Τι είναι οι Ψυχαναγκασμοί;

Του Σταύρου Καρπουχτσή -Ψυχολόγος-Συστημικός Ψυχοθεραπευτής

Οι ψυχαναγκασμοί είναι μια έννοια ευρέως διαδεδομένη που χρησιμοποιούμε συχνά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο, τι όμως σημαίνει ουσιαστικά και πρακτικά για τη ζωή και τη συμπεριφορά των ανθρώπων; Από τι προέρχεται και πως μπορούμε να προσεγγίσουμε τους ψυχαναγκασμούς; Ποια στάση είναι βοηθητική στην αντιμετώπιση τους;

 

Η ψυχαναγκαστική συμπτωματολογία και συμπεριφορά προσομοιάζει σε μεγάλο βαθμό με το άγχος και τα έντονα συμπτώματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με έντονο στρες, επίσης έχει έντονες αναφορές-συνδέσεις με τα καταθλιπτικά συμπτώματα και την καταθλιπτική στάση, ταυτόχρονα όμως έχει ομοιότητα με τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, έντονη συγγένεια δηλαδή με σωματικά συμπτώματα που έχουν ψυχική βάση.

 

Τι θα μπορούσαμε όμως να αναφέρουμε σαν ψυχαναγκασμούς; Από τι αποτελούνται; Ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους:

Θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε αφαιρετικά και γενικά τους ψυχαναγκασμούς σε 3 κατηγορίες

1.Ιδέες, φόβοι, παρορμήσεις, σκέψεις

Απασχολούν κάθε τόσο και με στερεότυπο τρόπο τον άνθρωπο, οι άνθρωποι εμμένουν σε αυτές και επιμένουν σαν να μην μπορούν να ξεφύγουν από αυτές. Το περιεχόμενο τους είναι τρομακτικό έως εξαιρετικά τρομακτικό, ενέχει επιθετικότητα ανοιχτά ή με καλυμμένο τρόπο, επίσης πολύ συχνά το περιεχόμενο είναι άσεμνο και ανήθικο για το λόγο αυτό οδηγεί σε μεγάλους φόβους αλλά και σε μεγάλες ενοχές τα άτομα.

Η αντίδραση του ατόμου στις σκέψεις αυτές-στους ψυχαναγκασμούς είναι η προσπάθεια αντίστασης, προσπαθεί ο άνθρωπος να τις ξεφορτωθεί, να τις αποφύγει και καταβάλλει απίστευτα μεγάλη προσπάθεια να αντέξει την πίεση και την επιμονή τους, σαν να προσπαθεί το άτομο να κρυφτεί από την ίδια του τη σκέψη.

 

2.Ψυχαναγκασμοί ελέγχου-πράξεις ή τελετουργίες (Καταναγκασμοί)

Μέσα από αυτό το είδος των ψυχαναγκασμών οι άνθρωποι προσπαθούν να προλάβουν έγκαιρα και αποτελεσματικά ένα υποτιθέμενο έντονο κίνδυνο. Υπάρχει η σκέψη ότι κάποιοι άνθρωποι μπορεί να πάθουν σοβαρή βλάβη αν δεν κάνω όλα όσα πρέπει ή ότι μια συγκεκριμένη τελετουργία πράξεων θα είναι πρόληψη για ένα επερχόμενο κακό. Όταν η τελετουργία των πράξεων δεν λαμβάνει χώρα αυτό συνοδεύεται από ένοχες σκέψεις και τεράστιους φόβους για μια επερχόμενη καταστροφή ή σοβαρή βλάβη που τα άτομα δεν έκαναν τίποτα να αποτρέψουν.

Παραδείγματα:

Επαναλαμβανόμενος έλεγχος των διακοπτών στην ηλεκτρική κουζίνα, του φωτός, των ηλεκτρικών συσκευών, των βρυσών κτλπ

Το αρκετά σημαντικό κομμάτι σε αυτή την κατηγορία ψυχαναγκασμών είναι το γεγονός ότι ένα κομμάτι της προσωπικότητας δεν εμπιστεύεται την αντίληψη του ίδιου του εαυτού, δηλαδή υπάρχει έντονη δυσπιστία του απέναντι στον ίδιο τον εαυτό μια δυναμική υπονόμευσης της αντίληψης εκ των έσω. Σε ακραίες περιπτώσεις αυτό μπορεί να οδηγήσει στο να μην μπορεί κάποιος να φύγει από το σπίτι του και να παραμένει εγκλωβισμένος στις τελετουργίες αποφυγής.

