Η αγία και Μεγάλη Τρίτη. Γέροντος ιερομ. Πετρωνίου Τανάσε Προδρομίτη (†2011)
30 Απριλίου 2013
Ἡ ἁγία καί Μεγάλη Τρίτη
Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε
Δικαίου Ρουμανικῆς Σκήτης
Τιμίου Προδρόμου
Ἁγίου Ὄρους
Ἡ ἁγία καί Μεγάλη Τρίτη μᾶς προετοιμάζει γιά τήν εἴσοδο στόν νυμφῶνα τοῦ Σωτῆρος μέ τίς δύο ἀκριβῶς Παραβολές: Τήν Παραβολή τῶν Δέκα Παρθένων καί τῶν Ταλάντων. Ἡ πρώτη παρομοιάζει τήν εἴσοδο στήν αἰώνια ζωή μ᾿ ἕνα γάμο. Ὁ Χριστός εἶναι ὁ Νυμφίος, ὁ ὁποῖος μᾶς καλεῖ ὅλους στό συμπόσιο τοῦ γάμου, ὅπως ψάλλει ὁ ὄρθρος αὐτῆς τῆς ἡμέρας.
“Ὁ Νυμφίος (εἶναι) ὁ κάλλει ὡραῖος, παρά πάντας ἀνθρώπους, ὁ συγκαλέσας ἡμᾶς πρός ἑστίασιν πνευματικήν τοῦ Νυμφῶνος σου, τήν δυσείμονά μου μορφήν, τῶν πταισμάτων ἀπαμφίασον…καί στολήν δόξης κοσμήσας τῆς σῆς ὡραιότητος, δαιτυμόνα φαιδρόν ἀνάδειξον, τῆς Βασιλείας σου ὡς εὔσπλαγχνος”.
Τό μυστήριον τοῦ γάμου εἶναι μέγα, λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἀλλά στόν Χριστό καί στήν Ἐκκλησία.
Μέ τήν ἕνωσι διά τοῦ γάμου πραγματοποιεῖται, κατά ἕνα ἀτελῆ τρόπο, ἡ ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου γιά τήν αἰωνιότητα.
Μέ τούς ἀπογόνους του ὁ ἄνθρωπος παρατείνει τά ὅρια τῆς ἐπί γῆς παρουσίας του.
Ὁ ἐπίγειος γάμος ἀκόμη εἶναι μία ξεθωριασμένη εἰκόνα τῆς ἀνεκφράστου χαρᾶς ὅταν εἶναι μαζί μέ τόν Νυμφίο Χριστό. Ἡ ἕνωσις μ᾿ Αὐτόν εἶναι αἰώνια καί ἡ χαρά ἀτέρμονη.
Ἀλλά γιά νά ἠμπορέση νά εἰσέλθη μέ τόν Νυμφίο Χριστό, πρέπει νά ἐκπληρώση ὡρισμένους ὅρους πού ἀναφέρονται στήν παραβολή τῶν Δέκα Παρθένων. Ἐπαγρύπνησις, παρθενία καί ἔλαιο γιά τίς λαμπάδες. Γιά τήν ἐγρήγορσι καί καθαρότητα μᾶς ὡμίλησε ἡ ἁγία καί Μεγάλη Δευτέρα. Τώρα θά ἐπιμείνουμε κυρίως ἐπάνω στό ἔλαιο, ὡς προϋπόθεσι εἰσόδου στόν νυμφῶνα τοῦ Κυρίου.
