Η άσκηση ως η μέθοδος της ορθοδόξου ευσεβείας και ζωής

Τα Ασκητικά της Ενορίας

Γ . ΕΚΚΛΗΣΙΑ – ΕΝΟΡΙΑ : ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΟΤΗΤΟΣ

 Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Η άσκηση ως η μέθοδος της ορθοδόξου ευσεβείας και ζωής

«Η άσκηση –η επιτεταμένη δια της εγκρατείας και της αγάπης, δια της υπομονής και της ησυχίας– αναιρεί τα πάθη που υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο»³¹.

Τι όμως σημαίνει άσκηση;

Ο Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος, μαθητής του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, περιγράφει και οριοθετεί αυτήν την άσκηση.

Ο άνθρωπος έχει πέντε αισθήσεις γι’ αυτό και οι ασκήσεις είναι πέντε, η αγρυπνία, η μελέτη, η ευχή, η εγκράτεια και η ησυχία.Ο ασκούμενος θα πρέπει να επισυνάψει τις αισθήσεις με τις πέντε αυτές ασκήσεις.Δηλαδή την όραση με την αγρυπνία, την ακοή με την μελέτη, την όσφρηση με την ευχή, την γεύση με την εγκράτεια και την αφή με την ησυχία.

• Η αγρυπνία αγιάζει τους οφθαλμούς και τους κάνει να βλέπουν προς τον Χριστό και όχι προς την ματαιότητα.
• Η μελέτη εξαγνίζει την ακοή και κάνει τον άνθρωπο να έχει ανοικτά τα πνευματικά του αυτιά για να ακούει και να υπακούει στον Θεό.
• Η ευχή κάνει τον άνθρωπο να ευωδιάζει με την ευωδία του Χριστού και να οσφραίνεται το ουράνιο άρωμα της Θείας Χάρης, μη παρασυρόμενος από τα επίγεια φθαρτά κτιστά αρώματα.
• Η εγκράτεια είναι αυτή που χαρίζει στον άνθρωπο την ουράνια θεία τρυφή, του γλυκαίνει την γεύση με θεϊκή γλυκύτητα και τον αποσπά από τις γήϊνες τροφές και απολαύσεις.

Η ησυχία ακινητοποιεί την αφή η οποία τυφλά και με αυθάδεια έλκει τον άνθρωπο προς τα χαμερπή και σαρκικά.

Ελευθερώνεται έτσι ο άνθρωπος και είναι έτοιμος να «πετάξει» στα ουράνια.

Όταν επιτύχει αυτήν την σύναψη, τότε «γρήγορα καθαρίζει τον νου της ψυχής του και, αφού τον λεπτύνει δια μέσου αυτών, τον καθιστά απαθή και διορατικό»³².

Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός μας διδάσκει περί των σωματικών αρετών που συνιστούν την άσκηση: «Σωματικές αρετές η μάλλον εργαλεία των αρετών, που, όταν γίνονται με γνώση κατά το θέλημα του Θεού και μακριά από κάθε υποκρισία και ανθρωπαρέσκεια, κάνουν τον άνθρωπο να προκόβει στην ταπείνωση και την απάθεια, είναι οι εξής: Εγκράτεια, νηστεία, πείνα, δίψα, αγρυπνία, ολονύκτια στάση στην προσευχή, συνεχής γονυκλισία, αλουσία, χρήση ενός μόνου ενδύματος, ξηροφαγία, το να τρώει κανείς αραιά, να πίνει μόνο νερό, χαμαικοιτία, φτώχεια, ακτημοσύνη, το αποξηραμένο (σώμα), η αποφυγή του καλλωπισμού, αφιλαυτία, μόνωση, ησυχία, το να μην βγαίνει κανείς έξω (από το σπίτι του η το Μοναστήρι του),στέρηση,αυτάρκεια, σιωπή, το να κάνει κανείς εργόχειρο με τα χέρια του, και κάθε κακοπάθεια και σωματική άσκηση, και άλλα τέτοια, τα οποία, όταν το σώμα είναι εύρωστο και ενοχλείται από τα σαρκικά πάθη, είναι αναγκαιότατα και ωφελιμότατα.

