Εντοπίστηκαν 500 μνημεία ενώ 20000 εικόνες κλάπηκαν ήδη!

Συμπληρώνονται δέκα έτη από τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων (Πάσχα 2003) και τη δυνατότητα περιορισμένης διέλευσης στους κατεχόμενους τόπους στο βόρειο τμήμα της Μεγαλονήσου.

Μολονότι οι επιμέρους καταστάσεις έχουν αλλάξει από τότε, το πρόβλημα της κατοχής και της προσφυγιάς παραμένει ακόμη άλυτο.

Από τους πρώτους ήδη μήνες της διάνοιξης των οδοφραγμάτων, το θέμα της κατάστασης των θρησκευτικών τόπων (ιερών ναών, κοιμητηρίων, μονών) δεν απασχόλησε μόνο τους πρόσφυγες, οι οποίοι τους αντίκρησαν σε μία αξιοθρήνητη κατάσταση, αλλά επίσης και τους οργανωμένους φορείς, καθώς και την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα.

Ας μην ξεχνούμε, πως ναοί ή αρχαιολογικοί χώροι της Κύπρου, που βρίσκονται υπό κατοχή (π.χ. Σαλαμίς, Σόλοι, Παναγία Κανακαριά, Παναγία Κυρά, Παναγία Τρικώμου κτλ) αποτελούν μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής σημασίας, ενώ οι πληροφορίες που υπήρχαν για τη σύλησή τους και την οργανωμένη αρχαιοκαπηλία, είχαν κινήσει το διεθνές ενδιαφέρον (π.χ. η δίκη για τα ψηφιδωτά Κανακαριάς στις ΗΠΑ).

Η ιδιαίτερη ευαισθησία για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που διακρίνει το Σεβασμιότατο Επίσκοπο Κύκκου κ. Νικηφόρο, οδήγησε στην απόφαση να εκπονηθεί ερευνητικό πρόγραμμα με σκοπό την καταγραφή των χριστιανικών μνημείων στα κατεχόμενα, χρηματοδοτούμενο εξ ολοκλήρου από την Ιερά Μονή Κύκκου.

Το μουσείο της Ιεράς Μονής Κύκκου ανέθεσε στο Δρα. Χαράλαμπο Γ. Χοτζάκογλου, βυζαντινολόγο στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Αθηνών, να αναλάβει την οργάνωση, συντονισμό και διεκπερέωση της επιστημονικής καταγραφής των θρησκευτικών χριστιανικών μνημείων στα κατεχόμενα, περιλαμβάνοντας όλους τους χριστιανικούς ναούς που κτίσθηκαν μέχρι την τουρκική εισβολή, καθώς και τα μη ορθόδοξα μνημεία ή και μη χριστιανικά (π.χ. εβραϊκά). Το πρόγραμμα τέθηκε υπό τη γενική εποπτεία του διευθυντού του Μουσείου κ. Στυλιανού Περδίκη.

Παράλληλα μία δεύτερη ομάδα αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων ξεκίνησε μετρήσεις και επιτόπου επισκέψεις με σκοπό την αρχιτεκτονική αποτύπωση των ναών.

Η ομάδα καταγραφής των θρησκευτικών μνημείων απαρτίσθηκε – εκτός από το Δρ. Χαράλαμπο Χοτζάκογλου – από τον Κωνσταντίνο Αρνδρέου, τον συντηρητή Χρίστο Καρή και την αρχαιολόγο Κατερίνα Χατζηστύλλη.

Η ομάδα περιηγήθηκε περίπου 500 θέσεις, τις οποίες φωτογράφησε, κατέγρραψε και αποτύπωσε, ενώ περίπου πενήντα ναοί ευρισκόμενοι εντός στρατιωτικών περιοχών δεν στάθηκε δυνατό να φωτογραφηθούν. Στο Μουσείο της Ι.Μ. Κύκκου οι περίπου 20000 ψηφιακές φωτογραφίες που συγκεντρώθηκαν, ταξινομήθηκαν, ταυτίστηκαν και καταλογογραφήθηκαν.

Για κάθε μνημείο συμπληρώθηκε ειδικό δελτίο με λεπτομερή στοιχεία για την κατάσταση διατήρησής του και ακριβής κτηριακή περιγραφή του.