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὅλες οἱ νέες ἦσαν παρθένες. Ὅλες ἀγρυπνοῦσαν περιμένοντας τόν Νυμφίο. Ὅμως πέντε ἀπ᾿ αὐτές, ἐπειδή εἶχαν ἀρκετό λάδι γιά τά φανάρια τους, ὠνομάσθηκαν φρόνιμες, σοφές καί εἰσῆλθαν στόν νυμφικό θάλαμο μαζί μέ τόν Νυμφίο. Οἱ ἄλλες πέντε, ἐπειδή δέν ἐφρόντισαν ν᾿ ἀγοράσουν ἐγκαίρως, ἔχασαν τούς κόπους τῆς παρθενίας καί ἀγρυπνίας καί ἔμειναν ἔξω ἀπό τόν νυμφῶνα, γι᾿ αὐτό καί ἐκλήθησαν μωρές. Τό λάδι λοιπόν, εἶναι ἡ λυδία λίθος. Τί μυστήρια ἄραγε κρύβει τό λάδι γιά τά καντήλια τῶν παρθένων;
Ἡ παρθενία εἶναι ἀκριβός θησαυρός ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ὁ Χριστός Σωτήρ γεννήθηκε ἀπό Παρθένο καί ἔζησε ζωή παρθενική. Ὁ Πρόδρομος Ἰωάννης καί Βαπτιστής, καθώς καί ὁ μαθητής του Ἰωάννης ὁ Εὐαγγελιστής ἦσαν παρθένοι. Στήν αἰώνια ζωή ὁ θρόνος Του θά περιστοιχίζεται ἀπό παρθένους. Ἡ Παραβολή τῶν Δέκα Παρθένων ὅμως, ὡσάν νά θέλη νά μᾶς εἰπῆ ὅτι ἡ παρθενία μόνη της δέν εἶναι ἐπαρκής γιά τήν σωτηρία. Οἱ μωρές παρθένες, παρότι ἦσαν παρθένες, δέν εἰσῆλθαν μαζί μέ τόν Νυμφίο στόν νυμφικό οἶκο. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες ἐξηγοῦν ὅτι τό λάδι γιά τά φανάρια τῶν παρθένων εἶναι ἡ ἐλεημοσύνη, πρᾶγμα πού σημαίνει ὅτι ἡ παρθενία γιά νά εἶναι μέσον σωτηρίας, πρέπει νά εἶναι ἑνωμένη μέ τήν ἐλεημοσύνη.
“Μεγάλες εἶναι οἱ πτέρυγες τῆς ἐλεημοσύνης, λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Διαπερνοῦν τόν αἰθέρα, φθάνουν στήν σελήνη, στόν ἥλιο, στούς οὐράνιους χορούς καί σταματοῦν μπροστά στόν θρόνο τοῦ Θεοῦ. Ὁποιαδήποτε ἁμαρτήματα κι ἄν κάνεις, ἡ ἐλεημοσύνη εἶναι βαρύτερη ἀπ᾿ αὐτά.
Ἡ παρθενία εἶναι ἕνα ἔργο τόσο μεγάλο, ὥστε οὔτε ἕνας σχεδόν ἀπό τούς παλαιούς δέν ἠμπόρεσαν νά τήν φυλάξουν. Οὔτε ὁ Νῶε, οὔτε ὁ Ἀβραάμ, οὔτε ὁ Ἰωσήφ. Ἡ παρθενία καί ἡ περιφρόνησις τοῦ θανάτου εἶναι οἱ δυσκολώτερες ἀρετές.
Μόνο ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Χριστοῦ ἀνθίζει μέσα στήν Ἐκκλησία τό ἄνθος τῆς παρθενίας. Καί παρ᾿ ὅλα αὐτά, οἱ πέντε ἐκ τῶν δέκα παρθένων, χωρίς τήν ἐλεημοσύνη, ἐξεδιώχθησαν. Ἡ παρθενία εἶναι τό πῦρ, ἐνῶ τό λάδι εἶναι ἡ ἐλεημοσύνη. Ὅπως ἡ φωτιά, ἐάν δέν ἔχη καύσιμη ὕλη, δέν ἀνάπτει καί σβήνει, ἔτσι καί ἡ παρθενία, ἐάν δέν εἶναι ἑνωμένη μέ τήν ἐλεημοσύνη, χάνει τήν ἀξία της καί καταστρέφεται. (Ὁμιλία τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου, περί μετανοίας).
