Περίπυστες(ονομαστές) και άγνωστες “Φανερωμένες”εικόνες της Παναγίας στην νησιωτική Ελλάδα

Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Β.ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Παναγία η Καλυβιανή

Η Μονή Καλυβιανής αποτελεί ένα ξεχωριστό παράδειγμα μοναστηριού που ταύτισε την πίστη και τη λατρεία με την κοινωνική προσφορά και το φιλανθρωπικό έργο. Βρίσκεται στην περιοχή Καλύβια Μεσαράς, κοντά στις Μοίρες, και είναι ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα της Κρήτης.

Από τις ελάχιστες σωζόμενες πληροφορίες-ενδείξεις εικάζεται ότι στην τοποθεσία αυτή υπήρχε μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία, που καταστράφηκε όταν έγινε η επιδρομή των Οθωμανών εναντίον της Κρήτης στα μέσα του 17ου αι. Το άγνωστο μοναστήρι λειτουργούσε ήδη στα χρόνια των Ενετών και πιθανότατα η περίοδος της ίδρυσής του ανάγεται στην εποχή του Βυζαντίου. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης (1669) οι Οθωμανοί καταπάτησαν τη γύρω περιοχή, όχι όμως και το ναό που λειτουργούσε σποραδικά μέχρι το 1821 και κατά καιρούς τα παλιά κελλιά στέγαζαν μεμονωμένους ασκητές.

Μεταξύ των ετών 1821-1865 ο ναός εγκαταλείφθηκε από τους χριστιανούς και χρησιμοποιήθηκε από τους Οθωμανούς κατοίκους του γειτονικού χωριού Καλύβια σαν στάβλος ή αποθήκη. Το 1865, ένα χρόνο πριν τη μεγάλη Κρητική επανάσταση, ο Ιωάννης Μαργιολάκης από το χωριό Άγιος Ιωάννης άρχισε να επισκευάζει το ναό, και κυρίως το Άγιο Βήμα. Οι Οθωμανοί δεν τον εμπόδισαν. Όμως ο θρησκευτικός φανατισμός των Μουσουλμάνων της Κρήτης ώθησε δύο παιδιά να βεβηλώσουν το μικρό αυτό ναό. Το ένα παιδί πέθανε και το άλλο αρρώστησε. Το γεγονός συζητήθηκε έντονα σε όλο τον κάμπο της Μεσαράς και από τότε άρχισε η Καλυβιανή να αποκτά φήμη και να καταφτάνουν προσκυνητές. Οι Οθωμανοί οργισμένοι προσπαθούσαν να επιβάλουν απαγορεύσεις και να εμποδίσουν τους προσκυνητές να προσέρχονται στο ναό. Το θέμα πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις ώστε το 1873 ήταν το κύριο θέμα της Κρήτης. Η υπόθεση αυτή οδήγησε στην επέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄ και του σουλτάνου, που μετέθεσαν αντίστοιχα τον μητροπολίτη Μελέτιο και τον Διοικητή του Ηρακλείου Μουσταφά Πασά. Τον ίδιο χρόνο οι Δημογέροντες του Ηρακλείου έστειλαν μία εκτενή έκθεση των γεγονότων στους εκπροσώπους των χριστιανικών κρατών, προκειμένου να πιέσουν την οθωμανική πλευρά, ώστε να πάψει να εμποδίζει τους χριστιανούς στην εκτέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων τους.

Παρά τις όποιες δυσκολίες η προσέλευση των πιστών συνέχισε να αυξάνει. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό διαδραμάτισε ο Ματθαίος Μιχελινάκης που, σύμφωνα με την παράδοση, βρήκε (1873) την εικόνα της Παναγίας κάτω από ένα δέντρο. Η είδηση αυτή προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση. Η εικόνα θεωρήθηκε θαυματουργή και πλήθος πιστών άρχισαν να συρρέουν από κάθε γωνιά της Κρήτης. Πολλοί πιστοί αφιέρωναν μέρος της κινητής και ακίνητης περιουσίας τους στη μονή, με αποτέλεσμα να ολοκληρωθεί η πλήρης επισκευή του ναού που είχε ξεκινήσει το 1865 και να χτιστούν νέα βοηθητικά οικήματα στις εκτάσεις γύρω από το ναό που εξαγοράστηκαν από τους Οθωμανούς. Η φήμη της μονής ξεπέρασε σύντομα τα σύνορα της Κρήτης, γεγονός που καταγράφει και ο λογοτέχνης Ιωάννης Κονδυλάκης από τη Βιάννο στα τέλη του 19ου αι.