Όταν βέβαια το σώμα είναι εξασθενημένο και έχει –με την βοήθεια του Θεού– νικήσει τα πάθη, τα εργαλεία των αρετών (δηλαδή οι σωματικές αρετές) δεν είναι αναγκαία, γιατί (έχουν ήδη επιτελέσει το έργο τους και πλέον) η αγία ταπείνωση και η ευχαριστία τα αναπληρώνουν όλα»³³.

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι άσκηση νοείται η εφαρμογή του νόμου του Θεού, η τήρηση των εντολών του Θεού.Ο άνθρωπος –δια της μετανοίας και της τήρησης των εντολών του Θεού– καθαρίζεται και επανενεργοποιεί την Βαπτισματική θεία Χάρη.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης διδάσκει ότι η εργασία των εντολών είναι ένας από τους δύο βασικούς τρόπους με τους οποίους ανευρίσκεται και ενεργοποιείται η Θεία Χάρις, που είναι κρυμμένη μέσα στην καρδιά του βαπτισμένου ανθρώπου. Δηλαδή: «κατά τον βαθμό που ενεργούμε τις εντολές, τόσο φανερώτερα λάμπει (το Άγιο Πνεύμα) τις δικές Του μαρμαρυγές»³⁴.

Ο άλλος τρόπος, που είναι η αδιάλειπτη προσευχή, ουσιαστικά δεν διαφέρει από τον πρώτο αφού τηρώντας την αδιάλειπτη προσευχή τηρούμε την πρώτη εντολήτό: «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της διανοίας σου και εξ όλης της ισχύος σου· αύτη πρώτη εντολή»³⁵ και δι’ αυτής όλες τις άλλες.

Οι βασικές εντολές-ασκήσεις που απεργάζονται την πνευματική μας ίαση, είναι η αγάπη, η νηστεία, η αγρυπνία και η προσευχή.

Η αγάπη-ελεημοσύνη θεραπεύει το θυμικό μέρος της ψυχής, η προσευχή τον νου καθαίρει, και η νηστεία-αγρυπνία την επιθυμία36.Δια μέσου αυτών όλη η ψυχή προσφέρεται θεραπευμένη στον Θεό.

Η νηστεία ταπεινώνει το σώμα. «Η έλλειψη του άρτου λυώνει το σώμα του μοναχού»³⁷. Δια της ταπεινώσεως του σώματος συνταπεινώνεται και η ψυχή· διότι, όπως μας διδάσκει ο Αββάς Δωρόθεος στα Ασκητικά του, η κατάσταση του σώματος επηρεάζει την κατάσταση της ψυχής. Η ψυχή συν-διαμορφώνεται ανάλογα με την κατάσταση του σώματος. «Διαφορετικά αισθάνεται όποιος κάθεται σε θρόνο και διαφορετικά όποιος κάθεται στην κοπριά»³⁸, λέγει ο Αββάς Ιωάννης ο Σιναΐτης στην «Κλίμακα». Ο σωματικός κόπος επομένως και μάλιστα ο κόπος της νηστείας είναι αγώνας πνευματικός.

Ισχύει βέβαια και το αντίστροφο: Η κατάσταση (διάθεση) της ψυχής επηρρεάζει το σώμα. Ετσι εξηγείται η ύπαρξη των λεγομένων ψυχοσωματικών νοσημάτων, τα οποία δημιουργούνται κατά κανόνα από το υψηλό άγχος (stress) που υπάρχει στην ψυχή και έχει ως υπόβαθρο την απιστία στον Θεό.

Η υπερβολή στην άσκηση και μάλιστα στην νηστεία εξουθενώνει το σώμα, το οποίο ατονεί αλλά και η ψυχή σκυθρωπάζει.

«Η νηστεία»διδάσκει ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, «είναι βία της φύσεως και περιτομή της γλυκύτητας του λάρυγγα· εκτομή της πυρώσεως, εκκοπή των πονηρών λογισμών· ελευθερία από τους ενυπνιασμούς· καθαρότης της προσευχής· φωστήρας της ψυχής· φυλακή του νου· διάλυση της πώρωσης· θύρα της κατάνυξης· ταπεινός στεναγμός· ιλαρός συντριμμός· αργία της πολυλογίας· αφορμή της ησυχίας· φύλακας της υπακοής· ελαφρότης του ύπνου· υγεία του σώματος· πρόξενος της απάθειας· άφεση των αμαρτημάτων· θύρα του Παραδείσου και απόλαυση»³⁹.