Ποιός εἶναι ὁ σκοπός ἑνώσεως αὐτῶν τῶν δύο ἀρετῶν; Οἱ ἅγιοι Πατέρες διακρίνουν στό ἕνα γεγονός δύο μέρη: Τό σῶμα ἤ τήν ὁρατή μορφή τοῦ ἔργου καί τήν ψυχή ἤ τόν σκοπό γιά τόν ὁποῖον γίνεται τό ἔργο. Αὐτό τό ὁποῖο κάνει ἕνα ἔργο νά εἶναι καλό ἤ κακό, εἶναι ὁ σκοπός καί ὄχι ἡ μορφή, ὁ τύπος τοῦ ἔργου, διότι ὁ διάβολος “ψεύστης ἐστιν ἐξ ἀρχῆς καί ὁ πατήρ αὐτοῦ” (‘Ιωάν.8,44), πάντοτε κρύβει τήν ἁμαρτία μέ τόν τύπο τῆς ἀρετῆς. Πολλές φορές ἡ μορφή, τόσο τῆς ἀρετῆς, ὅσο καί τῆς ἁμαρτίας μπορεῖ νά εἶναι ἡ ἴδια, ἐνῶ ὁ σκοπός τους διαφέρει ριζικά. Ὁ σκοπός γιά κάθε καλό ἔργο εἶναι ὁ Θεός, ἐνῶ γιά τήν ἁμαρτία εἶναι ὁ θάνατος. Γι᾿ αὐτό ἡ πρᾶξις γιά νά εἶναι θεοφιλής, ἔχει ἀνάγκη μιᾶς ἐγγυήσεως ὅτι ὁ σκοπός της δηλαδή, ὁδηγεῖ στόν Θεό. Αὐτή τήν ἐγγύησι τήν ἔβαλε ὁ Θεός στόν πλησίον μας: “Ἀμήν, λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποιήσατε” (Ματ.25,40) θά μᾶς εἰπῆ ὁ Κύριος. Γι᾿ αὐτό κάθε ἐνάρετο ἔργο λαμβάνει τήν ἀξία του ἀπό τήν συμπεριφορά μας πού ἔχουμε πρός τόν πλησίον μας. Ἡ ἐλεημοσύνη εἶναι ἕνα ἔργο ἀγάπης ἐνώπιον τῶν συνανθρώπων μας. Εἶναι συνεπῶς τό πιστοποιητικό ἐγγυήσεως τῆς ἀρετῆς μας, ὅτι δηλαδή, εἶναι καλό ἔργο καί ὁδηγεῖ στόν Θεό. Στήν φοβερή Κρίσι ὁ Θεός θά ἐλέγξη μόνο τό πιστοποιητικό καί ὁ ἔλεγχος θά εἶναι λεπτομερής. Κάθε ἀγαθό ἔργο, χωρίς αὐτή τήν ἐγγύησι, δέν εἶναι σωτήριο. Γι᾿ αὐτό, ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής λέγει ὅτι “κάθε ἄσκησις πού δέν ἔχει ἀγάπη, εἶναι ξένη πρός τόν Θεό”.
Τόν σκοπό αὐτῆς τῆς Παραβολῆς κατά τό τέλος τῆς Μεγάλης Νηστείας δέν εἶναι δύσκολο νά τόν κατανοήσουμε. Κατά τήν διέλευσι τῆς νηστείας ὁ ἄνθρωπος εἶναι πιό προσεκτικός καί νηφάλιος στά σωματικά του ἔργα: στήν νηστεία, στήν μετάνοια, στήν ἐργασία κλπ., τά ὁποῖα, ὅταν γίνωνται σωστά, ἐπιφέρουν μία ἐκλέπτυνσι στό σῶμα, στήν ψυχική καθαρότητα καί παρθενία, ἐπειδή ἡ παρθενία εἶναι μία σύνθεσις καί ἁρμονία ὅλων τῶν σωματικῶν ἀρετῶν. Αὐτή ἀντανακλᾶ στήν ἐξωτερική μορφή, τούς τρόπους τῶν ἀρετῶν. Ἡ ἐλεημοσύνη ὅμως, ὡς ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τόν πλησίον, ἀντανακλᾶ ἰδιαίτερα τό ἐσωτερικό βάθος τῶν ἀρετῶν, τόν σκοπόν τους. Ἡ ἀληθινή ἀρετή πρέπει νά ἑνώνη καί τά δύο: οἱ σωματικοί κόποι πρέπει νά ἑνώνονται μέ τίς ψυχικές ἀρετές. Ἡ παρθενία πρέπει νά στολίζεται μέ τήν ἐλεημοσύνη, ἀλλιῶς δέν προξενεῖ τήν σωτηρία.
