστηματική μελέτη αὐτῶν τῶν μοναδικῶν θησαυρῶν καί κειμηλίων τῆς Ἰνδικῆς γραμματολογίας καί θρησκευτικῆς ἀξίας. Οἱ μεταφράσεις τῶν ἒργων τοῦ Γαλανοῦ ἀποτελοῦν μοναδικότητα καί σταθμό στήν ἱστορία τῆς Ἰνδικῆς φιλολογίας.

Τό ὃλο ἒργο τοῦ Γαλανοῦ ἀποτελεῖ ἒκφραση τῆς σοφίας καί τῆς εὐσυνειδησίας πού τόν διέκρινε. Ἡ συμβολή τοῦ Γαλανοῦ ἀποτελεῖ ἓνα κολοσσιαῖο ἂθλο μιᾶς μοναδικῆς πρωτοτυπίας καί ἀπαράμιλλης ἐξοικείωσης μέ τήν Ἰνδολογία.

Τό κατόρθωμα τοῦ Γαλανοῦ εἶναι ὃτι ἒφερε, γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία, τή γνώση τῶν μυστικῶν διδαγμάτων τῶν ἀπορρήτων θεωριῶν τῶν Βραχμάνων. Εἶναι δέ ἀκόμα οἱ μεταφράσεις του ἐξαιρετικό κόσμημα τῆς Νεώτερης Ἑλληνικῆς Φιλολογίας.

Ἓνας ἂλλος Κεφαλλονίτης, πρωτοπόρος, εἶναι ὁ Ἰ. Φωκᾶς, πού ἒζησε τόν 16ο αἰώνα. Ἂφησε τή μνήμη ἑνός πρωτοπόρου θαλασσοπόρου μοναδικοῦ γιά τίς ἐπικίνδυνες ἀποστολές καί ἀνακαλύψεις του.

Ὁ Φωκᾶς ὑπηρέτησε, γιά περισσότερα ἀπό σαράντα χρόνια, στή ναυτική μοῖρα τῆς Ἰσπανίας, πλούτισε ὑπερβολικά καί, τέλος, πτώχευσε. Ἀλλά δέν ἀπογοητεύτηκε. Κατόρθωσε, μέ τήν πίστη καί τήν ἐπιμονή του, νά ἀνακαλύψει τή συντομότερη ὁδό πού θά ἓνωνε τούς δύο ὠκεανούς – τόν Εἰρηνικό καί τόν Ἀτλαντικό.

Σάν ἂριστος καί πολύπειρος ἐξερευνητής, θέλησε νά δοκιμάσει αὐτό τό τολμηρό ἐγχείρημα, ἀφοῦ πῆρε τήν ἐντολή ἀπό τόν ἀντιβασιλέα τοῦ Μεξικοῦ. Τήν πρώτη ἐπιχείρηση ἀκολούθησε ματαίωση, γιατί τά πληρώματα τῶν πλοίων ἐδειλίασαν.

Ἡ δεύτερη ὃμως ἀπόπειρα, πού ἒγινε τό 1592 στέφθηκε μέ ἐπιτυχία, καί ἒτσι, μέχρι σήμερα τό σημεῖο ἐκεῖνο πού ἀνακάλυψε εἶναι γνωστό στούς γεωγραφικούς χάρτες σάν Στενό ἢ Θάλασσα τοῦ Φωκᾶ. Ὃπως καί τόσοι ἂλλοι Ἓλληνες πρωτοπόροι καί ἐξερευνητές, ὁ Φωκᾶς πέθανε ἂσημος, φτωχός καί ξεχασμένος.

Καί κάτι διαφορετικό, ἀλλά σχετικό κι αὐτό, μέ τή μαχητικότητα καί τήν ἀνδρεία τῶν Ἑλλήνων πρωτεργατῶν: Εἶναι γνωστός ὁ πόλεμος τῶν Μπόερς, Ὀλλανδῶν ἀποίκων τῆς Νοτίου Ἀφρικῆς, πού ἐγκατεστάθηκαν ἐκεῖ, τόν 17ο αἰώνα. Στή συνέχεια, προσετέθησαν καί ἂλλες χῶρες, ὃπως ἡ Γερμανία, ἡ Γαλλία, οἱ Σκανδιναβικές χῶρες καί, τέλος, ἡ Ἀγγλία πού θέλησε νά κατακτήσει τίς πλούσιες πηγές τῆς Ἀφρικῆς.

Στίς 15 Νοεμβρίου 1899, ὁ Τσῶρτσιλ συνελήφθηκε αἰχμάλωτος ἀπό τούς Μπόερς. Ἀνάμεσα σ’ αὐτούς πού συνέλαβαν τόν Τσῶρτσιλ, ἦταν κι ἓνας Ἓλληνας, πού ἒφερε τήν καταγωγή του ἀπό τήν Λειᾶ-Φιλιατῶν Θεσπρωτίας, γνωστός μέ τό ὂνομα Τζών Κώστας – Ἰωάννης Παπακώστας. Ἡ ζωή του ἦταν περιπετειώδης.

