Το Τάμα στον Άγιο Λουκά, τον Ιατρό (Μέρος‏ Γ’)

4 Οκτωβρίου 2012

Της Ζήνας Λυσάνδρου Παναγίδη, Φιλολόγου

Μετά από λίγη ξεκούραση, το βράδυ περπατήσαμε στον δρόμο έξω από το ξενοδοχείο μας και καταλήξαμε σε ένα όμορφο εστιατόριο με ένα γαλλικό όνομα, όπου δοκιμάσαμε, ανάμεσα σ’ άλλα, την παραδοσιακή τους σούπα “solyanka”, παγωτό κι ένα σοκολατένιο γλυκό με καρύδια. Τίποτα το ιδιαίτερο. Πάρα πολύ μέτριο ήταν και το πρόγευμα του ξενοδοχείου Μόσχα, που μαζί με το «Ουκρανία», θεωρούνται τα καλύτερα στην πόλη, στο οποίο πληρώσαμε για μικρή σουίτα 126 ευρώ για δύο ενήλικες κι ένα παιδί.

Την πρώτη μέρα στη Συμφερούπολη, αφού χορτάσαμε ύπνο που μας έλειψε την προηγούμενη μέρα, πήγαμε με ταξί στον ιερό ναό της Αγίας Τριάδος, όπου βρίσκεται σε ασημένια λάρνακα, δωρεά από την Ελλάδα, το σεπτό και χαριτόβρυτο λείψανο του Αγίου Λουκά του Ιατρού. Το ξενοδοχείο μας απείχε περίπου δύο χιλιόμετρα από τον ιερό ναό, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Είναι σε όλους γνωστό ότι σε αυτές τις χώρες ελάχιστοι γνωρίζουν Αγγλικά. Έτσι, η κοπέλα στη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου εξήγησε στον οδηγό πού να μας πάρει. Φαρδιά η λεωφόρος από το ξενοδοχείο στην εκκλησία, με κιονοστοιχίες δέντρων στις δυο πλευρές, αλλά, όπως όλα, άλλωστε, χρειάζεται περιποίηση και επιδιόρθωση.

Σε λίγα λεπτά είμαστε στη λεωφόρο των Προλεταρίων ή του Προλεταριάτου, όπως λέγεται η λεωφόρος που βρίσκεται το σπίτι που έμενε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Άγιος Λουκάς. Στα δεξιά μας μια εκκλησία είναι αφιερωμένη στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, και αμέσως στρίβει δεξιά και αριστερά, και σταματά μπροστά στην είσοδο του μοναστηριακού συγκροτήματος της Αγίας Τριάδας.

Περνούμε από την κύρια πύλη και απέναντί μας ορθώνεται μεγαλοπρεπής και αγέρωχος με τους τρούλους του ο Καθεδρικός Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδας που τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε γυναικεία κοινοβιακή Ιερά Μονή, όπου μονάζουν επτά μοναχές που διακονούν τον Άγιο.

Αρχίζω να φορτίζομαι συναισθηματικά. Η συγκίνηση με πνίγει. Επιτέλους θα εκπληρώσω το τάμα μου στον θαυματουργό Άγιο. Τα δάκρυα αναβλύζουν λυτρωτικά, καθώς μπαίνουμε στον ναό και, αφού προσκυνήσουμε τις πρώτες εικόνες, στα αριστερά βλέπουμε πέντε-έξι άτομα να περιμένουν στη σειρά. Καταλάβαμε. Με τι ευλάβεια προσκυνούν!

Το σπίτι όπου έμενε ο Άγιος Λουκάς

Ένα νέο ζευγάρι μου έκανε εντύπωση: πρώτα έβαλε ο άντρας μετάνοια μπροστά στη λάρνακα του Αγίου, πήρε το μαντίλι που υπάρχει πάνω στο τζάμι που κλείνει τη λάρνακα, σκούπισε το τζάμι και προσκύνησε με μεγάλη κατάνυξη. Ύστερα, γονάτισε μπροστά στη λάρνακα του Αγίου, κι άρχισε να προσεύχεται με θέρμη. Ξάφνου, σαν να θυμήθηκε κάτι, γυρνά με αγάπη στην κοπέλα του, που είχε μαντίλι στο κεφάλι και ήταν ντυμένη σεμνά, και της προτείνει το χέρι για να πάει κι αυτή δίπλα του, να γονατίσει και να προσευχηθούν μαζί στον Άγιό τους. Σαν να ήξερε αυτός τον Άγιο από πριν και του έφερε την κοπέλα του να του την παρουσιάσει. Καμάρωσα αυτά τα παιδιά που σαν να εξομολογούνταν στον ίδιο πνευματικό πατέρα. Έτσι, αγκαλιασμένοι, προσευχήθηκαν, δακρύζοντας και οι δύο.

