Ο λόγιος Αγιορείτης ιερομόναχος Ιωνάς Καυσοκαλυβίτης (+ 1765) ο Αιτωλός

Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης
Βιβλιοθηκάριος Σκήτης Καυσοκαλυβίων Ἁγίου Ὄρους
Ὑποψήφιος Διδάκτωρ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

«Ιδού πάτερ επιτέλεσα την εντολή σου και ανήγειρα με τη βοήθεια του Θεού τούτον τον θείον ναόν, εις δόξαν της πανάγνου Θεοτόκου και τον διακόσμησα με όμορφες αγιογραφίες, καθώς εσύ με υπέταξες όταν προσθήλθα σε σένα και με ανέδειξες πνευματικό σου τεκνο και με ενέδυσες το μοναχικό σχήμα. Σε παρακαλώ λοιπόν, μη παύσεις να με προστατεύεις, μαζί με τον Ρωμανό και τον Παχώμιο αλλά και τους άλλους αγίους μάρτυρες και οσίους, όπως ζήσω μέχρι τέλος θεάρεστα, και αξιωθώ να συναυλισθώ μαζί σας στον παράδεισο, με το έλεος του Θεού και τις ικεσίες σας, στους αιώνες που δεν μετριούνται.
Τλήμων Ιωνάς (ταλαίπωρος) δηλ. Ιωνάς Αιτωλός
ρακενδύτης. Κατά το έτος1759, το μήνα Ιούλιο, ολοκληρώθηκε».

Αυτά σημειώνει σε επιτοίχια κτητορική επιγραφή ο ιερομόναχος Ιωνάς ο Καυσοκαλυβίτης ο Αιτωλός, για την ιστόρηση του παρεκκλησίου της κοιμήσεως της Θεοτόκου της Καλύβης του Αγίου Ακακίου, τον οποίο ανήγειρε στα 1747.
Γεννημένος, το πιθανότερο, στο τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα, ο παπα-Ιωνάς (†1765) σπούδασε τα εγκύκλια γράμματα της θύραθεν παιδείας στις αγραφιώτικες Σχολές Βραγγιανών και Καρπενησίου, έχοντας διδάσκαλό του τον άγιο Ευγένιο τον Αιτωλό τον Γιαννούλη και συμμαθητή του τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, με τον οποίο συνδέθηκε πνευματικά περισσότερο, κατά την παραμονή του τελευταίου στον Άθω. Στις παραπάνω Σχολές, ο «οσιώτατος ιερομόναχος Ιωνάς», όπως τον αποκαλεί ο διδάσκαλός του όσιος Ευγένιος Αιτωλός, καλλιέργησε τόσο τα ιερά γράμματα όσο και τα εγκύκλια γράμματα της θύραθεν παιδείας, αφού διδάχθηκε τα Αρχαία Ελληνικά, ποιητική (μετάφραση και ερμηνεία έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και εκκλησιαστικής φιλολογίας και υμνογραφίας), θεολογία, φιλοσοφία, ρητορική και στοιχειώδη ιατρική. Τις σπουδές του συμπλήρωσε στην ακμάζουσα τότε Σχολή της Αδριανουπόλεως.
Πριν από το έτος 1722 φθάνει στον Άγιον Όρος και υποτάσσεται στον «μέγα εν ασκηταίς» όσιο Ακάκιο τον Καυσοκαλυβίτη τον εκ Αγράφων. Αξιώθηκε επίσης να γνωρίσει και τον οσιομάρτυρα Νικόδημο καθώς και να συνασκηθεί στην Καλύβη του Αγίου Ακακίου με τον τελευταίο από τους υποτακτικούς-νεομάρτυρες που ανέδειξε ο όσιος Ακάκιος, τον οσιομάρτυρα Παχώμιο τον Ρώσο.
Ως πνευματικός, ο παπα-Ιωνάς εξυπηρέτησε –κατόπιν προσκλήσεων του Πατριαρχείου- τους ομογενείς πιστούς της Κωνσταντινουπόλεως.