Παράλληλα συγκεντρώθηκε βιβλιογραφία για κάθε ναό, καθώς επίσης ξεκίνησε και η διαδικασία της συγκέντρωσης από ιδιώτες και οργανωμένους φορείς, φωτογραφικού υλικού προ του  1974. Στους καταγραφέντες ναούς περιλαμβάνονται πέρα από τους ορθοδόξους της Εκκλησίας της Κύπρου, οι οποίοι αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία, και ναοί άλλων ορθοδόξων Εκκλησιών (π.χ. Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, Αρχιεπισκοπής Σινά, Φαράν και Ραϊθώ), καθώς επίσης και ετερόδοξοι ναοί, όπως των Μαρωνιτών, Αρμενίων, Καθολικών, Προτεσταντών, ενώ συγκεντρώθηκαν στοιχεία και φωτογραφικό υλικό ακόμη και για το κατεχόμενο εβραϊκό νεκροταφείο στο Μαρκό (επαρχία Λάρνακος).

Το Μουσείο της Ιεράς Μονής Κύκκου αποβλέποντας στη διαφώτιση του ευρύτερου κοινού προχώρησε σε φωτογραφική έκθεση στην Πύλη Αμμοχώστου (Σεπτέμβριος), την οποία επισκέφθηκε μεγάλος αριθμός ντόπιων και ξένων. Ιδιαίτερα ενθαρρυντικά ήταν τα σχόλια που διατυπώθηκαν από Τουρκοκυπρίους, που επισκέφθηκαν την έκθεση και εξέφρασαν και γραπτώς τη θλίψη τους.

Η Έκθεση διαρθρώθηκε σε τρεις ενότητες, προβάλλοντας α) την πραγματοποιηθήσα καταγραφή όλων των θρησκευτικών μνημείων (ορθοδόξων, ετεροδόξων και μη χριστιανικών), β) τις αλλότριες χρήσεις τους από το κατωχικό καθεστώς (στάβλοι, σιταποθήκες, ορνιθώνες, ξενοδοχεία, στρατώνες, νεκροτομεία, νυκτερινά κέντρα κ.τ.λ) και γ) την πληγή της αρχαιοκαπηλίας που γιγαντώθηκε, συνεργεία ιθυνόντων του κατοχικού καθεστώτος.

Αυτή είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση περίπου 20000 εικόνων και εν γένει εκκλησιαστικών σκευών, ολόκληρων των ξυλόγλυπτων εικονοστασίων, καθώς και την αποτοίχιση τοιχογραφιών και ψηφιδωτών παραστάσεων. Πολλές από αυτές εντοπίσθηκαν τεμαχισμένες σε παράνομες αγορές έργων τέχνης, ιδιωτικές συλλογές του εξωτερικού και στην κατοχή αρχαιοκαπήλων, που εντόπισε η γερμανική αστυνομία.

Η έκθεση αυτή, αμέσως μετά, μεταφέρθηκε στους χώρους της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών (υπεράνω του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης παρά τω καθεδρικώ ναώ του Αγίου Ιωάννου στην Ιερά Αρχιεπισκοπή και έναντι του Παγκύπριου Γυμνασίου), όπου θα παραμείνει ανοικτή για το κοινό με δωρεάν είσοδο, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη Μαΐου 2007. Η επανέκθεση των φωτογραφιών σ’ ένα χώρο ευρύτερης τουριστικής έλξης (δίπλα στο Βυζαντινό Μουσείο, στον Άγιο Ιωάννη, στο Μουσείο Αγώνος και στη Σεβέρειο Βιβλιοθήκη) συνδυασμένος με την προβολή, στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης της Κύπρου και του εξωτωτερικού, του αποπερατωθέντος έργου, είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική προσέλευση ντόπιων και ξένων επισκεπτών, όπως αποτυπώνεται και στο Βιβλίο Επισκεπτών.