Ήρθε σε λίγο η σειρά μας. Θεέ μου, τι άφατη συγκίνηση ήταν αυτή! Μόνο, όταν τη νιώσεις, μπορείς να καταλάβεις. Τα δάκρυα μούσκευαν το πρόσωπό μου και η προσευχή ανέβαινε για όλους τους δικούς μας και για τους φίλους που βρίσκονται σε δοκιμασία. Προσκυνήσαμε και οι τρεις μαζί. Ο Αντρέας, μάλιστα, έκανε ό, τι κάνουν και οι Ρώσοι. Σκούπισε το τζάμι με το μαντίλι, πριν προσκυνήσει. Όλοι συγκλονιστήκαμε. Ο Άγιος Λουκάς μέσα στη λάρνακα, ντυμένος με τα αρχιερατικά του άμφια, ενώ, στο κάτω μέρος που είναι τα πόδια, φαίνεται μια κεντημένη παντόφλα. Ευτυχώς, δεν είχε άλλο άτομο μετά από μας, κι έτσι γονάτισα μπροστά στη λάρνακα για αρκετή ώρα. Ταράχτηκε το είναι μου.

Μα λίγο το’ χεις να συνομιλείς με έναν Άγιο; Να νιώθεις ότι είναι μπροστά σου και μπορείς να του ζητήσεις ό, τι θέλεις; Ασφαλώς, τον ευχαρίστησα που, όταν τον κάλεσα στη δύσκολη στιγμή της μητέρας μου, μας βοήθησε, κι έγινε καλά. Όμως, η έκπληξη ήταν την τελευταία μέρα της επίσκεψής μας στην Κριμαία.

Με βαριά καρδιά αφήσαμε την εκκλησία, αφού πήραμε εικόνες του Αγίου και λαδάκι που πουλούν μέσα στον ναό, μόλις μπεις. Θέλουμε να γράψουμε ονόματα για παράκληση, αλλά κανένας δεν ξέρει αγγλικά. Έτσι, συνεννοούμαστε με τη γλώσσα της νοηματικής. Μια πολύ ευγενική κυρία προθυμοποιείται και μας οδηγεί σε ένα κατάστημα στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου συνεννοείται με τη γυναίκα που καθόταν πίσω από τον πάγκο, να της δώσουμε τον φάκελο και να τον δώσει στον ιερέα. Εκείνη τη δύσκολη στιγμή που ρωτάμε διάφορα πράγματα, κυρίως θέλουμε να μάθουμε πού είναι το σπίτι και το Μουσείο που υπάρχει για τον Άγιο Λουκά, ως από μηχανής Θεός παρουσιάζεται μπροστά μας μια νεαρή πανέμορφη κοπέλα που μας ρωτά τι θέλουμε.

Προσωπικά, ένιωσα ότι ο Άγιος Λουκάς έβαλε το χέρι του να βρεθεί το καλό αυτό κορίτσι, η Λέρα, τριτοετής φοιτήτρια της Ιατρικής Σχολής της Συμφερούπολης, που αμέσως μας πήρε και μας έδειξε το Μουσείο και το σπίτι του Αγίου. Το Μουσείο βρίσκεται απέναντι από την εκκλησία, στην ουσία στην αυλή της εκκλησίας υπάρχει ένα μικρό σπιτάκι με τον ολάνθιστο κήπο του.

Αυτό έγινε Μουσείο. Μια χαμογελαστή κυρία αναλαμβάνει χρέη ξεναγού, αλλά στα ρωσικά.Στα λιγοστά δωμάτια του Μουσείου υπάρχει φωτογραφικό υλικό από τη ζωή του στο Κίεβο, από τη φοίτησή του στην Ιατρική Σχολή, από τον γάμο του με την πανέμορφη Άννα, από τις εξορίες του, από τις συμμετοχές του σε συνέδρια, από τη διδασκαλία του σε φοιτητές ιατρικής, από τα κηρύγματά του και τις ιερές ακολουθίες, κ.α., ακόμα και από την κηδεία του.