Παναγία Κερά – Καρδιώτισσα Ηρακλείου Κρήτης

Η θαυματουργή αυτή εικόνα βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη την ταραγμένη περίοδο των εικονομαχιών, κατά την διάρκεια της οποίας οι πολέμιοι της ορθοδοξίας, κατέστρεφαν όλες τις Άγιες εικόνες.

Σύμφωνα με την παράδοση, η πανέμορφη αυτή εικόνα της Παναγίας, για να αποφύγει την καταστροφή της από τους εικονομάχους, άνοιξε τα φτερά της και πέταξε μακριά, στην νήσο Κρήτη όπου εγκαταστάθηκε στο μοναστήρι της Παναγίας Κεράς στο όρος Δίκτυ.

Ο εικονομάχος αυτοκράτορας Θεόφιλος άκουσε για τα θαύματα αυτής της εικόνας και διέταξε να την βρουν και να την φέρουν πίσω στην Κωνσταντινούπολη για να την καταστρέψει με τα ίδια του τα χέρια.

Η θαυματουργή όμως αυτή εικόνα ξέφευγε από τους διώκτες της και επέστρεφε πάντα στον ναό της. Ο Θεόφιλος διέταξε να την αλυσοδέσουν σε μία μαρμάρινη κολόνα, αυτή όμως έσπαγε τα δεσμά της και εξαφανίζονταν.

Ακόμη και σήμερα διασώζονται η κολώνα και τα δεσμά της εικόνας.

Το 1498 ένας Έλληνας έμπορος έκλεψε την εικόνα για να την μεταφέρει στην Ρώμη. Στην μέση του πελάγους έπιασε μεγάλη φουρτούνα και κινδύνεψαν να πνιγούν.

Ο έμπορος ζήτησε την βοήθεια της Παναγίας και αυτή απλόχερα τους βοήθησε, σταματώντας την θαλασσοταραχή.

Όταν έφθασαν στην Ρώμη ο έμπορος αρρώστησε βαριά και πριν πεθάνει έδωσε την εικόνα στον Ιταλό συνεργάτη του για να την παραδώσει σε μια εκκλησία για να την προσκυνούν οι πιστοί.

Αυτός όμως την κράτησε στο σπίτι του και όταν παρουσιάστηκε η Παναγία στον ύπνο του και τον απείλησε ότι θα τον τιμωρήσει, τότε την παρέδωσε στον ναό του Αγίου Αλφόνσου all Esquillino στην Ρώμη όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα και ονομάζεται Παναγίας της Παντοτινής Βοήθειας Madonna del perietuo soccorco.

Στην μονή της Παναγίας Κεράς- Καρδιώτισσας βρίσκεται ένα αντίγραφο του 1735 μαζί με τις αλυσίδες της παλιάς εικόνας.

Ένα θαυμαστό αντίγραφο βρίσκεται στον Μητροπολιτικό ναό του Ρεθύμνου με το όνομα Παναγία του Πάθους ή Κυρία των Αγγέλων.

Παναγία Φανερωμένη στα Γουρνιά

Η Μονή Φανερωμένης ή Παναγία Γουρνιών βρίσκεται στην περιοχή Γουρνιά, βορειοδυτικά της Παχειάς Άμμου, 24km νότια του Αγίου Νικολάου. Είναι ανδρική μονή κτισμένη σε απότομη πλαγιά σε υψόμετρο 540 μέτρων με εκπληκτική θέα στη θάλασσα. Το καθολικό της Μονής είναι κτισμένο μέσα σε μια σπηλιά. Η εκκλησία είναι δίκλιτη και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στη Ζωοδόχο Πηγή.

