Ορθοδοξία και σοφία
28 Σεπτεμβρίου 2012
Αρχιμανδρίτης Εφραίμ Βατοπαιδινός, Καθηγούμενος Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου
[…] Η σοφία έχει άμεση σχέση με την δικαιοσύνη, και είναι δίκαιο ο άνθρωπος, ως δημιούργημα, να ακολουθεί έναν τρόπο ζωής, ο οποίος να είναι πλήρης αγάπης προς κάθε συνάνθρωπο, προς όλη την κτίση, επειδή «ο Θεός αγάπη εστίν» (Α΄ Ιω. 4,8) και ο άνθρωπος εξομοιώνεται με τον Θεό, όταν φθάσει την ακρότατη των αρετών, που είναι η αγάπη. Και σ’ αυτό κατ’ ούσίαν… προτρέπει ο Θεός εμάς, τα παιδιά Του, με την εντολή Του να αγαπούμε ο ένας τον άλλο. Αυτό όμως που καταστρατηγεί την δικαιοσύνη, την σοφία και την αγάπη είναι η πονηρία, που προέρχεται από την υπερήφανη επιθυμία του ανθρώπου να ξεχωρίσει, ως άτομο, από τους συνανθρώπους του.Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργείται από τον πονηρό άνθρωπο η κακία. Η κακία δεν είναι σοφία ή εξυπνάδα, όπως θεωρείται σήμερα, αλλά ανοησία.
Η σοφία είναι ιδιότητα του Θείου. Εξάλλου με αυτήν ο Θεός δημιούργησε όλη την κτίση. Ακόμη και αυτήν την στιγμή με σοφία, δύναμη και αγάπη διατηρεί ο Θεός τον κόσμο.
Η κακία δεν είναι δημιούργημα του Θεού. Όλοι οι φυσικοί νόμοι δείχνουν πως με απερίγραπτη ακρίβεια συνεργάζονται, για να υπάρχει στην γη μας η ζωή. Αν ο Θεός ήταν δημιουργός της κακίας, τότε η κακία του θα ήταν ταυτόχρονα παντοδύναμη και τα αποτελέσματα αυτής της κακίας θα ήταν εμφανή, με το να καταστρέφει ό,τι δημιουργεί, και αυτή του η κακία να είναι η χαρά και η ηδονή του. Όμως αντίθετα εμείς διαπιστώνουμε ότι όλοι οι φυσικοί νόμοι που έχουν τεθεί, λειτουργούν «λίαν καλώς», και μόνον οι τεχνικές παρεμβάσεις του ανθρώπου, εξαιτίας της ασοφίας του, καταστρέφουν την φύση προς τιμωρία του.
Ο άνθρωπος, ως εικόνα του Θεού, είναι το μόνο δημιούργημα, που έχει την δυνατότητα να κατανοεί τους φυσικούς νόμους, που διέπουν την κτίση, διά της λογικής και της σοφίας. Μπορεί να καθορίζει τις σχέσεις του με την κτίση και το φυσικό περιβάλλον, διότι από τον ίδιο τον Δημιουργό του δόθηκε η εντολή να εξουσιάζει πάνω σε όλα τα κτίσματα της αισθητής δημιουργίας.
Η ανυπέρβλητη σοφία, με την οποία δημιουργήθηκε το σύμπαν, με τους μοναδικούς φυσικούς νόμους που το διέπουν, προκαλεί εκστατική διάθεση δοξολογίας προς το Θείον, όχι μόνον στους απλοϊκούς πιστούς, αλλά και στους ίδιους τους επιστήμονες που το μελετούν, όπως τον Αϊνστάιν, ο οποίος, μετά την εκπληκτική ανακάλυψη του νόμου της μετατροπής της ύλης σε ενέργεια, αναφώνησε: «είναι αδύνατον να μην υπάρχει Θεός». Την μεγαλύτερη σοφία -αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ανθρωποπρεπή αυτή έκφραση για το Θεΐον- χρησιμοποίησε ο Θεός στην κατασκευή του ανθρώπου. Ενώ για όλη την κτίση χρησιμοποίησε μόνο τον λόγο, αφού όπως λέει η Γραφή, «είπε και εγεννήθησαν, ενετείλατο και εκτίσθησαν» (Ψαλ. 32,9), για τον άνθρωπο μόνο έδειξε από την αρχή την ιδιαίτερη αγάπη και ευαισθησία Του. Μαζί με τα υπόλοιπα δύο πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είπε: «ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν» (Γεν. 1,26), Οπότε μετά την δημιουργία του ανθρώπου και τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος εσκίρτησαν από πνευματική ευχαρίστηση, όταν είδαν το δημιούργημα να είναι ένα αντίτυπο του Προτύπου, ένας μικρός θεός. Απ’ όλη την δημιουργία μόνος ο άνθρωπος μπορεί αυτόβουλα, εκούσια να εννοήσει, να θαυμάσει, να δοξολογήσει, να ευχαριστήσει την παντοδύναμη Σοφία του Θεού και να γίνει μέτοχος και κοινωνός των θείων δωρεών της ακτίστου Χάριτός Του.