Ξεχωριστά εκτίθενται και τα χειρουργικά του εργαλεία κι άλλα προσωπικά του πράγματα, όπως μια πολυθρόνα του. Τέλος, υπάρχουν φωτογραφίες από την Αγιοκατάταξή του από την Ουκρανική Εκκλησία και από την περιφορά της λάρνακας με το σεπτό σκήνωμά του στους δρόμους της πόλης τη μέρα της γιορτής του στις 11 Ιουνίου-επέτειο του θανάτου του.
Επιπλέον, εκτίθεται και υλικό από την εκδήλωση αποκάλυψης του χάλκινου ανδριάντα του στην πλατεία που της έδωσαν το όνομά του.

Στη συνέχεια, περνάμε απέναντι στον κύριο δρόμο, όπου στα δεξιά του δρόμου βρίσκεται το σπίτι του Αγίου.
Είναι ένα καλοδιατηρημένο δίπατο κτήριο, παρεκκλήσι σήμερα, και στην άκρη υπάρχει μια μικρή πινακίδα με τη φωτογραφία του και με μια αναφορά σ’ αυτόν. Την ώρα που πήγαμε, γύρω στις 2 μ.μ. ήταν κλειστή η πόρτα της εισόδου. Όταν περάσαμε, όμως, άλλη φορά με το ταξί, την είδαμε ανοικτή. Σκέφτηκα ότι ο κόσμος, παρόλη την ένδεια και τη δεινή οικονομική κατάσταση που βρισκόταν, ήθελε για τον επίσκοπό του μια αξιοπρεπή κατοικία, απλή και λιτή. Εδώ δεχόταν όλους τους φτωχούς και τους τάιζε καθημερινά.

Ο Άγιος Λουκάς είχε πάρει χάρη από τον Θεό να χειρουργεί με μεγάλη επιτυχία και να σώζει από βέβαιο θάνατο πολλούς αρρώστους. Διέπρεψε στις εγχειρήσεις των οφθαλμών και στη θεραπεία των πυογόνων λειμώξεων. Από τους ασθενείς του δεν έπαιρνε ποτέ χρήματα, ενώ παράλληλα έδινε και τον μισθό του σε αγαθοεργίες. Γενικά, ως ιατρός και Ιεράρχης ομολόγησε θαρραλέα το όνομα του Ιησού Χριστού μπροστά σε δικαστές και άθεους εκπροσώπους του σταλινικού καθεστώτος.

Ο Άγιος Λουκάς ο Ιατρός, κατά κόσμον Βαλεντίν του Φέλιξ Βόινο-Γιασενέτσκι, γεννήθηκε το 1877 στο Κερτς της Κριμαίας, αλλά σε μικρή ηλικία η οικογένειά του μετακόμισε στο Κίεβο. Σπούδασε Ιατρική και το 1903 πήρε το πτυχίο του, αλλά ένα χρόνο μετά, όταν ξέσπασε ο Ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος, βρέθηκε στην Άπω Ανατολή, όπου χειρουργούσε με μεγάλη επιτυχία. Εκεί γνώρισε και την αδελφή νοσοκόμα Άννα Βασιλίγιεβνα Λάνσκαγια, με την οποία παντρεύτηκαν και απέκτησαν τέσσερα παιδιά.

Το 1917 εκλέγεται Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τασκένδης στην έδρα της Τοπογραφικής Ανατομίας και Χειρουργικής. Σε λίγο συλλαμβάνεται από τους μπολσεβίκους. Η περιπέτεια αυτή αναστατώνει την Άννα που έπασχε ήδη από φυματίωση, και τη χάνει μετά από λίγες μέρες. Ευτυχώς, βρίσκεται μια πολύ πιστή νοσοκόμα, η Σοφία Σεργκέγιεβνα, στην οποία εμπιστεύεται τα παιδιά του. Το 1921 χειροτονείται Ιερέας και αργότερα, το καλοκαίρι του 1923 Επίσκοπος. Από δω και πέρα αρχίζει ο Γολγοθάς του. Θα ζήσει συνολικά έντεκα χρόνια σε φυλακές και εξορίες στη Σιβηρία, κάτω από πολύ άσχημες συνθήκες.