Η θέση της μονής είναι οχυρή, θυμίζοντας φρούριο ψηλά πάνω από τη θάλασσα. Αυτή η θέση της δείχνει τον αμυντικό χαρακτήρα της απέναντι στις συχνές επιδρομές πειρατών στα παράλια της Κρήτης. Η αρχιτεκτονική της διάταξη θυμίζει τα μοναστήρια που ανοικοδομήθηκαν στα τέλη του 16ου και 17ου αιώνα.

Σύμφωνα με την παράδοση, κάποτε ένας βοσκός έχανε κάθε μεσημέρι το μπροστάρη κριό του, δηλαδή τον οδηγό του κοπαδιού. Μια μέρα τον ακολούθησε και είδε τον τράγο να πίνει νερό που έρρεε από μια σπηλιά. Πλησίασε και τότε μέσα στη σπηλιά του «φανερώθηκε» η εικόνα της Θεοτόκου σε κάποιον βοσκό, εξ ου και το όνομα Φανερωμένη. Όταν πήρε την εικόνα και τη μετέφερε στη στάνη του, αυτή εξαφανίστηκε και ο βοσκός την ξαναβρήκε στη σπηλιά, όπου και κτίστηκε η Μονή. Λένε ότι η ίδια εικόνα κατά περιόδους, ιδιαίτερα τον δεκαπενταύγουστο και τις άλλες θεομητορικές εορτές, επανεμφανίζεται στους πιστούς και κατά μυστηριώδη τρόπο πάλι χάνεται.

Παναγία Αντιφωνήτρια στα Μυριοκέφαλα

Η μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας βρίσκεται μέσα στο χωριό Μυριοκέφαλα, 29km νοτιοδυτικά του Ρεθύμνου. Το μοναστήρι δεν λειτουργεί πλέον και ανήκει στα αρχαιότερα μοναστήρια της Κρήτης, καθώς λέγεται ότι ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα από τον Άγιο Ιωάννη τον Ξένο. Ο Ιωάννης είναι πολύ γνωστός για την ίδρυση μονυδρίων σε όλη την Κρήτη.

Λέγεται ότι ο Ιωάννης ο Ξένος έφερε από την Κωνσταντινούπολη όλο τον εκκλησιαστικό εξοπλισμό της μονής (σκεύη, εικόνες, κλπ), χωρίς ωστόσο να διασώζεται κάτι σήμερα. Στην έκθεση της μονής ανήκουν η «θαυματουργή» εικόνα της Παναγίας του 18ου αιώνα, ένα ευαγγέλιο (1818), ένα ποτήριο (1829), ένα θυμιατό (1854), σταυροί (από το 1886), έγγραφα (από το 1856), κλπ.

Ο βάτος κι η εικόνα της Παναγίας

Λέγεται ότι κάποτε ο Ιωάννης ο Ξένος περνούσε από την περιοχή και ένας τεράστιος βάτος (ακανθώδης θάμνος) του έκλεινε τον δρόμο. Έβαλε φωτιά για να τον βγάλει από την μέση, αλλά μέσα από τις φλόγες άκουσε μια φωνή «Εδώ Είμαι!». Έσβησε τη φωτιά και βρήκε την εικόνα της Παναγίας, που την είχαν κρύψει εκεί οι Κρητικοί για να την διασώσουν. Έτσι ο Ιωάννης ίδρυσε την μονή της Παναγίας εκεί, την οποία ονόμασε Αντιφωνήτρια επειδή του φώναζε «εδώ είμαι». Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι αυτή η θαυματουργή εικόνα είναι η ίδια που φυλάσσεται στη μονή και σήμερα, αλλά είναι του 18ου αιώνα.

Επίσης, σύμφωνα με την παράδοση, ο ναός είναι μικρός διότι αυτό ήταν το θέλημα της Παναγίας, που το έδειξε με θαυματουργό τρόπο. Έτσι, όταν έγινε προσπάθεια επέκτασης του ναού, κάθε πρωί οι εργάτες έβρισκαν ξαναχτισμένο το μέρος του ναού που είχαν γκρεμίσει για να δώσουν μεγαλύτερο πλάτος.