Περαιτέρω, το Μουσείο ενημέρωσε τη διεύθυνση του Κ.Ο.Τ., ώστε να προβεί σε ανάλογη πληροφόριση των τουριστικών πρακτόρων και των διπλωματούχων ξεναγών του. Στην Έκθεση διατίθεται επίσης δωρεάν πληροφοριακό υλικό στους επισκέπτες, σχετικό με την καταστροφή των χριστιανικών ναών στα κατεχόμενα σε διάφορες γλώσσες. Αυτό έγινε κατορθωτό χάρις στην άριστη συνεργασία με τον κ. Γιαννάκη Σολωμού, διευθυντή του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών. Παράλληλα, καρπός της αγαστής συνεργασίας του Μουσείου Ι.Μ. Κύκκου, τόσο με τον εκλιπόντα Υπουργό Παιδείας Πεύκιο Γεωργιάδη, όσο και με τους κ.κ. Χρ. Παντελίδη, Χ. Κωνσταντίνου και Σ. Νικολαΐδη, Διευθυντές Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, ήταν η απόλυση εγκυκλίου προς όλα τα σχολεία της Κατώτερης και Μέσης εκπαίδευσης, με σκοπό την επίσκεψη των μαθητών και την ενημέρωσή τους, μεαποτέλεσμα ο χώρος να σφύζει καθημερινώς από ζωή και μαθητικές φωνές. Περαιτέρω, το Μουσείο της Ι.Μ. Κύκκου έχει προχωρήσει σε επαφή με Ένοπλες Δυνάμεις τόσο της Εθνικής Φρουράς, όσο και της ΕΛΔΥΚ, ώστε να πραγματοποιούνται και επισκέψεις των στρατευμένων νέων μας με σκοπό τη διαφώτισή τους. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών εκπονείται παράλληλα σχετική εικονογραφική μελέτη για το ευρύτερο κοινό. Στα σχέδια του Επισκόπου Κύκκου εντάσσεται επίσης και η μεταφορά της έκθεσης στο εξωτερικό με σκοπό τη διαφώτιση και των υπολοίπων Ευρωπαίων πολιτών και κυρίως των εκεί πολιτικών φορέων.

Παράλληλα με τις δραστηριότητες αυτές, το Μουσείο της Ι.Μ. Κύκκου σε συνεργασία με τον κ. Ιωάννη Ηλιάδη, υπεύθυνο του Βυζαντινού Μουσείου και Πινακοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών και τις Διπλωματικές Αρχές δοιργάνωσε ιδιαίτερα επιτυχείς εκδηλώσεις και διαλέξεις στο εξωτερικό (Αθήνα, Ελσίνσκι/Φινλανδία, Ταλλίν/Εσθονία, Βερολίνο/Γερμανία, Μπάρι/Ιταλία, Πυάσιγκτον/ΗΠΑ) και στο εσωτερικό (Λευκωσία, Λάρνακα). Σε αυτές ο Δρ. Χαράλαμπος Γ. Χοτζάκογλου παρουσίασε με επιστημονικό τρόπο και πλούσιο εποπτικό υλικό το έργο του Μουσείου της Ιεράς Μονής Κύκκου, την καταστροφή των θρησκευτικών μνημείων, αλλά και το αίτημα προς το κατοχικό καθεστώς, ώστε να επιτραπεί η επισκευή και ανακαίνιση των ναών, όπως πραγματοποιεί για τα οθωμανικά τεμένη στις ελεύθερες περιοχές το Τμήμα Αρχαιοτήταν με κονδύλια από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Συγχρόνως πραγματοποιούνται συντονισμένες προσπάθειες με τους ευρωβουλευτές της Κύπρου, της Ελλάδας αλλά και αρκετών άλλων χωρών στις Βρυξέλλες, για την ικανοποίηση των σχετικών κυπριακών αιτημάτων. Αυτά αποβλέπουν στην ακώλυτη άσκηση της θρησκευτικής ελευθερίς στα κατεχώμενα, στην δυνατότητα πρόσβασης και ανακαίνισης των ναών και στην απόδοση των ναών στους νόμιμους ιδιολτήτες τους, διακαίωμα που τους αποστέρησε το κατοχικό καθεστώς κατά παράβαση του άρθρου 23,§8-9 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας μεταβιβάζοντάς τους στο Εφκάφ.

Το Μουσείο της Ιεράς Μονής Κύκκου συνεχίζοντας την ερευνητική του δραστηριότητα καλεί εκ νέου, όποιους κατέχουν φωτογραφίες (ακόμη και από γάμους, βαπτίσεις κ.τλ), όπου απεικονίζονται κατεχόμενοι ναοί, να επικοινωνούν με τα γραφεία του (τηλ. 22-370, 002), με σκοπό την αντιγραφή του φωτογραφικού αυτού υλικού για τον εμπλουτισμό του Αρχείου.

Ελπίζουμε, η πρωτοβουλία αυτή του Επισκόπου Κύκκου κ. Νικηφόρου, για την διεθνή προβολή αλλά και παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς στα κατεχόμενα, να βρει συνέχεια και να αξιοποιηθεί δεόντως στα από άλλους φορείς, ώστε να σκηθεί περαιτέρω πίεση στο κατοχικό καθεστώς από διεθνής οργανισμούς.

Φωτογραφία: hellenicrevenge.blogspot.com
Πηγή: «Ενατενίσεις», Περιοδική Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Κύκκου και Τηλλυρίας, Τεύχος 1ο, Μάρτιος 2007.