Ναός Παναγίας Κανακαρίας, Λυθράγκωμη

Η βασιλική της Κανακαριάς πρωτοκτίσθηκε στην παλαιοχριστιανική περίοδο και τουλάχιστον το τεταρτοσφαίριο της αψίδος της διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά, πού χρονολογήθηκαν στον έκτο αιώνα και απεικόνιζαν την ένθρονη Παναγία με τον Χριστό, περιστοιχιζόμενους από αγγέλους, ενώ στην άντυγα του θριαμβευτικού τόξου απεικονίσθηκαν σε δεκατρία μετάλλια οι προτομές των Αποστόλων και ενδεχομένως του σταυρού.

Σε μεταγενέστερο στάδιο ανακατασκευάσθηκε ο ναός, ενώ οι τοίχοι και οι τρούλλοι του διακοσμήθηκαν με τοιχογραφίες. Έως το 1976 σωζόταν το μεγαλύτερο τμήμα της ψηφιδωτής παράστασης της αψίδος και δέκα από τα δεκατρία μετάλλια.

Ο Τούρκος αρχαιοκάπηλος Αϋντίν Ντικμέν (Aydin Dikmen) μετά τον εκτοπισμό και των τελευταίων Ελληνοκυπρίων της περιοχής το 1976 απέσπασε με βάναυσο τρόπο τμήματα της ψηφιδωτής διακόσμησης της αψίδος και της άντυγας, προκαλώντας την καταστροφή της ψηφιδωτής παράστασης.

Παράλληλα αποτοίχισε και τοιχογραφίες, όπως προκύπτει από τη σύγκριση του φωτογραφικού υλικού πριν το 1974 και σήμερα.

Το 1983 κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την πώληση των τοιχογραφιών του Αγίου Ευφημιανού της Λύσης στο αμερικανικό Ίδρυμα Μενίλ και με εμπλοκή του Κωνσταντίνου Λεβέντη κατέστη δυνατός ο επαναπατρισμός δύο ψηφιδωτών τεμαχίων με τους αποστόλους Λουκά και Βαρθολομαίο, τα οποία βρίσκονταν στην κατοχή του Ντικμέν.

Το 1988 εντοπίσθηκαν τέσσερα από τα τεμάχια των ψηφιδωτών στην κατοχή της Πέγκ Γκόλντμπερκ (Peg Goldberg), αρχαιοπώλιδος στην Ινδιανάπολη των ΗΠΑ, στην οποία τα είχε πωλήσει ο Ντικμέν και οι μεσολαβητές Μ. βαν Ρίν και Ρ. Φιτζέραλντ (R. Fitzerald). Η Εκκλησία και η Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας προσέφυγαν στην αμερικανική Δικαιοσύνη, η οποία δικαίωσε πανηγυρικά τόσο πρωτοδίκως, όσο και μετά την έφεση πού ασκήθηκε από την Γκόλντμπερκ, την κυπριακή πλευρά και το 1991 επέστρεψαν τα ψηφιδωτά στη Λευκωσία.

Oι αρχαιοκάπηλοι στην προσπάθεια τους να αποτοιχίσουν τις τοιχογραφίες κατέστρεψαν αρκετές από αυτές.