Μια σπάνια αγιογραφική προσέγγιση:Η ”έφφιπη πορεία του Τιμίου Σταυρού”
18 Σεπτεμβρίου 2012
Στην Ιερά Μονή του Τιμίου Σταυρού στο Πατραούτσι της Ρουμανίας αντικρύζουμε μία μοναδική ως προς την θεματολογία της τοιχογραφία.Πρόκειται για την” Έφφιπη πορεία του Τιμίου Σταυρού”.Αυτή η εικονογραφική απεικόνιση είναι μοναδική σε ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο και σε αυτήν απεικονίζονται οι στρατιωτικοί άγιοι οι οποίοι μαρτύρησαν κατά την διάρκεια των διωγμών.Την πομπή οδηγούν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και ο Μέγας Κωνσταντίνος σ΄έναν ουράνιο χορό αγάπης και προσευχής γύρω από τον Τίμιο Σταυρό.
Ο Άγιος Στέφανος ο Μέγας καλούσε πάντα σε βοήθεια τους στρατιωτικούς άγιους.Εδώ να τονίσουμε ότι κτήτορας της Μονής Πατραούτσι είναι ο Άγιος Στέφανος ο Μέγας (τον βίο του μεγάλου αυτού ηγεμόνα και προστατη της Ορθοδοξίας μπορείτε να διαβασετε ΕΔΩ,ο Μολδαβός ηγεμόνας,ο οποίος μετά από κάθε νικηφόρα μάχη έκτιζε και έναν ναό.Συνολικά έχτισε 44 ναούς .Η Μονή Πατραούτσι είναι το παλαιότερο χρονολογικά από τα μνημεία Ουνέσκο της Ρουμανίας και περιέχει τις παλαιότερες εσωτερικές και εξωτερικές τοιχογραφίες απ’όλα τα περίφημα μολδαβικά μοναστήρια.Χτίστηκε από τον Άγιο Στέφανο τον Μέγα το 1487.
Ο Ιστορικός της τέχνης Σορίν Ούλεα περιγράφει την τοιχογραφία με τον ακόλουθο τρόπο«…στον δυτικό τοίχο του πρόναου στο Πατραούτσι απεικονίζεται ο Μέγας Κωνσταντίνος καβάλα στο άλογο να οδηγεί μία έφιππη ομάδα στρατιωτικών αγίων έχοντας ως επικεφαλείς τους Αγίους Γεώργιο και Δημήτριο.Του Μέγα Κωνσταντίνου προπορεύεται ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ο οποίος με το χέρι απλωμένο του δείχνει έναν άσπρο σταυρό στον ουρανό ο οποίος βρίσκεται στην άκρη δεξιά πάνω από τα βουνά».
Σύμφωνα με τον ίδιο ειδικό«…προκειται για αγιογραφική απεικόνιση του γεγονότος που περιγράφει ο ιστορικός Ευσέβιος,όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος προχωρώντας προς την Ρώμη είδε το σημείο του Σταυρού πάνω από τον ήλιο συνοδευόμενο από τα λόγια”Εν Τούτω νίκα”[…]Σκοπός της απεικόνισης αυτής σε τόπο εμφανή ήταν να κρατήσει ξύπνια στην συνείδηση αυτών που την αντίκρυζαν την βασική ιδέα των καιρών εκείνων:Τον αγώνα ενάντια στους Οθωμανούς και την πίστη για την τελική επικράτηση των χριστιανών.
Συμφωνα με τον Γάλλο Andre Grabar το κλειδί της ερμηνείας της σκηνής βρίσκεται στην παρουσία του Σταυρόυ:Ο Μέγας Κωνσταντίνος ξεκινάει για την μάχη η οποία θα φέρει την νίκη στους χριστιανούς.
Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ομοιότητες της σκηνής από το Πατραούτσι με τον κύκλο αγιογραφιων σχετιζόμενο με τον Σταυρό του Πιέρρο ντε λα Φραντσέσκα από τον ναό του Αγίου Φραγκίσκου του Αρέτζο.Σε διαφοροποίηση όμως απ’αυτήν, η σκηνή του Πατραούτσι δεν παρουσιάζει κάποια μάχη,αντιθέτως,υπάρχει μία ατμόσφαιρα ειρήνης και γαλήνης και η κίνηση των αλόγων μόλις που τονίζεται.
Τα άλογα του Μεγ.Κωνσταντίνου και των 11 στρατιωτικών αγίων είναι ζωγραφισμένα με χρώμα γκρι και αποχρώσεις της ώχρας και του κόκκινου.Οι ζωγράφοι του μεσαίωνα με την ώχρα παρουσίαζαν γενικά το γήινο,την ύλη,ενώ το κόκκινο το χρώμα του αίματος συμβόλιζε κατά πρώτο λόγο την ζωή.
Αυτό που διαφοροποιείτε από τα άλλα άλογα είναι το άλογο του Αρχαγγέλου Μιχαήλ το οποίο είναι άσπρο.Για τους ανθρώπους του μεσαίωνα το άσπρο συμβόλιζε την αγνότητα,την ηρεμία,το φως,την χαρά.Οι αγιογράφοι με αυτό το χρώμα ήθελαν να τονίσουν ότι το κεντρικό πρόσωπο είναι ο αρχάγγελος και όχι ο Μέγας Κωνσταντίνος.
Επίσης στην σκηνή έχει δοθεί μία εσχατολογική ερμηνεία.
Στο Κατα Ματθαίον Εαυγγέλιο αναφέρει «και τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ τότε κόψονται πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς καὶ ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς»Ματθ.(24,30)και «ἀποστελεῖ τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ μετὰ σάλπιγγος φωνῆς μεγάλης, καὶ ἐπισυνάξουσι τοὺς ἐκλεκτοὺς αὐτοῦ ἐκ τῶν τεσσάρων ἀνέμων ἀπ᾿ ἄκρων οὐρανῶν ἕως ἄκρων αὐτῶν»Ματθ.(24,31).
Ο Σταυρός λοιπόν μπορεί να συμβολίζει και την εμφάνιση του Σταυρού ως το τελευταίο σημάδι πριν έρθει ο Χριστός στη γη για να κρίνει τους ανθρώπους.
Ο Σταυρός είναι το κλειδί που ανοίγει τις θύρες του παραδείσου για τους πιστούς,ενώ ο Αρχάγγελος Μιχάηλ είναι αυτός που έχει την αποστολή να εγείρει τους νεκρούς και να οδηγήσει τις ψυχές στην κρίση.
Αυτήν την σκηνή με την ”έφιππη πορεία του Τιμίου Σταυρού”του Πατραούτσι μπορούμε να την δούμε ως μία προσευχή του Αγίου Στεφάνου του Μέγα προς τους χριστοφόρους στρατιωτικούς αγίους.Επίσης μπορεί να κατανοηθεί τόσο ως μία μάχη με τους απίστους του κόσμου τούτου αλλά και ως ένας ”οδηγός”προς τον θρόνο Τελικής Κρίσεως.