Στα ανθρώπινα δεδομένα η σοφία εκφράζεται σε διαφόρους τομείς, όπως στον σχεδιασμό, στην επιτυχία προγραμμάτων με συγκεκριμένους στόχους και στο διορατικό βάθος του χειρισμού των διαφόρων υποθέσεων. Τα προηγούμενα βρίσκονται σε οριζόντιο επίπεδο και θα έλεγε κανείς γήινο.
Είναι όμως και ένας άλλος τομέας, όπου η σοφία χρειάζεται πολύ περισσότερο, ο τομέας των ιδιαιτέρων σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Οι σχέσεις αυτές μεταξύ των ανθρώπων ξεκινούν από την γη και έχουν μία κάθετη προοπτική, η οποία ανάλογα με το χειρισμό ή οδηγεί τους ανθρώπους πολύ υψηλά ως τους υπερβατικούς αόρατους πνευματικούς χώρους ενώσεως με το Θειο ή πολύ χαμηλά στον ατομισμό, στην μόνωση, στην πνευματική αίσθηση του άγχους που είναι πρόγευση της κολάσεως.
Η σοφία του Θεού έχει ήδη εκφραστεί μέσα στο γενικό σχέδιο της δημιουργίας του κόσμου με υπερφυή και πολλές φορές ακατάληπτο τρόπο. Έχει τοποθετήσει τους στόχους της Δημιουργίας, που είναι η παραγωγή, ή αν θέλετε η δημιουργία «τεχνητών θεών». Η σοφία Του εκφράστηκε διά της αγάπης σε μία ασύγκριτη κατασκευή, την κατασκευή του ανθρώπου,
Υπερφυής και ακατάληπτος είναι ο τρόπος της δημιουργίας του σύμπαντος. Σε πολλά πράγματα η ανθρώπινη επιστήμη και ο πειραματισμός δίνει απαντήσεις, όμως αυτό δεν απασχολεί τον Δημιουργό Θεό.
Για τον Κύριο, ο λόγος της δημιουργίας, δηλαδή η σκοπιμότητά της, είναι σαφώς η δημιουργία θεών, ως έκφραση της υπερφυσικής Του αγαθότητας, που τον αναγκάζει, κατά κάποιο τρόπο, να εξέλθει από τον εαυτό Του και να επιθυμεί να μεταδώσει από τις απερίγραπτες αρετές και ιδιότητές Του στους ανθρώπους, που έχουν την δυνατότητα, αλλά και επιθυμούν να του μοιάσουν στον χαρακτήρα.
Σε αυτό το σημείο, ο ίδιος ο Θεός συνέλαβε ένα υπερφυές σχέδιο, που είναι και θα παραμείνει ακατανόητο στους αιώνες, θα δημιουργεί πάντοτε έκπληξη και θαυμασμό σε όσους εννοούν μεν το σχέδιο, το γεγονός και την αγαθότητα που το προήγαγε, αδυνατούν όμως να εννοήσουν τον τρόπο ή το πώς υλοποιήθηκε.
Ο Θεός Λόγος σχεδίασε και πραγματοποίησε την ενανθρώπησή Του με υπερφυή και μυστηριώδη τρόπο για την λογική του ανθρώπου. Εμφανίστηκε ανάμεσά μας ως άνθρωπος -πρότυπο για μίμηση-, οδηγός για τις σχέσεις που οδηγούν στην ανάβαση, ενυπόστατο φως αθανασίας για τους θνητούς, ζωντανή αλήθεια, όπου μπορεί να καθρεφτίζεται κάθε ανθρώπινο πρόσωπο και να βλέπει πόσο προσεγγίζει τον σκοπό της δημιουργίας του και της υπάρξεώς του ή πόσο απέχει από αυτόν. Η αλήθεια πλέον για κάθε έναν άνθρωπο δεν είναι ιδέα ή έννοια, δεν είναι αυτόβουλος προοπτική, που την χαράζει κανείς όπως ο ίδιος την αντιλαμβάνεται, αλλά είναι πρόσωπο, το πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Εξάλλου ο Κύριος είναι ο μόνος που τόλμησε να πει «εγώ ειμί η αλήθεια»(Ιω. 14, 6)[…] (Αρχιμ. Εφραίμ Βατοπαιδινού, Καθηγουμένου Ι.Μ.Μ.Βατοπαιδίου, «Αθωνική Παρουσία», Ψυχωφελή Βατοπαιδινά 20, σ. 276-281, -αποσπάσματα-.)
