Mύθος ή θαύμα η “μεταμόσχευση του μαύρου ποδιού” από τους Αγ.Κοσμά και Δαμιανού;

του κ.Αθανασίου Β. Αβραμίδη, Καρδιολόγου – Καθηγητή Παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Πολλά προβλήματα έχουν δημιουργηθεί κατά καιρούς…»[1], ώστε να προκύπτουν αμφισβητήσεις για τον χαρακτηρισμό ενός γεγονότος ως θαύματος. Ενίοτε μάλιστα, χωρίς καν την πραγματική ύπαρξη εξ αντικειμένου του κάποιου γεγονότος. Αλλά και χωρίς να μαρτυρείται καταλλήλως και επαρκώς. Ένα δε από αυτά είναι το της «μεταμοσχεύσεως του μαύρου ποδιού», το εκ παραδόσεως αποδιδόμενο στους αγίους ιατρούς Κοσμά και Δαμιανό. Παρακαλώ δε να μη θεωρηθεί ως ασέβεια εκ μέρους μου προς τους αγίους η ενασχόληση μου με αυτό το θέμα.

Α’

Στο βιβλίο Εκκλησία και Μεταμοσχεύσεις της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος (Ι.Σ.Ε.Ε.), με πρόεδρο και τότε της Επιτροπής Βιοηθικής της Ι.Σ.Ε.Ε. τον τότε Αρχιμανδρίτη και νυν Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικόλαο Χατζηνικολάου, υπάρχει στο εξώφυλλο η εικόνα των αγίων Κοσμά και Δαμιανού, οι οποίοι προβαίνουν στη μεταμόσχευση του «μαύρου ποδιού» σε ένα λευκό ασθενή.

Στα «Συναξάρια» υπάρχουν τρία ζεύγη αδελφών ιατρών Κοσμά και Δαμιανού:

1. Το ζεύγος των αδελφών ιατρών Κοσμά και Δαμιανού, οι οποίοι έζησαν στη Αραβία. Είναι γνωστοί ως οι «Άραβες». Θανατώθηκαν δι’ αποκεφαλισμού επί αυτοκράτορος Διοκλητιανού το 292 μ.Χ., όταν ο Ρωμαίος Διοικητής της περιοχής ήταν ο Λυσίας. Εορτάζονται στις 17 Οκτωβρίου.

2. Οι άγιοι αδελφοί Κοσμάς και Δαμιανός, οι οποίοι έζησαν στην περιοχή της Κιλικίας της Μικράς Ασίας, γνωστοί ως οι «ασιάτες». Ετελεύτησαν εν ειρήνη και εορτάζονται την 1η Νοεμβρίου.

3. Οι αδελφοί Κοσμάς και Δαμιανός, οι επιλεγόμενοι «ρωμαίοι».

Β’

Σ’ εμάς τους Έλληνες, ως Άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός, περισσότερο γνωστοί είναι οι δύο αδελφοί γιατροί, οι οποίοι έζησαν και μαρτύρησαν στη Ρώμη το 284 μ.Χ. και εορτάζονται την 1η Ιουλίου. Περί αυτών δε ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος Χατζηνικολάου, στο βιβλίο του Αλλήλων Μέλη, 2005, στο κεφ. «Ο ρόλος της Ιατρικής» γράφει τα εξής (σ. 120-123):

«…Χαρακτηριστικά αποδίδονται στους αγίους Αναργύρους Κοσμά και Δαμιανό αρκετές τολμηρές εγχειρήσεις, μάλιστα δε και η πρώτη μεταμόσχευση»… «Το περιστατικό (αυτό) της μεταμόσχευσης αναφέρεται στη Δυτική κυρίως παράδοση για τον ευνόητο λόγο ότι συνέβη στη Ρώμη και αφορά τους Ρωμαίους αγίους».

Σύμφωνα με αυτό, που είναι γνωστό ως το «θαύμα του μαύρου ποδιού», η εκκλησία που έκτισε ο πάπας Φήλιξ στη Ρώμη προς τιμήν των δύο αγίων, είχε κάποιον φύλακα, του οποίου το πόδι αχρηστεύτηκε από καρκίνο. Ο ευλαβής φύλακας είδε στον ύπνο του τους αγίους Κοσμά και Δαμιανό να του εμφανίζονται με αλοιφές και να συζητούν τη θεραπεία του.

– Λέγει ο ένας άγιος: «Πού θα βρούμε υγιείς σάρκες για να βάλουμε στη θέση των σάπιων που θα κόψουμε;»

– Απαντά ο άλλος: «Σήμερα έθαψαν έναν Μαυριτανό στο κοιμητήριο του Saint-Pierre-aux-Liens. Ας πάρουμε ένα από τα πόδια του και να το δώσουμε στον διακονητή».

