Ο φόβος και η υπέρβασή του (αρχιμ. Κύριλλος Κωστόπουλο​ς, Ιεροκήρυκα​ς Ι. Μ. Πατρών)

Ο «κατ’ εικόνα» Θεού πλασθείς άνθρωπος έλαβε την εντολή να κυριαρχή επί της κτίσεως, χωρίς να φοβείται κανέναν και τίποτα, παρεκτός της παρακοής στο θέλημα του Δημιουργού του.

Λόγω, όμως, της παρακοής αμαυρώθηκε το «κατ’ εικόνα», κλονίσθηκε η κυριαρχική εξουσία του ανθρώπου, διαταράχθηκε η αρμονική σχέση του μετά της κτίσεως και υποτάχθηκε στην αναγκαιότητα του κόσμου. Τοιουτοτρόπως έχασε την Υιότητα και ως εκ τούτου δεν είναι πλέον σε θέση να αντιμετωπίση τον κόσμο σε σχέση με τον Θεό, αλλά μόνο σε σχέση με τον εαυτό του, εγωκεντρικώς.

Αυτή, όμως, η εγωκεντρική σχέση είχε ως αποτέλεσμα την υποταγή του ανθρώπου στους νόμους της αναγκαιότητος. Ευρισκόμενος ο άνθρωπος κάτω απ’ αυτή την αναγκαιότητα και κυριαρχούμενος από τη φθορά και τον θάνατο υποπτεύεται και φοβείται τους πάντες και τα πάντα. Αντιμετωπίζει συνεχώς το συναίσθημα του φόβου και της αγωνίας στη σκέψη ενός πραγματικού ή υποθετικού κινδύνου. Εύστοχα ο Κικέρων παρατηρεί: «Δεν μπορούμε να αγαπήσουμε ούτε εκείνους που φοβόμαστε, ούτε εκείνους που μας φοβούνται» 2. Η ανησυχία και η δειλία μπροστά σε οιονδήποτε κίνδυνο τον τρέπει σε φυγή και εγκατάλειψη των προσπαθειών για καλυτέρευση της ζωής του.

Ο εν φόβω ευρισκόμενος άνθρωπός δεν φοβείται μόνο τον Θεό, εναντίον του Οποίου επανεστάτησε, αλλά και κάθε συνάνθρωπο και κάθε κατάσταση, που είναι δυνατόν να παρεμποδίση τους ιδιοτελείς σκοπούς και τις επιδιώξεις του.

Τέλος, φοβείται τον ίδιο τον εαυτόν του, γιατί βιώνει την εσωτερική διάσπαση και την ψυχική ταραχή, η οποία επικρατεί μέσα του. Αυτός ο φόβος δεν είναι αποτέλεσμα της θελήσεως του Θεού, αλλά καρπός της αντι-θέου στάσεως του ιδίου του ανθρώπου.

Από την κατάσταση αυτή του φόβου απαλάσσεται ο άνθρωπος μόνος όταν οικειωθεί με τον Θεό, την πηγή της αγάπης. «Ο Θεός αγάπη εστί… η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον, ότι ο φόβος κόλασιν έχει . ο δε φοβούμενος ου τετελείωται εν τη αγάπη…» 3.

Ο Δημιουργός Θεός μας δεν προσεγγίζει τον άνθρωπο, το πλάσμα του, ως τιμωρός, αλλ’ ως Σωτήρας και η πηγή της αγάπης. «Ούτω γαρ ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε τον υιόν αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πάς ο πιστεύων εις αυτόν μη απόληται , αλλ’ έχη ζωήν αιώνιον» 4.

Τοιουτοτρόπως ο άνθρωπος, ο οποίος αποδέχεται το μυστήριο της Θείας Οικονομίας και οικειώνεται την αγάπη του Θεανθρώπου Κυρίου, απαλλάσσεται από τις αιτίες, οι οποίες προκαλούν φόβο. Ο Απόστολος των Εθνών Παύλος το λέγει καθαρά στους Ρωμαίους: «Όσοι γαρ Πνεύματι Θεού άγονται, ούτοι εισίν υιοί Θεού. ου γαρ ελάβετε πνεύμα δουλείας πάλιν εις φόβον, αλλ’ ελάβετε πνεύμα υιοθεσίας…» 5.

Ο Μέγας Αντώνιος, ο οποίος αγωνίστηκε σκληρά για την απόκτηση της αγάπης του Θεού, έφθασε να είπη: «εγώ ουκέτι φοβούμαι τον Θεόν, αλλ’ αγαπώ αυτόν. η γαρ αγάπη έξω βάλλει τον φόβον» 6.

Στην Πατερική διδασκαλία και παράδοση η πνευματική ζωή των πιστών δεν εμφανίζεται υπό την απειλή του φόβου, αλλ’ είναι προϊόν ανιδιοτελούς αγάπης προς τον Τριαδικό Θεό και τον πλησίον.

Ωστόσο, εκείνο το οποίο πρέπει να φοβήται ο άνθρωπος, είναι η στέρησις της μετά Θεού κοινωνίας. Ο όσιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέγει χαρακτηριστικά: «Υιοί δε, οι μήτε φόβω των ηπειλημένων, μήτε πόθω των επηγγελμένων, αλλά τρόπω και έξει της προς το καλόν κατά γνώμην της ψυχής ροπής τε και διαθέσεως μηδέποτε του Θεού χωριζόμενοι» 7.

Ο φόβος αυτός έχει τελείως διαφορετικό περιεχόμενο. Είναι φόβος προκαλούμενος από τον επερχόμενο κίνδυνο εκπτώσεως και απoμακρύνσεως του ανθρώπου από τον Θεό. Αυτό το δέος είναι φόβος δημιουργικός και οδηγεί τον άνθρωπο στην αγάπη προς τον Θεό και την κοινωνία μετ’ Αυτού.

Λέγει χαρακτηριστικά ο Μ. Βασίλειος: «Φοβήθητε τον Κύριον πάντες οι άγιοι αυτού, ότι ουκ έστιν υστέρημα τοις φοβουμένοις αυτόν. Εάν μη φόβος παιδεύη ημών την ζωήν, αμήχανον κατορθωθήναι τον αγιασμόν εν τω σώματι… οι τω θείω φόβω την ψυχήν κατειλημμένοι πάσαν την εκ των παθών της αμαρτίας ενόχλησιν διαφεύγουσι… ο τον τέλειον φόβον ανειληφώς… ουδέν μεν αμαρτήσηται τω μηδενός υπεροράν. Ουχ έξει δε υστέρημα τω επί πάντα διαρκώς παρείναι αυτώ τον φόβον» 8.

Είναι ανάγκη λοιπόν να υπερβούμε τον φόβο και να εισέλθουμε στο χώρο της αγάπης. Αυτό είναι και το μήνυμα του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας.

_______________________________________

1. Γεν. 3, 8-10.

2. Χατζηγάκη Σ., Ψήγματα γνώσης και σοφίας, Αθήνα 2004, σελ. 247.

3. Α’ Ιωάν. 4, 16-19.

4. Ιωάν. 3, 16.

5. Ρωμ. 8, 14-16.

6. Το Γεροντικόν, εκδ. Αστέρος, Αθήναι 1960, σελ.4.

7. PG 91, 712A. 8. EPE 5, 222-224, Θεσ/νίκη 1974.