Όταν μπήκαν τα χιτλερικά στρατεύματα στη Ρωσία, ήταν εξόριστος, αλλά ζήτησε να εργαστεί εθελοντικά για τη θεραπεία των τραυματιών. Γι’ αυτή την προσφορά του βραβεύτηκε το 1946 με το βραβείο Στάλιν για την ηρωική εργασία του στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη μεγάλη προσφορά του στην Ιατρική Επιστήμη.

Στα εβδομήντα του χρόνια γίνεται αρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεως και Κριμαίας. Το έργο του είναι πολύ δύσκολο. Ο κόσμος πεινά, και ο ίδιος ταίζει τους άπορους συμπολίτες του στο σπίτι του και προσφέρει αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του στον πάσχοντα άνθρωπο.

Ενώ έχει αποσπάσει ανώτερα κρατικά βραβεία, λόγω και των πολύ σημαντικών επιστημονικών μελετών του, τον αποκλείουν από κάθε επιστημονικό συνέδριο. Το 1956 τυφλώνεται οριστικά. Ο κόσμος εκδηλώνει παντοιοτρόπως την αγάπη του προς τον αρχιεπίσκοπό του.

Την Κυριακή, 11 Ιουνίου 1961, κοιμήθηκε, και η κηδεία του, παρά την έντονη αντίδραση των κομματικών στελεχών, μετατράπηκε σε λαϊκή επανάσταση. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο τον Νοέμβριο του 1995, και στις 20 Μαρτίου του 1996, μετά την ανακομιδή των οστών του, τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος.

Η ιερή και φωταυγής μνήμη του τιμάται στις 11 Ιουνίου, ημέρα της κοιμήσεώς του.

Ρίγος διαπερνά τον καθένα μας, όταν σκεφτούμε ότι σ’ αυτόν τον ναό της Αγίας Τριάδος, μέσα στο κατανυκτικό καθολικό του, πριν από μισόν αιώνα, λειτουργούσε ο ίδιος ο Άγιος Λουκάς, ο νεοφανής αυτός Άγιος της Εκκλησίας μας που είναι ο πνευματικός επιστηριγμός όλων μας.

Αυτή η άρρητη ευωδία που ξεχύθηκε από το λείψανο του Αγίου Λουκά σαν να ήταν η απάντηση στην πίστη, τον πόθο και τη λαχτάρα μας να τον προσκυνήσουμε.

Μάλιστα, κάποιοι προσκυνητές σε άλλη εκδρομή, όπως διάβασα, συνάντησαν και τη μοναχή Ναντιέζντα(Ελπίδα) που εξυπηρετούσε τον Άγιο Λουκά όσο ζούσε, του έκανε τα πρόσφορα, τον βοηθούσε στη Λειτουργία και του διάβαζε το ψαλτήρι όλη τη νύκτα, όταν κοιμήθηκε. Τη συνάντησαν στο φτωχικό της δωμάτιο, όπου μένει μαζί με την κόρη και την εγγονή της, ενενήντα χρονών, τυφλή, και δεν χόρταινε να μιλάει για τον Άγιο Λουκά.

Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι η ρωσική και η ουκρανική εκκλησία έχουν πολλούς νεομάρτυρες από την εποχή των σταλινικών διωγμών.

Ο τάφος του Αγίου βρίσκεται στο κοιμητήριο του λόφου των Αγίων Πάντων. Είναι γνωστό ότι με χώμα από τον τάφο του Αγίου πολλοί ασθενείς έχουν γιατρευτεί.

Θα ήθελα να αναφέρω ότι τη μέρα της γιορτής του Αγίου, μετά τη Θεία Λειτουργία που διαρκεί πέντε ώρες, γίνεται λιτάνευση του Ιερού Σκηνώματός Του με μεγαλοπρέπεια και κατάνυξη στους δρόμους της πόλης, όπου σε κάθε στάση αυτοί που κρατούν το Ιερό Λείψανο, το υψώνουν με τα χέρια τους, και στη συνέχεια το κατεβάζουν μέχρι τη γη, για να ευλογήσει ο Άγιος τους τέσσερις ορίζοντές της.

Είδα όλη αυτή τη λιτάνευση στο διαδίκτυο, και κατασυγκινήθηκα.