Οι δύο άγιοι έδωσαν στο φύλακα το πόδι του Μαυριτανού και επέστρεψαν στον τάφο το πόδι του αρρώστου. Εκείνος, όταν ξύπνησε και είδε ότι είχε θεραπευθή, διηγήθηκε σε όλους το όραμά του και το θαύμα που του συνέβη. Τότε έτρεξαν στον τάφο του Μαυριτανού και διεπίστωσαν ότι ένα από τα πόδια του έλειπε και στη θέση του βρισκόταν το άρρωστο πόδι του φύλακα.

Ο Σεβ. Μεσογαίας Νικόλαος, αμέσως εν συνεχεία παραθέτει μια διαφορετική εκδοχή του θαύματος (σ. 122), η οποία θέλει κάποιον δούλο, που το πόδι του έπασχε από γάγγραινα και είχε αρχίσει να μυρίζει, να επισκέπτεται τους αγίους στο σπίτι τους. Οι δύο αδελφοί τον έστειλαν στην εκκλησία να προσευχηθεί. Κατά την έκτη ώρα της νυκτός, ο άγγελος Γαβριήλ εμφανίζεται στους αγίους και τους διατάζει να πάνε στην εκκλησία του αγίου μάρτυρος Κοινοβιάρχου. Εκεί θα εύρισκαν έναν άνθρωπο θαμμένο εδώ και μερικές μέρες· τους πρόσταξε να του κόψουν το δεξί πόδι και με αυτό να αντικαταστήσουν το άρρωστο του δούλου που προσευχόταν στην εκκλησία…

Οι δύο ιατροί έκοψαν το πόδι του νεκρού, έκοψαν και το σάπιο πόδι του αρρώστου από το γόνατο και κάτω και μετά τοποθέτησαν το άρρωστο πόδι του πτώματος επικαλούμενοι το όνομα της Αγίας Τριάδος. Η θεραπεία ήταν άμεση, διαπιστώθηκε από τον άρρωστο και επιβεβαιώθηκε από τον περίγυρό του (σ.σ. στην εκδοχή αυτή μπορεί να αναφέρεται κανείς σε θαύμα, επ’ ουδενί όμως λόγω σε εγχείρηση μεταμοσχεύσεως).

Αναφέρει ο Σεβασμιώτατος και μια τρίτη εκδοχή (σ. 123). Αντί για δούλο μιλάει για κάποιον διάκο Ιουστίνο (Justinien).

Το θαύμα αυτό έχει εμπνεύσει ιδιαίτερα τη δυτική εικονογραφία. Οι ζωγραφικοί πίνακες που απεικονίζουν το συγκεκριμένο θαύμα των δημοφιλών αυτών αγίων και διαφυλάσσονται σε διάφορα μουσεία και σε ναούς της Ευρώπης, ξεπερνούν τον αριθμό των 1500, ο παλαιότερος των οποίων είναι του 1270. Μάλιστα, στη βασιλική την οποία έκτισε προς τιμήν τους ο πάπας Φήλιξ ο 4ος περί το 530 επί της ιεράς οδού, πλησίον της Αγοράς στη Ρώμη, φυλάσσονται τα ιερά λείψανα τους, τα οποία σχετίζονται με το παραπάνω θαύμα, γνωστό ως «θαύμα του μαύρου ποδιού». Είναι δε ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι, τα λείψανα αυτά είχαν μεταφερθεί προηγουμένως από τον Κύρο στην Κωνσταντινούπολη από τον Ιουστινιανό, δύο αιώνες μετά την κοίμησή τους, σε ναό τον οποίο έκτισε προς τιμήν τους. Από εκεί δε μεταφέρθηκαν στη Ρώμη τον 6ον αιώνα.

Γ’

Είναι ενδιαφέρον ότι περί των ανωτέρω αυτών ο Σεβασμιώτατος Νικόλαος παραπέμπει στο άρθρο του χειρουργού Β. Κέκη: «Οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός, Η πρώτη μεταμόσχευση», Σύγχρονη Ιατρική Ενημέρωση, Ιαν-Μαρτ. 2002, 5:77-82, το οποίο μάλιστα έχει ανατυπωθεί από το περιοδικό Φωτεινή Γραμμή (τ. Απρ. – Μαΐου 2004, πρβλ. υποσ. 1 του παρόντος άρθρου) προκειμένου να απαντήσει σε επικρίσεις αναγνωστών, επειδή στο εξώφυλλο του τεύχους Οκτ-Δεκ. 2003 έθεσε ζωγραφικό πίνακα από το Μουσείο του Λούβρου, στον οποίο, κατά τη λεζάντα, παριστάνονται «οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός στο προσκέφαλο του αρρώστου Μαυριτανού μετά την θαυματουργική ανασυγκόλληση της κνήμης του».

Στο άρθρο του αυτό ο Κέκης αναφέρει ότι και «στην Ελλάδα, στον Ναό των Αγίων Αναργύρων Βεροίας, ευρίσκεται μία αγιογραφία – τοιχογραφία, που απεικονίζει το θαύμα του ‘’μαύρου ποδιού’’». Γράφει δε ακόμη ότι, και «σήμερα, εικόνες του θαύματος του ‘’μαύρου ποδιού’’ μπορούμε να βρούμε στις πρώτες σελίδες των περισσοτέρων κλασσικών βιβλίων Μεταμοσχεύσεων με σχόλια σχετικά για την πρώτη γνωστή και επιτυχή μεταμόσχευση, έστω και υπό την αναφορά ενός θαύματος». (σ.σ. ωσάν δηλαδή να προβαίνει σε κάποια φιλόφρονα παραχώρηση).