Μετά την κοίμηση του οσίου Ακακίου στα 1730, ο παπα-Ιωνάς, ως Δικαίος πλέον της Σκήτης Αγίας Τριάδος Καυσοκαλυβίων, φρόντισε παντοιοτρόπως γι’ αυτήν. Κατόπιν ενεργειών του, η Σκήτη έλαβε νομική υπόσταση από την κυρίαρχο Μονή Μεγίστης Λαύρας, η οποία το έτος 1746 εξέδωσε το συστατήριο έγγραφο της Σκήτης. Στα 1747 ανακαινίζει την αγιοτόκο Καλύβη του Αγίου Ακακίου, κτίζοντας ως παρεκκλήσι της τον περικαλλή ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και φροντίζοντας συγχρόνως να ιστορηθεί ο παραπάνω ναός στα 1759, εκπληρώνοντας σχετική επιθυμία του γέροντός του οσίου Ακακίου, όπως μας πληροφορεί σχετική κτιτορική επιγραφή.
Με δική του φροντίδα και ενέργειες κτίστηκε και διακοσμήθηκε ο Κυριακός ναός της Σκήτης, στα 1745. Φρόντισε μάλιστα να τοιχογραφηθεί, το δεύτερο μισό του 18ου αι.
Αργότερα βρίσκουμε τον Ιωνά να λαμβάνει μέρος στην περί αναβαπτισμού θεολογική έριδα, που αφορούσε στον τρόπο αποδοχής των αιρετικών (κυρίως των Ρωμαιοκαθολικών και των Αρμενίων) στην Ορθόδοξη Εκκλησία και η οποία εκδηλώθηκε μεταξύ εκκλησιαστικών κύκλων της Κωνσταντινουπόλεως μετά το 1750. Η στάση του πάντως επικρίθηκε από τον οικουμενικό πατριάρχη Καλλίνικο Γ  (1757).
Σύμφωνα με τον Αγιορείτη ιστορικό ιερομόναχο Θεοδώρητο τον εξ Ιωαννίνων τον Λαυριώτη, ο παπα-Ιωνάς ήταν «περίφημος πνευματικός και φιλόλογος… πολλάκις απελθών εις Κωνσταντινούπολιν χάριν πολών ζητούντων αυτόν».
Ο Ιωνάς διατηρούσε πνευματικούς δεσμούς με τον όσιο Μακάριο τον Καλογερά, ιδρυτή και πρώτο σχολάρχη της Πατμιάδος Σχολής, με τον οποίο άλλωστε αλληλογραφούσε και από τον οποίο δεχόταν πνευματικές συμβουλές, μετά την κοίμηση του Γέροντός του οσίου Ακακίου.
Η πλούσια φιλολογική δράση του ιερομονάχου Ιωνά χρωματίζεται κυρίως από τη μνημειώδη συλλογή του με την επωνυμία Βίοι νεοφανών Μαρτύρων εν τη καθομιλουμένη. Στο πολύ σημαντικό αυτό πρωτογενές υλικό των νεομαρτυρολογικών αυτών κειμένων, στηρίχθηκε ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης για τη συγγραφή του Νέου Μαρτυρολογίου του, το έτος 1799, χρησιμοποιώντας είτε αυτούσιες εκφράσεις είτε κάνοντας επιτομή από τα συναξάρια που συνέταξε ο παπα-Ιωνάς. Το πιθανότερο είναι ο παπα Ιωνάς να έγραψε τη Συλλογή των νεομαρτυρολογίων του μετά το 1740. Κι αυτό, καθώς σε ιδιόγραφο κώδικα του γνωστού Σκοπελίτη λογίου μοναχού Καισάριου Δαπόντε που φυλάσσεται σήμερα στην Αγία Πετρούπολη και στον οποίο εμπεριέχεται αντίγραφο της παραπάνω Συλλογής ο γραφέας, αντιγράφει και σημείωση του παπα-Ιωνά στο μαρτύριο του παπα-Κωνστάντιου του Ρωσου, στην οποία αναφέρεται ότι ο παπα Ιωνάς συλλειτούργησε κάποτε στο Καθολικό της Μεγίστης Λαύρας με τους μητροπολίτες Ιωαννίκιο Λημνου και Νεόφυτο Άρτης τον Μαυρομάτη, τον οποίο μάλιστα αποκαλεί ‘‘μακαρίτη’’. Ως γνωστόν, ο φιλόμουσος μητροπολίτης Άρτας εκοιμήθη και ετάφη το έτος 1740 στη Μεγίστη Λαύρα.