 

3.Μαγικές σκέψεις, δεισιδαιμονίες

Μια έντονη σκέψη με δυσάρεστο και απεχθές περιεχόμενο, μια σκέψη που έρχεται αθέλητα και δεν μπορεί να εξαφανιστεί ενώ φαντάζει αδύνατο να ελεγχθεί από την ανθρώπινη σκέψη είναι ίσως εύλογο ότι μόνο με «μαγικά» μπορεί να ελεγχθεί. Κάτι που έρχεται αθέλητα και πιεστικά(έρχεται για να μείνει) που δεν μπορεί να ελεγχθεί, παρά μόνο μέσα από «μαγικές» σκέψεις μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Παράδειγμα: Χτύπα ξύλο, δεν το λέω για να μην το γρουσουζέψω κτλ.

Ουσιαστικά, πίσω από αυτή τη διαδικασία κρύβεται η επιθυμία κάποιου να κυριαρχήσει σε αυτό που είναι ανεξέλεγκτο, σε σκέψεις ή ιδέες που φαντάζουν απειλητικές και επικίνδυνες και που το άτομο δεν μπορεί να διατηρήσει έλεγχο σε αυτές.

 

Πως θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε ουσιαστικά την ψυχαναγκαστική συμπτωματολογία;

 

Ψυχοθεραπευτικά και σαν μια ουσιαστική προσπάθεια αποτελεσματικής απάντησης στις δύσκολες αυτές σκέψεις που επηρεάζουν αρνητικά όλη την καθημερινότητα και τη φυσιολογική λειτουργικότητα θα στρεφόμασταν στην προσπάθεια «φυσιολογικοποίησης» των σκέψεων.

Καταδεικνύεται σαν αρκετά σημαντική στάση η διαφορετική υποδοχή των ψυχαναγκαστικών σκέψεων. Ο τρόπος δηλαδή που κάποιος υποδέχεται τις σκέψεις αυτές είναι πολύ σημαντικός. Όσο δεσμεύουμε τη συγκέντρωση, την προσοχή και την αντίληψη μας στον αγώνα εναντίον των σκέψεων αυτών ή στον πόλεμο εξάλειψης τους ή στην άμυνα απέναντι τους τόσο δεν μπορούμε να συγκεντρωθούμε στην πραγματικότητα καθώς και σε διαφορετικές πλευρές της προσωπικότητας μας.

Όσο ασχολούμαστε με την καταπολέμηση των σκέψεων, ο προβολέας της προσοχής πηγαίνει προς τα μέσα οπότε δεν παρατηρούμε, δεν βλέπουμε τίποτα από τον εξωτερικό κόσμο. Ταυτόχρονα φαίνεται ότι η προσπάθεια καταπολέμησης τους πέφτει στο κενό, όσο τις καταπολεμάς τόσο δεν το καταφέρνεις, αντίθετα τις περισσότερες φορές ενισχύονται και μεγιστοποιούνται. Φαίνεται δηλαδή εκ του αποτελέσματος ότι η λύση δεν βρίσκεται στον αγώνα εναντίον τους αλλά στο να μπορέσουμε να κάνουμε τον εχθρό φίλο.

Αυτό φυσικά σε πρώτη ανάγνωση ακούγεται ανήκουστο, αδύνατο και ίσως ασεβές απέναντι στο τεράστιο κόστος που πολλές φορές υποφέρουν οι άνθρωποι εξαιτίας των ψυχαναγκασμών. Παρόλο που ακούγεται δύσκολο, νομίζω πως μάλλον είναι ανοίκειο και ξένο και προσπάθεια και κατεύθυνσης της θεραπείας είναι η υποστήριξη σε τέτοιου είδους νέες συμπεριφορές και στάσεις καθώς και η ενίσχυση του πειραματισμού σε διαφορετικές καινούργιες στρατηγικές αντιμετώπισης.

Πηγή:epilysi.com