Δ’

Ο καθηγητής της Πυρηνικής Φυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Κ. Καρακατσάνης, στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του «Εγκεφαλικός Θάνατος» και Μεταμοσχεύσεις Οργάνων, ιατρική και φιλοσοφική θεώρηση, 3η έκδοση, 2008 (πρόκειται για ένα καταπληκτικό βιβλίο ενημέρωσης στα των μεταμοσχεύσεων), διερεύνησε το θέμα «θαύμα», το φερόμενο ως τελεσθέν από τους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό. Αυτό δε επειδή, όπως γράφει, «πολλοί προσκομίζουν ως επιχείρημα ότι είναι θεάρεστη πράξη η μεταμόσχευση οργάνων από νεκρούς».

Όμως, δεν ανεύρε το «θαύμα» αυτό σε Ορθόδοξο Συναξαριστή. Γράφει δε (σελίδες 192-193) τα εξής:

«Από την Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας, στο Άγιον Όρος, πληροφορήθηκαμε ότι το αναφερόμενο αυτό ‘’θαύμα’’ βρίσκεται σ’ ένα χειρόγραφο κείμενο, Codex Vallicellianus F 16 (U de Deubner), MCD. 48 (αυτό αναγράφεται στην ανέκδοτη διατριβή του Γάλλου ιατρού Jean Nourry). Παραλλαγή του ιδίου ‘’θαύματος’’ έγινε γνωστή στη Δυτική Χριστιανοσύνη , διότι βρίσκεται στην Legende Dorée του Jacques de Vorragine (14ος αιών), και επίσης δημοσιεύεται στην Historie Des Saints et De La Saintete Chretienne, Tome II, La Semence Des Martyrs 33-313, Department Histoire Chretienne, HACHETTE, Paris 1987, σελ. 120. Όλες, δηλαδή, οι πηγές του αναφερόμενου αυτού θαύματος είναι Δυτικής προελεύσεως, χρονολογούμενες μετά το σχίσμα … το ‘’θαύμα’’ αυτό δεν μαρτυρείται στους συναξαριστές της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας».

Συμπεράσματα

Οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός της Ρώμης, λανθασμένως αναφέρονται ως ενεργήσαντες εγχείρηση μεταμοσχεύσεως του ποδιού του Μαυριτανού στο πάσχον από καρκίνο πόδι του «φύλακα» του ναού.

Ο φύλακας «είδε στον ύπνο του» τους δύο αυτούς αγίους να τον χειρουργούν. Μετά δε την αφήγηση της τέτοιας «θεραπείας» του από τον καρκίνο του, έγινε η «διαπίστωση της ιάσεως». Και ακολούθησε ο συμπερασμός ότι επρόκειτο περί «θαύματος» των αγίων Κοσμά και Δαμιανού της «Ρώμης», κατά τους Δυτικούς.

Είναι αξιοσημείωτο ότι, το «θαύμα» αυτό ουδόλως μαρτυρείται από τους συναξαριστές της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Αυτό είναι ένα στοιχείο εξ εκείνων τα οποία εγείρουν αμφισβητήσεις –εκτός και από διάφορα άλλα. Ενώ άλλοι διερωτώνται μήπως πρόκειται και περί «μύθου».

Οπωσδήποτε, πάντως, στην περίπτωση του «φύλακα του ναού», δεν επρόκειτο για επίτευγμα «εγχειρήσεως μεταμοσχεύσεως», πραγματοποιηθείσης υπό των αγίων Κοσμά και Δαμιανού. Επομένως, χρειάζεται και η αρμόζουσα σύνεση, όταν αναφερόμεθα σε αυτό το περιστατικό. Είτε ως επιστήμονες είτε ως εκκλησιαστικοί ταγοί. Και να μην εμφανίζουμε τους αγίους Κοσμά και Δαμιανό ως ενεργήσαντες στην πράξη, δηλαδή, «επί της χειρουργικής τραπέζης»…την «πρώτη μεταμόσχευση», προ πολλών μάλιστα εκατοντάδων ετών. Διότι αυτό δεν είναι αληθές.

Οι πιστοί δεχόμεθα το θαύμα και πιστεύουμε στα θαύματα. Δεν γνωρίζω, βεβαίως, εάν είναι επαρκής λόγος για την απόρριψη ενός θαύματος, το ότι δεν αναφέρεται από τους Συναξαριστές της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Για όλα τα άλλα, τα οποιαδήποτε «άλλα», υπάρχουν οι αρμόδιοι να τα εκτιμήσουν. Εμείς δε οι πιστοί, ας εναποθέσουμε τα πάντα με εμπιστοσύνη στα «χέρια του Θεού»!