Παναγία Εξακουστής στις Μάλλες Ιεράπετρας

Η Μονή της Παναγίας Εξακουστής βρίσκεται σε μια πανέμορφη καταπράσινη τοποθεσία κοντά στις Μάλλες Ιεράπετρας. Σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι, ενώ παλαιότερα ήταν ανδρικό. Εδώ λειτουργεί εργαστήριο υφαντουργίας, ραφείο και αίθουσα εκθέσεως εργοχείρων και άλλων αναμνηστικών.

Η ιστορία της μονής έχει συνδεθεί άρρηκτα με μια χαρισματική μορφή που έζησε εδώ, τον ηγούμενο Χατζή Ανανία. Ο Ανανίας λέγεται ότι ως βρέφος δε θήλαζε Τετάρτη και Παρασκευή και αρνούνταν να πιάσει τον μαστό της μητέρας του. Δεν έφαγε ποτέ κρέας, ψάρι και τυροκομικά. Ήταν ξυπόλυτος και ντυμένος κατάσαρκα με τρίχινα και χονδρά ράσα, ενώ για κρεβάτι του είχε το δέρμα ενός ζώου, συνήθως προβάτου, και μαξιλάρι του μία κακόβολη πέτρα. Σε ηλικία 14 χρονών κατέφυγε στη Μονή Καψά, όπου επηρεάστηκε από τον μοναχό Γεροντογιάννη και το 1877 γύρισε στις Μάλλες. Στα ερείπια του μοναστηριού της Εξακουστής υπήρχε ένα σπήλαιο, στο βάθος του σπηλαίου λέγεται ότι βρήκε την εικόνα της Παναγίας και τότε αποφάσισε να ξανακτίσει το μοναστήρι. Μετά τον θάνατο του ανακηρύχτηκε όσιος ενώ όσο ζούσε λέγεται ότι έκανε θαύματα, ενώ χιλιάδες πιστοί συνέρρεαν στην Παναγία την Εξακουστή για να τους ευλογήσει ή να τους θεραπεύσει. Σήμερα, ο τάφος του μοναχού βρίσκεται σε μια γωνιά του περίβολου.

Παναγία Φανερωμένη στη Σητεία

Το όνομα της το οφείλει στην εικόνα της Μαριάμ που βρέθηκε σε μια μικρή σπηλιά, στο «Σπήλιο του Ασκητή», δίπλα στην εκκλησία, η οποία πλέον πλαισιώνεται από το ιερό του ναού. Σύμφωνα με την παράδοση, κάποτε ένας βοσκός βρήκε μια μικρή εικόνα της Παναγίας στη σπηλιά και την φύλαξε στο σακούλι του, μαζί με το κολατσιό του. Αφού τη μετέφερε σπίτι του, είπε στη γυναίκα του να ανοίξει την τσάντα για να δει κάτι, η γυναίκα βρήκε μόνο το φαγητό. Πράγματι, την επόμενη μέρα, ο βοσκός ξαναεπισκέφτηκε τη σπηλιά και είδε ότι η εικόνα είχε φανερωθεί στο ίδιο σημείο (=>Φανερωμένη). Την ξαναπήρε, αλλά το ίδιο επαναλήφθηκε και τις άλλες δύο μέρες. Τότε κατάλαβε πως ήταν θέλημά της Παναγίας να βρίσκεται εκεί ψηλά και ειδοποίησε δύο μοναχούς, οι οποίοι έκτισαν το μοναστήρι εκεί. Ακόμη και σήμερα η εικονίτσα υπάρχει στην τρύπα αυτή.

Παναγία Τριμάρτυρη

Η ιστορία του ναού επί τουρκοκρατίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι Οθωμανοί μετέτρεψαν το ναό σε σαπωνοποιείο. Εκεί που είναι σήμερα το καμπαναριό ήταν το καζάνι πού έβραζαν τα υλικά για το σαπούνι. Ωστόσο σε μια αποθήκη μέσα στο ναό εξακολουθούσε να φυλάσσεται η εικόνα των Εισοδίων της Παναγίας και μπροστά της άναβε πάντα ένα καντήλι, με την ανοχή του Τούρκου Πασά, διοικητή των Χανίων.