Οἱ μωρές Παρθένες εἶναι ὁ τύπος αὐτῶν τῶν ἀσκήσεων πού δέν σώζουν. Οἱ κόποι γίνονται μόνο γι᾿ αὐτές τίς Παρθένες καί ὄχι γιά τόν Θεό. Γι᾿ αὐτό εἶναι μωρές καί ἀσύνετες, διότι εἶναι ἀφροσύνη νά περάσης μία κοπιαστική καί ἀσκητική ζωή καί στό τέλος νά ριφθῆς στό αἰώνιο πῦρ.
Τό μεγάλο μάθημα πού πρέπει νά κρατήσουμε στόν νοῦ μας ἀπό τήν Παραβολή τῶν Δέκα Παρθένων εἶναι αὐτό: Ἡ σωτηρία δέν κερδίζεται μόνο μέ τήν προσωπική ἄσκησι καί ἀγῶνα. Αὐτό εἶναι ἀναγκαῖο, ἀλλά τό ἥμισυ τῆς ὅλης ἀξίας. Χρειάζεται καί τό ἄλλο ἥμισυ, πού εἶναι καί πολυτιμώτερο, τά ἔργα τῆς ἀγάπης πρός τόν πλησίον.
Ὑπάρχει ἀκόμη κι ἕνας ἄλλος λόγος ἀναμνήσεως αὐτῆς τῆς Παραβολῆς τήν παροῦσα ἡμέρα. Ἡ ἑβδομάδα τῶν Ἁγίων Παθῶν μᾶς φανερώνει μέ πολύ δυνατό τρόπο τήν μεγάλη ἀγάπη καί τοῦ Θεοῦ πρός τούς ἀνθρώπους. Στόν Μυστικό Δεῖπνο Αὐτός ὁ Ἴδιος μᾶς καλεῖ νά πλησιάσουμε “μετά πίστεως καί ἀγάπης”, καί ὅλοι οἱ Χριστιανοί λαχταροῦν καί ἑτοιμάζονται νά γευθοῦν “ξενίας δεσποτικῆς καί ἀθανάτου τραπέζης”. Γιά ν᾿ ἀξιωθοῦμε νά συμμετάσχουμε σ᾿ αὐτή τήν Τράπεζα, ἡ ἑτοιμασία μας γιά τήν ἁγία Ἀνάστασι πρέπει νά περιστεφθῆ ἀπ᾿ αὐτά τά δύο: Ἀπό τήν παρθενία (ἤ ἁγνεία) καί τήν ἐλεημοσύνη ἤ ἀπό τήν προσωπική μας ἁγνότητα καί τήν ἀγάπη μας πρός τόν πλησίον.
Ἡ ἄλλη Παραβολή τῶν Ταλάντων μᾶς ὁδηγεῖ τήν προσοχή τοῦ νοῦ σέ δύο κυρίως ἔργα: Ὁ ἄνθρωπος ἔχει καθῆκον νά ζῆ ἐνάρετα. Ὁ Σωτήρ μᾶς προστάζει πάντοτε: “Γίνεσθε ἅγιοι, ὅτι ἐγώ ἅγιος εἰμι”, ὁπότε ἔχει κιόλας ὁ ἄνθρωπος τό χάρισμα τῆς ἁγιωσύνης ἀπό τό ἅγιο Βάπτισμα. Ἔλαβε ἀπό τόν Δεσπότη Χριστό τό τάλαντο, τό ὁποῖο πρέπει μέ ἐπιμέλεια νά πολλαπλασιάση, ἐπιτελώντας τά θεῖα ἔργα, γιά τά ὁποῖα ἔλαβε τήν πνευματική δύναμι. “…ἕκαστος πολυπλασιάσωμεν τό τῆς χάριτος τάλαντον-μᾶς προτρέπει ἡ ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου-ὁ μέν σοφίαν κομιείτω, δι᾿ ἔργων ἀγαθῶν…κοινωνείτω δέ τοῦ λόγου, πιστός τῷ ἀμυήτῳ, καί σκορπιζέτω τόν πλοῦτον πένησιν ἄλλος. Οὕτω γάρ τό δάνειον πολυπλασιάσωμεν καί ὡς οἰκονόμοι πιστοί τῆς Χάριτος, δεσποτικῆς χαρᾶς ἀξιωθῶμεν…”.
