Μια ποιητική αναφορά στην έννοια του προσώπου
13 Απριλίου 2013
Συχνὰ ἡ ποιητικὴ γραφίδα κατορθώνει νὰ προσεγγίσει, χάρη στὴν εὐαισθησία τοῦ ποιητῆ, σημαντικὰ θέματα ποὺ σὲ ἄλλη περίπτωση θὰ ἀπαιτοῦσαν πολλὲς πυκνογραμμένες σελίδες γιὰ νὰ ἐπιτευχθεῖ τὸ ίδιο ἀποτέλεσμα.
Στὴ συλλογὴ ποιημάτων τοῦ Νικηφόρου Βρεττάκου μὲ τὸν τίτλο «Ἡλιακὸς Λύχνος», ἡ ὁποία ἐκδόθηκε τὸ 1984, ὑπάρχει τὸ ἀκόλουθο ποίημα μὲ τὸν τίτλο «Πρόσωπο μὲ Πρόσωπο»:
Βλεπόμαστε πρόσωπο μὲ πρόσωπο,
Κύριε· τόσο εἶσαι κοντά μου.
Ὅταν ἀνοίγω τὸ παράθυρο ὅποια
ὥρα κι ἂν εἶναι, βλεπόμαστε.
Ἔχω τὰ μάτια μου κι ἔχεις κι ἐσὺ
ὅλου τοῦ γύρω μας κόσμου
τὰ μάτια. Τὰ λουλούδια μὲ βλέπουν.
Κάθε ποὺ ἀγκαλιάζω ἕναν
ἄνθρωπο, Κύριε, θαρρῶ
πὼς κρεμιέμαι ἀπὸ τὸ λαιμό σου.
Σὲ αὐτὸ τὸ σύντομο κείμενο μποροῦμε, μέσα ἀπὸ μία διαφορετικὴ γλώσσα, νὰ διακρίνουμε ὅλα τὰ κύρια χαρακτηριστικὰ τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας τοῦ προσώπου:
1. Ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ σὲ κάθε πλήρη σχέση λειτουργεῖ τὸ μυστήριο τῶν ὀφθαλμῶν. Κοιτάζοντας τὸν ἄλλο στὰ μάτια βλέπουμε στὴν ψυχή του. Αὐτὸ ἰσχύει καὶ γιὰ τὴν ἐπικοινωνία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ Θεοῦ. Ὁ πρῶτος στίχος δηλώνει τὴν δυνατότητα τῆς ἄμεσης ἐπικοινωνίας ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο καὶ στὸ Θεό, ἡ ὁποία γίνεται ἀπρόσκοπτα καὶ φανερώνει τὴν ἐγγύτητα τῶν συμμετεχόντων σὲ αὐτή. Μέσο γι’ αὐτὴ δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὴν προσευχή, ἡ ὁποία ἔχει τὸ χάρισμα νὰ καταργεῖ τὶς ἀποστάσεις καὶ νὰ ἑνώνει τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ Δημιουργό του.
2. Ὁ Θεὸς εἶναι διαθέσιμος σὲ κάθε στιγμὴ γιὰ νὰ δεχθεῖ τὴν προσευχή μας. Ὅποια ὥρα, κυριολεκτικὰ καὶ μεταφορικά, καὶ ἂν στραφοῦμε πρὸς Αὐτὸν τείνει εὐήκοον οὔς καὶ ἀποδέχεται τὸ αἴτημά μας γιὰ ἐπαφή, τὴν ἐπιθυμία μας νὰ τὸν γνωρίσουμε καλύτερα.