Στο τέλος της Συλλογής καταγράφεται ο εκτενής Βίος και η Πολιτεία του οσίου Ακακίου του Καυσοκαλυβίτου, στον οποίο συμπεριλαμβάνονται και τα μαρτύρια των μαθητών του, Ρωμανού και Παχωμίου των Νεομαρτύρων.
Εκτός από τα πρωτόγραφα αυτά συναξάρια, ο παπα-Ιωνάς έχει μεταφράσει στην απλοελληνική αρκετά από τα μαρτύρια που συνέταξε ο Μέγας Λογοθέτης Ιωάννης Καρυοφύλλης (†1693), τα οποία περιέχονται σ  ὅλες τις εκδόσεις του Νέου Μαρτυρολογίου του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Ταπεινά φρονούμε ότι και μόνη η παραπάνω προσφορά του ιερομονάχου Ιωνά Καυσοκαλυβίτου στην Εκκλησία και στο Γένος μας, θα ήταν αρκετή για να αποσπάσει τη βαθειά μας ευγνωμοσύνη. Κι αυτό καθώς είναι ευρύτερα πλέον αποδεκτό πως, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το μόνο ανάχωμα και η μόνη δύναμη που μπορούσε να ανακόψει το συνεχώς διογκούμενο κύμα του αφελληνισμού -αποτελέσματα της μακραίωνης σκλαβιάς, βίας και παντοδαπούς καταπίεσης των Ρωμηών από τους Οθωμανούς κατακτητές- ήταν οι άγιοι Νεομάρτυρες. Αυτοί αναζωογόνησαν την κλονιζόμενη πίστη των συγχρόνων τους χριστιανών, επισφραγίζοντας και ανακαινίζοντάς την. Τα Νεομαρτυρολογικά κείμενα, όπως αυτά που συνέταξε ο Ιωνάς, οφέλησαν πνευματικά τους μοναχούς και ταυτόχρονα συνέβαλαν στη διάσωση του Ελληνισμού. Η συγγραφή και η αντιγραφή αυτών, μαρτυρούν τη μεγάλη συμβολή των αγιορειτών μοναχών στη διατήρηση ακμαίου του φρονήματος Ελληνισμού και Ορθοδοξίας. Η συμβολή του Αγίου Όρους στην ανάδειξη νεοφανών μαρτύρων της Εκκλησίας μας είναι μεγάλη και ουσιαστική. Τουλάχιστον το ένα τρίτο αυτών είναι Αγιορείτες η πνευματικά τέκνα Αγιορειτών πατέρων. Οι τελευταίοι, όπως ο Ιωνάς ο Καυσοκαλυβίτης, όχι μόνο εξέθρεψαν και άνδρωσαν πνευματικά τους νεοφανείς μάρτυρες της Εκκλησίας, αλλά και ακολούθως πρόβαλαν τους αγώνες τους συστηματικά, προς όφελος του ορθοδόξου λαού.
Ως δόκιμος υμνογράφος τώρα, ο παπα-Ιωνάς συνέθεσε την Πανηγυρική Ακολουθία του αγίου Ακακίου του Καυσοκαλυβίτου και Κανόνα στον άγιο Νεομάρτυρα Νικόλαο τον Παντοπώλη, τον οποίο πρέπει να γνώριζε και προσωπικά και ίσως να ήταν παρών και στο μαρτύριό του στην Κωνσταντινούπολη. Τέλος, μία Ανθολογία Προσευχών που σώζεται στον ιδιόγραφο κώδικα 74 Καυσοκαλυβίων, γνωστό και ως ‘‘Προσευχητάριον παπα-Ιωνά’’ καθώς και ένα έργο με Τύπους Επιστολών, μπορούν να προστεθούν στον κατάλογο των μέχρι στιγμής ευρεθέντων πονημάτων του.
Ο παπα-Ιωνάς εκοιμήθη το έτος 1765 στην Καλύβη του Αγίου Ακακίου στα Καυσοκαλύβια. Σύμφωνα με μαρτυρία, στο οστεοφυλάκιο της Μεγίστης Λαύρας, σωζόταν η κάρα του παπα-Ιωνά πάνω στην οποία αναγραφόταν: «Ο Ιωνάς ούτος ην ο συγγράψας τους βίους πολλών Νεομαρτύρων».

Πηγή: http://agioritikoslogos.blogspot.gr/2012/06/blog-post_10.html