Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Καστρίου

Βρίσκεται στο μικρό λόφο Καστρί Θεσπρωτικού (ύψους 180 μ.) μεταξύ Ριζοβουνίου και Ρωμιάς, μέσα στα ερείπια της ακρόπολης των αρχαίων Βατιών, αποικίας των Ηλείων, που κτίστηκε στα μέσα του 8ου πΧ. αίώνα. Σώζεται τμήμα του διπλού πολυγωνικού τείχους της ακροπόλεως, που επισκευάστηκε από τον Ιουστιανιανό για να προστατεύει τους κατοίκους των γύρω χωριών από επιδρομές εχθρών.

Στα ερείπια ειδωλολατρικού μάλλον ναού κτίστηκε γύρω στο 1050 ένας μικρός χριστιανικός ναός και στα ερείπια αυτού, το 1670, το Καθολικό της Μονής, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική, ιστορημένη το ίδιο έτος (1670) με αρκετά καλά διατηρημένες αγιογραφίες.

Το μοναστήρι είχε μεγάλη κτηματική περιουσία (9.000 στρέμματα), από την οποία ενίσχυε τά σχολεία της περιοχής με 10.000 γρόσια τον χρόνο. To 1898 έγινε ενοποίηση των εσόδων της μονής Καστρίου με τά έσοδα της μονής Πρόφ. Ηλιού Ηλιοβουνίων και των άλλων 4 μονών της επαρχίας Λούρου (Ροδιάς, Τιμ. Προδρόμου Ρωμιάς, Κορωνησίας και Βλαχερνών) σ’ ένα γενικό ταμείο, το οποίο διαχειριζόταν η Δημογεροντία Λούρου. Το ταμείο αυτό επιδοτούσε σχολεία, βοηθούσε άπορους, προίκιζε κοπέλες, χορηγούσε υποτροφίες σε σπουδαστές των πανεπιστημίων Αθηνών και Κων/πόλεως, ενώ παράλληλα χρηματοδοτούσε κοινωφελή έργα (δρόμους, γεφύρια, αντιπλημμυρικά έργα κλπ.). To 1928 απαλλοτριώθηκε η κτηματική περιουσία της Μονής και δόθηκε στους αγρότες της περιοχής. To 1916, με την κατάργηση των Δημογεροντιών, η μονή Καστρίου έγινε μετόχι της Ι. Μονής Πρόφ. Ηλιού Ηλιοβουνίων.

Το 1944 η Μονή βομβαρδίστηκε από τις δυνάμεις Κατοχής με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα κελιά της (σήμερα ημιαναστηλωμένα), η δεξαμενή και μέρος της στέγης.

Πανηγυρίζει στις 15 και 23 Αυγούστου. Η ανάβαση στη μονή γίνεται από λιθόστρωτο μονοπάτι (15λεπτά).

Πηγή: Ημερολόγιον 2014, Αφιέρωμα στις παλαιές ιερές μονές της Μητροπόλεώς μας, Ιερά Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης, Πρέβεζα 2014.