 

Βέβαια η νηστεία είναι μέσο και όχι σκοπός, είναι «εργαλείο που ρυθμίζει (οδηγεί) αυτούς που θέλουν, σε σωφροσύνη»⁴⁰. Χωρίς αυτήν είναι σχεδόν αδύνατον ο άνθρωπος να νικήσει τα πάθη και να φθάσει στην απάθεια. Γι’ αυτό ο της Κλίμακος Άγιος είναι σαφής. Όπως οι εβραίοι ελευθερώθηκαν από τον Φαραώ και βίωσαν το Πάσχα, αφού έφαγαν πικρίδες και άζυμα, έτσι και εμείς θα ελευθερωθούμε από τον νοητό Φαραώ με την νηστεία και την ταπείνωση: «Μην πλανάσαι·» διδάσκει, «δεν θα ελευθερωθείς από τον Φαραώ, ούτε θα δεις το άνω Πάσχα αν δεν φας συνεχώς πικρίδες και άζυμα· πικρίδες είναι η βία της νηστείας και η κακοπάθεια· άζυμα δε (είναι) το μη φουσκωμένο (υπερήφανο-αλαζονικό) φρόνημα»⁴¹.

 

Εκτός από την νηστεία ένα άλλο μέσο θεραπείας είναι η αγρυπνία. Ο Κύριος αγρυπνούσε, διανυκτέρευε στις προσευχές. «Και απολύσας τους όχλους ανέβη εις το όρος κατ’ ιδίαν προσεύξασθαι, οψίας δε γενομένης μόνος ην εκεί» (Ματθ. ιδ’, 23).

 

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας διδάσκει ότι ο Κύριος ήρθε για να μας καλέσει σε νηστεία, σε αγρυπνία και σε δάκρυα. «Διότι δεν ήλθα» λέγει, «για να καλέσω δίκαιους, αλλά αμαρτωλούς σε μετάνοια· όχι σε γέλια, αλλά σε δάκρυα· όχι σε αισχρολογία, αλλά σε δοξολογία· όχι σε γεύματα και δείπνα και μέθη, αλλά σε νηστεία και αγρυπνία και δάκρυα· όχι σε χορούς και κιθαρισμούς και μοιρολόγια, αλλά σε πένθος και θλίψη και στενοχώρια λέγοντας: Μακάριοι είναι αυτοί που πενθούν και κλαίνε, εννοώντας για τις αμαρτίες τους και όχι για κάποιον άλλον λόγο»⁴².

 

Μαζί με την αγρυπνία συμβαδίζει και η προσευχή. Αυτή είναι η κατ’ εξοχήν μέθοδος για την θεραπεία των ψυχικών νοσημάτων. Γιατί δια της προσευχής έρχεται πολλή Χάρη στην ψυχή του ανθρώπου43.

 

Με την προσευχή ταπεινώνεται το υψηλό φρόνημα του ανθρώπου· διότι ο άνθρωπος δοξάζει τον Θεό και όχι τον εαυτό του, όταν βεβαίως δεν προσεύχεται φαρισαϊκά, αλλά τελωνικά. Με την προσευχή, επίσης, ευχαριστεί τον Θεό και όχι τον εαυτό του, αναγνωρίζοντας ότι τα πάντα πηγάζουν απ  Αὐτόν, ενώ από τον εαυτό του μόνο η αμαρτία. Τέλος, με την προσευχή παρακαλεί τον Θεό να τον ελεήσει, όπως ένας ζητιάνος εκλιπαρεί για ελεημοσύνη.

 

Γι’ αυτούς τους λόγους η προσευχή συντελεί τα μέγιστα στην καλλιέργεια ταπεινού φρονήματος στην ψυχή του προσευχόμενου πιστού. Αποδιώκεται η αλαζονεία, η αυτοΰψωση, η αυτάρκεια, η αυταρέσκεια, η αυτοπεποίθηση, η αχαριστία. Αντίθετα καλλιεργείται η δοξολογία και η ευχαριστία προς τον Θεό για όλα, κατά το «Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν» του ιερού Χρυσοστόμου. Δια της προσευχής πραγματώνεται η καταφυγή στον Θεό με πλήρη παράθεση-άφημα του εαυτού μας, όλων των άλλων και όλης μας της ζωής σ’ Αυτόν, σύμφωνα με την τόσο συχνά επαναλαμβανόμενη λειτουργική προτροπή: «Εαυτούς και αλλήλους και πάσαν την ζωήν ημών Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα»⁴⁴.