3. Ἡ ἐπικοινωνία μὲ τὸ Θεὸ περνᾶ μέσα ἀπὸ τὴν ἐπικοινωνία μὲ τὸ συνάνθρωπο. Ἂν δὲν ἀγαπήσω τὸν ἀδελφό μου, εἶναι μάταιο νὰ ὑποστηρίζω ὅτι ἀγαπῶ τὸν Θεό μου. Ἡ ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μὲ τὸ Θεὸ δηλώνεται, ἐφαρμόζεται στὸν καθημερινὸ ἀγώνα γιὰ ἀποκατάσταση τῶν σχέσεων μὲ τὸν ἔτερο, τὸν ἀδελφό μου. Στὸν Παράδεισο διακόπηκε ἡ σχέση μὲ τὸ Θεό, ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ μὲ τὸν ἑαυτό μας, τὸ συνάνθρωπο καὶ τὴν λοιπὴ κτίση. Ἀπὸ τὸ σημεῖο αὐτὸ καὶ ἔπειτα ὁ καθένας θέτει ὑπεράνω τὸν ἄλλων τὸν ἑαυτό του καὶ ἀπὸ τὴ διαστροφὴ αὐτὴ πηγάζουν τὰ προβλήματα.
4. Ἡ διαπίστωση τοῦ ποιητῆ ὅτι ἀκόμη καὶ τὰ λουλούδια τὸν βλέπουν δηλώνει τὴν ἀποκατάσταση τῶν διασπασμένων σχέσεων. Γιὰ τὸν ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ ὁ φυσικὸς κόσμος παύει νὰ ἀποτελεῖ κίνδυνο καὶ ἀπειλή. Ἀντιστοίχως, ὁ ἄνθρωπος ποὺ βρίσκεται στὴν ὁδὸ τῆς θεώσεως, ἀντιμετωπίζει μὲ ἀπόλυτο σεβασμὸ τὸ φυσικὸ περιβάλλον.
Στὴν ἐπανασύνδεση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸ Θεὸ ἐντοπίζεται ἡ πλήρης καὶ ριζικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος τῆς καταστροφῆς τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ τὸ ἐπιτύχει μόνο ὅποιος γίνει «πρόσωπο», ὅποιος μάθει νὰ ἀγαπάει.
5. Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἀποτελεῖ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Κάθε φορὰ ποὺ ἐκδηλώνεται ἡ ἀγάπη μας πρὸς κάποιον συνάνθρωπό μας τὴν ἐκδηλώνουμε πρὸς τὸν Θεό μας.
Ἡ σχέση αὐτὴ δὲν ἐξαντλεῖται σὲ μία εὐγενικὴ ἀνοχὴ πρὸς τὸν ἄλλο, ἀλλὰ ἑστιάζεται στὴν προσπάθεια νὰ ἀγαπήσουμε τὸν ἀδελφό μας ὅπως τὸν ἑαυτό μας.
Ὅλα αὐτὰ τὰ σημαντικότατα δηλώνονται μὲ ἰδιαίτερα λιτό, ἄμεσο καὶ καθημερινὸ τρόπο ἀπὸ τὸ Νικηφόρο Βρεττάκο, ὁ ὁποῖος ἀξιοποιώντας τὸ ποιητικό του χάρισμα, λέει πολλὰ μὲ λίγα λόγια παρουσιάζοντας τὴν ἔννοια τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν ἕτερο σὲ ὅσο τὸ δυνατὸ περισσότερες διαστάσεις της.
Ἡ θεϊκὴ μορφὴ ποὺ ἀναδύεται ἀπὸ τὸ κείμενό του εἶναι ὁ προσωπικὸς Θεὸς τῆς ἀγάπης, ὅπως φανερώθηκε ἤδη ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὅπως κηρύχθηκε ἀπὸ τὸ Σαρκωμένο Λόγο, ὅπως ἀποκαλύπτεται μέσα ἀπὸ τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωρίζεται στοὺς βίους τῶν ἁγίων τῆς πίστεώς μας.
Εἶναι ὁ Θεὸς ὁ ὁποῖος καλύπτει τὴν ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου νὰ γνωρίσει καὶ νὰ ἀγαπήσει τὸν πλησίον, ὁ ὁποῖος δὲν εἶναι ἡ κόλαση, ὁ ἐχθρός, ὁ ἀντίπαλος, ὅπως κατὰ καιροὺς ὑποστηρίζουν κάποιοι, ἀλλὰ ἡ δυνατότητα καὶ ἡ ἀφορμὴ τῆς σωτηρίας.