Ἐπῆγε, κατ’ ἀρχήν, στήν Αὐστραλία (1895) καί, στή συνέχεια, ἒφθασε καί ἐξερεύνησε τίς ζοῦγκλες τῆς Κεντρικῆς Ἀφρικῆς καί, τέλος, πορεύτηκε στή Νότιο Ἀφρική, ὃπου ἒζησε τόν πόλεμο τῶν Ἂγγλων μέ τούς Μπόερς, τούς ὁποίους ὑποστήριξε, πολεμήσας μάλιστα γι’ αὐτούς. Λέγεται μάλιστα ὃτι, ὃταν συνελήφθηκε ὁ νεαρός, τότε, Τσῶρτσιλ, ἀνάμεσα στούς στρατιῶτες τῶν Μπόερς ἦταν ὁ Ἓλληνας Τζών Κώστας.

Ὁ Τσῶρτσιλ ἐντυπωσιάστηκε ἀπό τήν παρουσία του ἐκεῖ καί εἶχε μιά «δραματική συνομιλία» μαζί του στό τέλος τῆς ὁποίας ἐπῆρε τήν ἀπάντηση: «Ὁ Ἓλληνας πατρίδα ἒχει τήν ἐλευθερία καί ὃπου καί νά βρίσκεται πολεμᾶ γι’ αὐτήν».

Ἡ ζωή του, στή συνέχεια, μοιάζει σάν μῦθος· φυλακίζεται καί στέλλεται ἀπό τούς Ἂγγλους αἰχμάλωτος στήν Κεϋλάνη, ἐπιστρέφει στή Ν. Ἀφρική καί ἐγκαθίσταται στό Στέλλεμπος ὃπου ἀνοίγει τό καφενεῖο τῆς Καλῆς Ἐλπίδος, τό ὁποῖο ἒγινε κέντρο διερχομένων προσωπικοτήτων τῆς Ν. Ἀφρικῆς.

Τό 1911, βρέθηκε στήν Ἢπειρο, ὃπου πολέμησε ἐθελοντής· ἦταν μάλιστα ἀπό τούς θερμούς ὑποστηρικτές φιλελευθέρους τῆς Ἠπείρου καί, μετά τήν ἐπικράτηση τῶν βενιζελικῶν, τό 1920, ἐγκατέλειψε τήν Ἑλλάδα καί ἐπέστρεψε στή Ν. Ἀφρική, ὃπου ἀπέθανε τό 1932. Θεωρεῖται μεγάλος εὐεργέτης τῆς γενέτειράς του, ἀφοῦ προσέφερε τεράστια χρηματικά ποσά, γιά κοινωφελῆ ἒργα.

Πολλά ἂλλα ὀνόματα Ἑλλήνων πού διέπρεψαν σέ μακρινές χῶρες, χάρις στήν ἰδιοφυΐα καί τήν ἐργατικότητά τους, μποροῦμε νά παρουσιάσουμε, γιά νά ἀντιληφθοῦμε καλύτερα τό μέγεθος τῆς προσφορᾶς τους καί τή συμβολή τους στήν ἀνάπτυξη τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ καί πνεύματος.

Ἀλλά, γιά τήν ὣρα θά περιορισθοῦμε σ’ αὐτούς, πού προαναφέραμε πού εἶναι ἓνα ἀντιπροσωπευτικό ὑλικό πρός τήν κατεύθυνση αὐτή. Βλέπουμε, ἒτσι, καθαρά καί ξάστερα ὃτι ὁ Ἓλληνας, ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων ἀλλά καί μέχρι τῶν ἡμερῶν μας, εἶναι ἂνθρωπος τῶν μεγάλων κατακτήσεων καί κατορθωμάτων.

Ἒχει μέσα του τή ζωτικότητα καί τήν ἀγάπη, γιά μεγάλα ἒργα καί, πρό παντός, γίνεται φορέας τοῦ γνήσιου ἑλληνικοῦ πνεύματος καί θέλει συνεχῶς νά τό προβάλλει, νά τό χρησιμοποιεῖ ἒτσι, ὣστε νά ὠφελοῦνται καί ἂλλοι λαοί καί φυλές τῆς γῆς.

Οἱ σκαπανεῖς, λοιπόν, αὐτοί Ἓλληνες, ἀπ’ ὃπου πέρασαν, ἂφησαν τά ἲχνη τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Ἡ ἀποδημία εἶναι ἲδιο τῶν Ἑλλήνων πού δοξάζουν καί τιμοῦν τό ὑπερ’ ὂνομα τῆς Ἓλλάδας.. .

(συνεχίζεται …)

 

Πηγή: romfea.gr