Στα μέσα του 19ου αιώνα στο σαπωνοποιείο δούλευε ο Α. Τσερκάκης, στον οποίο κατά την παράδοση εμφανίστηκε η Παναγία σε όραμα και του ζήτησε να φύγει, γιατί δεν ήθελε το σπίτι της να είναι σαπουναριό. Ο Τσερκάκης έφυγε παίρνοντας μαζί του και την εικόνα.

Λίγο καιρό αργότερα το παιδί του Μουσταφά Ναϊλί πασά έπεσε από απροσεξία στο πηγάδι που βρίσκεται νότια του ναού. Στην απόγνωσή του ο Μουσταφά Πασάς επικαλέστηκε τη βοήθεια της Παναγίας, ώστε να σωθεί το παιδί του με αντάλλαγμα να επιστρέψει το ναό στους χριστιανούς των Χανίων.

Η Παναγία έκανε το θαύμα της, το παιδί σώθηκε και το σαπωνοποιείο παραχωρήθηκε στη χριστιανική κοινότητα για να οικοδομηθεί καινούριος ναός. Παράλληλα ο Τσερκάκης επέστρεψε την εικόνα των Εισοδίων της Παναγίας.

Παναγία Φανερωμένη

Στα 500μ από το επίπεδο της θάλασσας ανάμεσα στον Άγιο Νικόλαο και την Παχιά Άμμο, βρίσκεται η μονή Παναγίας ε της Φανερωμένης. Χτισμένη πάνω στο βράχο, στη σπηλιά του οποίου βρέθηκε η θαυματουργός εικόνα της κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Ο εκκλησιαστικός θρύλος αναφέρει την εύρεση της εικόνας από κάποιο βοσκό ο οποίος είχε βρει καταφύγιο στη σπηλιά, λόγο της βροχής που ξέσπασε ξαφνικά, κάπου στα τέλη του 12ου αιώνα μ.Χ. Αφού έβαλε την εικόνα μέσα στο σάκο του, επέστρεψε στο σπίτι του αργά τη νύχτα. Το επόμενο πρωί έψαξε να βρει την εικόνα για να τη δείξει στον ιερέα της ενορίας του, αλλά η εικόνα ήταν άφαντη. Μερικές μέρες αργότερα ο βοσκός έτυχε να περνάει από τη σπηλιά όπου είχε βρει την εικόνα. Με έκπληξη διαπίστωσε ότι η εικόνα βρισκόταν και πάλι εκεί, στο σημείο όπου και την είχε βρει. Για άλλη μια φορά ο βοσκός την πήρε και για άλλη μια φορά η εικόνα επέστρεψε στην αγαπημένη της σπηλιά. Προς τιμή της αργότερα χτίστηκε ναός στο σημείο αυτό , ο οποίος λειτούργησε και σαν μοναστήρι, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980μ.Χ.

Η μονή διαδραμάτισε αρκετά σημαντικό ρόλο, στην εκπαίδευση των νέων στα σκοτεινά χρόνια της τουρκικής κατοχής, αφού λειτούργησε κρυφό σχολείο για αρκετά χρόνια.

Με θέα ολόκληρο τον κόλπο του Μεραμπέλλου, το μοναστηριακό συγκρότημα, κατακλύζεται από πιστούς, κάθε χρόνο, από τις αρχές Αυγούστου και για όλο το δεκαπενθήμερο, μέχρι τις 15.

Η Παναγία η Φανερωμένη είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα για τα αναρίθμητα θαύματα της προς τους πιστούς. Πολλοί είναι εκείνοι επίσης που επιλέγουν τον ποδαρόδρομο προκειμένου να προσκυνήσουν τη θαυματουργό εικόνα, τη μέρα της χάρης της (15 Αυγούστου).

 Πηγή: fdathanasiou.wordpress.com