 

Ο ασκητικός κόπος είναι απαραίτητος για την κάθαρση του ανθρώπου από τα πάθη και μάλιστα από την φιληδονία. «Δεν είναι δυνατόν» γράφει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής «να ξεφύγει την μελλοντική κρίση, αυτός που αμάρτησε, χωρίς τους εδώ εκούσιους πόνους η τις ακούσιες επιφορές (επερχόμενα δεινά)»⁴⁵.

 

Είναι αναγκαίος ο κόπος και ο πόνος είτε σ’ αυτή την ζωή είτε στην μέλλουσα. Όταν υπάρχει εκούσιος ασκητικός κόπος τότε αποφεύγεται ο ακούσιος: «Όπως τις ημέρες τις διαδέχονται οι νύκτες και τα καλοκαίρια οι χειμώνες· έτσι την κενοδοξία και την ηδονή (την διαδέχονται) οι λύπες και οι οδύνες είτε στην παρούσα ζωή, είτε στην μέλλουσα (αν δεν μετανοήσουμε)»⁴⁶.

 

Μαζί με την άσκηση είναι συνυφασμένη και η ησυχία.

 

Απόσπασμα από το βιβλίο:«Τα ασκητικά της Ενορίας» (Ιερομονάχου Σάββα Αγιορείτου) που συν Θεώ θα εκδοθεί σύντομα

 

31 Οσίου Θαλασσίου, ΦιλοκαλίαΒ’, σελ. 217, η’: «Άσκησις επιτεταμένη δι’ εγκρατείας και αγάπης, δι’ υπομονής και ησυχίας, αναιρεί τα εγκείμενα» στο: Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική αγωγή), Έκδοση Ζ’ Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου.

 

32Φιλοκαλια Γ’, σελ. 295, κα’«ταχέως καθαίρει τον νουν της ιδίας ψυχής και, λεπτύνας δια τούτων αυτόν, απαθή και διορατικόν αυτόν απεργάζεται» στο: Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική αγωγή), Έκδοση Ζ’ Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου.

 

33Joannes Damascenus Scr. Eccl., Theol., De virtutibus et vitiis (fragmenta) [Sp.] Volume 95, page 88 (πρόγραμμα Diogenes): «Αρεταίδέσωματικαίαύται, μάλλονδέεργαλείααρετών, ενγνώσεικαίκατάΘεόνγινόμεναι, έξωτεπάσηςυποκρίσεωςκαίανθρωπαρεσκείας, ειςπροκοπήνταπεινώσεως, καίαπαθείαςφέρουσαιτόνάνθρωπον·εγκράτεια, νηστεία, δίψα, αγρυπνία,   στάσιςπαννύχιος, κάμψιςγονάτωνσυνεχής, αλουσία, μονοχιτωνία, ξηροφαγία, βραδυφαγία, βραχυφαγία, υδροποσία, χαμευνία, πτωχεία, ακτημοσύνητόαυχμηρόν, τόακαλλώπιστον, τόαφίλαυτον, μεμονωμένον, τόήσυχον, τόαπρόϊτον, τόενδεές, τόαυταρκές, τόσιωπηλόν, τόταίςοικείαιςχερσίνεργόχειρονμετέρχεσθαι, καίπάσακακοπάθεια, καίάσκησιςσωματική·άπεράπαντα, τούσώματοςρωστούντος, καίυπότώνσαρκικώνπαθώνοχλουμένου, αναγκαιότατακαίωφελιμώτατα·ασθενούντοςδέ, καίΘεούβοηθείατούτωνπεριγενομένου, ουτοσούτοναναγκαίαεισιν, ωςτήςαγίαςταπεινώσεως, καίευχήςτάπάντααναπληρούσης».

 

34 Αγίου Γρηγορίου Σιναΐτου, Φιλοκαλία Δ’, σελ. 67, γ’: «Και καθόσον τας εντολάς ενεργούμεν κατά τοσούτον εμφανέστερον εκλάμπει ημίν τας οικείας μαρμαρυγάς» στο: Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική αγωγή), Έκδοση Ζ’ Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου.

 

35Μαρκ. 12, 30.