Η λάρνακα του Αγίου στο κέντρο του ναού
την ημέρα της εορτής του

Φορτισμένοι συναισθηματικά, προχωράμε προς την άλλη μεγάλη λεωφόρο, την παράλληλη αυτής που βρίσκεται το σπίτι του Αγίου Λουκά, που λέγεται Κύροβα. Ωραία λεωφόρος, με πολλά καταστήματα και γραφεία, μα κυρίως νέα κτήρια. Περπατάμε νότια και φτάνουμε σ’ έναν κυκλικό κόμβο, όπου απέναντι στέκεται περήφανο το Εθνικό Θέατρο της Συμφερούπολης, ένα συμπαθητικό νεοκλασικό οίκημα. Στα αριστερά του απλώνεται ένα καταπράσινο πάρκο με μικρά κεντράκια, ιδεώδη για χαλάρωση και ξεκούραση. Σε ένα από αυτά καθόμαστε, γιατί μας άρεσαν τα ποταμάκια, οι πίδακες, οι γεφυρούλες και τα δέντρα που έριχναν την παχιά σκιά τους. Εδώ ο Αριστείδης απόλαυσε την μπύρα του κι ένα πολύ εύγευστο φαγητό με κοτόπουλο, πατάτες, κρεμμύδι, μανιτάρια, κρέμα και τυρί λιωμένο, ενώ ο Αντρέας κι εγώ φάγαμε μια πολύ ωραία πίτσα με κοτόπουλο, ανανά και μανιτάρια που τα χρησιμοποιούν πολύ.

Για να περάσουμε στην άλλη πλευρά του δρόμου, υπάρχουν υπόγειες διαβάσεις με μικρά καταστήματα, από καλλυντικά, μέχρι παπούτσια και λουλούδια. Πολλά, ολόδροσα λουλούδια, και ασφαλώς για μας πάμφθηνα. Στην Κριμαία, βέβαια, για μας όλα ήταν πάρα πολύ φθηνά. Εδώ, χάλασε και η φωτογραφική μας μηχανή και πήραμε καινούργια. Γυρίσαμε πάλι με ταξί στο ξενοδοχείο. Από τη λεωφόρο Κύροβα, στρίψαμε δεξιά στον δρόμο του ξενοδοχείου μας.

Προς το βράδυ άρχισε να βρέχει. Καταρρακτωδώς. Στεκόμουν στη βεράντα του δωματίου μας και έβλεπα αυτή την ευλογία του Θεού που γυάλισε τα πάντα, τα δέντρα, τους δρόμους, τα κτήρια. Οι πιο πολλοί άνθρωποι άνοιξαν τις ομπρέλες τους και περπατούσαν. Ξέρουν από καλοκαιρινές μπόρες. Μύρισε νοτισμένο χώμα. Δίπλα από το ξενοδοχείο μας υπήρχε ένα μεγάλο πάρκο που το διαπερνούσε κι ένα ποταμάκι. Ξεπλύθηκαν από την καλοκαιρινή σκόνη όλα τα δέντρα, πανύψηλα δέντρα, αιωνόβια λες.

Μια που έβρεχε και δεν μπορούσαμε να περπατήσουμε στους δρόμους, μείναμε μέσα και δώσαμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να απολαύσει ένα χαλαρωτικό μασάζ. Ύστερα, πήγαμε στην τραπεζαρία του ξενοδοχείου για το δείπνο. Και πάλι ήταν πολύ μέτρια όλα, ακόμα και η μουσική, όπως όλα τα ξενοδοχεία για μεγάλα γκρουπ. Θα ήθελα να προσθέσω ότι και στην τηλεόραση, το μόνο ξένο κανάλι, εκτός από τα ρωσικά και τα ουκρανικά, ήταν το BBC.

Η Συμφερούπολη προήλθε από την αρχαία λέξη σταυροδρόμι, εκεί δηλαδή που συναντιώνται όλοι οι δρόμοι. Και πράγματι! Σήμερα η Συμφερούπολη έχει καταστεί σταυροδρόμι των λαών. Το όνομά της εισηγήθηκε στη Μεγάλη Αικατερίνη ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο οποίος πρωτοστάτησε τον 18^ον αιώνα, μαζί με τον Νικηφόρο Θεοτόκη, στη σύσταση της ελληνικής παροικίας.

Στα προάστια της Συμφερούπολης έχουν μεγαλώσει οι συνοικίες Ακρόπολις και Πόντος, όπου τα ελληνικά μιλιούνται από ολοένα και περισσότερο κόσμο. Η πόλη ιδρύθηκε το 1784 μ.Χ. από τους Σκύθες που είχαν επηρεαστεί από τους Έλληνες της περιοχής. Οι κάτοικοί της ανέρχονται στις 400,000.