Ἡ παραβολή μᾶς δείχνει ἀκόμη ὅτι τόν πολλαπλασιασμό τοῦ ταλάντου δέν τόν κάνει ὁ ἄνθρωπος μόνος του, ἀλλά μέσῳ τοῦ ἄλλου, μέσῳ τοῦ τραπεζίτου, τό ὁποῖον μνημονεύει ὁ Κύριος στό (Ματ.25,27): “Ἔδει οὖν σέ βαλεῖν τό ἀργύριόν μου τοῖς τραπεζίταις, καί ἐλθών ἐγώ ἐκομισάμην ἄν τό ἐμόν σύν τόκῳ”. Ποιός εἶναι αὐτός ὁ τραπεζίτης μᾶς τό λέγει τό Δοξαστικό τῶν Αἴνων τῆς ἡμέρας: “Ἰδού σοι τό τάλαντον, ὁ Δεσπότης ἐμπιστεύει ψυχή μου. Φόβῳ δέξαι τό χάρισμα, δάνεισαι τῷ δεδωκότι, διάδος πτωχοῖς, καί κτῆσαι φίλον τόν Κύριον, ἵνα στῇς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, ὅταν ἔλθῃ ἐν δόξῃ…”.
Ὁ τραπεζίτης εἶναι οἱ πτωχοί καί μέσῳ αὐτῶν ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος, διότι, ὅποιος δίνει στούς πτωχούς δανείζει τόν Χριστό. Ὁ Δεσπότης μοιράζει τά τάλαντα καί πάλι Αὐτός εἶναι ὁ Τραπεζίτης, πού τά πολλαπλασιάζει, διότι προσθέτει καί τοκίζει γιά νά αὐξήση τά τάλαντα. Βλέπουμε ἐδῶ μία θαυμαστή τέχνη τῆς θείας ἀγάπης καί φιλανθρωπίας. Ὁ Θεός μᾶς χαρίζει τά δῶρα Του καί κατόπιν μᾶς προτρέπει νά τοῦ τά δώσουμε δανεικά, ὡσάν νά εἶναι καί πάλι δικά μας κι ἔτσι μ᾿ αὐτό τόν τρόπο μᾶς καταξιώνει τῆς μεγίστης πληρωμῆς ὄχι μόνο τοῦ δώρου, ἀλλά καί τοῦ ἐπιπροσθέτου τόκου, κι αὐτό μόνο γιά ἕνα ἀσήμαντο προσωπικό μας κόπο: Ἀπό τήν καλωσύνη Του δανείζεται τό δῶρο πού μᾶς προσέφερε γιά νά τό ἐπαυξήση.
Ἀκόμη γιά ἄλλη μιά φορά βλέπουμε ἐδῶ πόσο μεγάλο πρᾶγμα εἶναι τά ἔργα τῆς ἀγάπης πρός τόν πλησίον.
ἀπόσπασμα από τό βιβλίο
Γέροντος ἱερομ. Πετρωνίου Τανάσε
Δικαίου Ρουμανικῆς Σκήτης Τιμίου Προδρόμου Ἁγίου Ὄρους
ΟΙ ΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ
Μετάφρασις-Ἐπιμέλεια
Ὑπό Ἀδελφῶν Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου 2003
Εὐχαριστοῦμε τόν πατέρα Δαμασκηνό Γρηγοριάτη καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.