 

36 Αγίου Μαξίμου, Φιλοκαλία Β’, σελ 11, οθ’, στο: Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία(πατερική θεραπευτική αγωγή), Έκδοση Ζ’ Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου.

 

37 Αββά Θεοδώρου, Γεροντικό, εκδ. Παπαδημητρίου, σελ. 42, β’«η ένδεια του άρτου, τήκει το σώμα του μοναχού» στο:Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική αγωγή), Έκδοση Ζ’ Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου.

 

38 Αγίου Ιω. Σιναΐτου,Κλίμαξ,Λόγος 25ος Περί Ταπεινοφροσύνης, στ. 56.

 

39 Αγίου Ιω. Σιναΐτου, Κλίμαξ, εκδ. Παπαδημητρίου, Λόγος ΙΔ’, λα’, σελ. 85: «Νηστεία εστί, βία φύσεως, και περιτομή ηδύτητος λάρυγγος· πυρώσεως εκτομή· πονηρών εννοιών εκκοπή· ενυπνιασμών ελευθερία· προσευχής καθαρότης· ψυχής φωστήρ· νοός φυλακή· πωρώσεως λύσις· κατανύξεως θύρα· στεναγμός ταπεινός· συντριμμός ιλαρός· πολυλογίας αργία· ησυχίας αφορμή· υπακοής φύλαξ· ύπνου κουφισμός· υγεία σώματος· απαθείας πρόξενος· αμαρτημάτων άφεσις· Παραδείσου θύρα και τρυφή».

 

40 Αγίου Διαδόχου Φωτικής, Τα εκατόν γνωστικά κεφάλαια, επιμ. μoν. Θεοκλήτου Δονυσιάτου, Θεσσαλονίκη 1977 , κεφ. μζ’, σελ. 109: «εργαλείον ώσπερ εις σωφροσύνην ρυθμίζον τους θέλοντας», στο:Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου, Ορθοδόξη Ψυχοθεραπεία (πατερική θεραπευτική αγωγή), Έκδοση Ζ’ Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου.

 

41 Αγίου Ιω. Σιναΐτου, Κλίμαξ,Λόγος ΙΔ’, κθ’, σελ. 84: «Μη πλανώ· ου μη του Φαραώ ελευθερωθήση, ουδέ το άνω Πάσχα θεάση, αν μη πικρίδας και άζυμα φάγης διαπαντός· πικρίδες εισίν, η της νηστείας βία και κακοπάθεια· άζυμα δε, το μη φυσώμενον φρόνημα».

 

42 Joannes Chrysostomus Scr. Eccl., De pseudoprophetis[Sp.] (2062: 237); MPG 59. Vol 59, pg 566 «Ουγάρήλθον,φησί, καλέσαιδικαίους, αλλάαμαρτωλούςειςμετάνοιαν·ουκειςγελοία, αλλ‘ ειςδάκρυα·ουκειςαισχρολογίαν, αλλ‘ ειςδοξολογίαν·ουκειςάριστακαίδείπνακαίμέθην, αλλ‘ ειςνηστείανκαίαγρυπνίανκαίδάκρυα·ουκειςχορεύματακαίκιθαρισμούςκαίκαταλέγματα, αλλ‘ ειςπένθοςκαίθλίψινκαίστενοχωρίαν, λέγων·Μακάριοιοιπενθούντεςκαίκλαίοντες, δηλονότι, τάςαμαρτίαςαυτών».

 

43 Βλάχου Ιερόθεου Μητροπολίτου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία, Ζ  ἔκδοση, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας).

 

44 Βλ. Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Θεία Λειτουργία.

 

45 Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Κεφάλαια περί αγάπης (εκατοντάς δευτέρα),TLG,Work #008 2.66.ttoWork #008 2.66.2 2.66 1Ξ.1: «Ουκ έστιν αμαρτήσαντα εκφυγείν την μέλλουσαν κρίσιν άνευ εκουσίων ενταύθα πόνων η ακουσίων επιφορών».

 

46Ο.π.Work #008 2.65.1 toWork #008 2.65.3: «Ώσπερ τας ημέρας διαδέχονται αι νύκτες και τα θέρη οι χειμώνες· ούτω κενοδοξίαν και ηδονήν λύπαι και οδύναι͵ είτε εν τω παρόντι είτε εν τω μέλλοντι».

 

Πηγή: http://www.hristospanagia.gr/?p=17928