Ημερίδα της Βουλής των Αντιπροσώπων για τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους

Της Ζήνας Λυσάνδρου Παναγίδη

Φιλολόγου

Αναντίρρητα, πρέπει να δοθούν τα εύσημα στη Βουλή των Αντιπροσώπων, και ιδιαίτερα στην Υπηρεσία Ερευνών, Μελετών και Εκδόσεων για την άψογη οργάνωση της Ημερίδας με τίτλο:

«Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

10 χρόνια φρίκης

81 εκατομμύρια χαμένες ζωές»

Τους ευχαριστούμε για την ευτυχή συγκυρία που είχαμε να ακούσουμε τόσους εξαίρετους επιστήμονες και ανθρώπους που πήραν μέρος στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Οπωσδήποτε, κερδίσαμε αρκετά!

Καταρχάς,  απηύθυνε χαιρετισμό εκ μέρους του Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων ο βουλευτής κ. Αδάμου. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος του Παγκύπριου Συνδέσμου Πολεμιστών Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο κ. Λοΐζος Δημητρίου, στον δικό του χαιρετισμό έκανε μια εκτενή παρουσίαση και των δύο πολέμων.

Συντονιστής της Πρωινής Συνεδρίας που είχε τον γενικό τίτλο: «Οι αιτίες και οι συνέπειες των πολέμων για τον άνθρωπο, για τα κράτη, για την υφήλιο» ήταν ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Στέλιος Περράκης, ο οποίος τόνισε ότι θεωρεί εξαιρετικό προνόμιο να είναι συντονιστής σε αυτό το συνέδριο, και ευχαρίστησε τη Βουλή για την τιμητική και ευγενική πρόσκλησή της.

Πρώτος ομιλητής ήταν ο πασίγνωστος από τα βιβλία του για την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου κ. Χάγκεν Φλάισερ, Ομότιμος Καθηγητής της νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο οποίος μίλησε για τις αιτίες των πολέμων, και, με την προσήνεια, το χιούμορ και την αμεσότητά του, μας καταγοήτευσε. Χαρακτήρισε τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ως το «Big Bang” της Νεότερης Ιστορίας. Αφού έκανε ιστορική αναδρομή στην πορεία των ευρωπαϊκών χωρών κατέληξε στη συμφωνία «Ρίμπεντροπ-Μολότοφ».

Στη συνέχεια, ο καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου Κύπρου παρουσίασε την οικονομική εξαθλίωση που επέφεραν στην Ευρώπη οι δυο μεγάλοι πόλεμοι, ενώ η κ. Μαρία Γιαβουνέλη, Επίκουρη καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών αναφέρθηκε στις περιβαλλοντικές συνέπειες των πολέμων αυτών.

Την απογευματινή συνεδρία άνοιξε η εξαίρετη κυρία Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, Πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Ευρώπης, η οποία αναφέρθηκε στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σ’ αυτούς τους πολέμους. Μου άρεσαν κάποιες φράσεις που ανέφερε, γι’ αυτό τις παραθέτω: «Οι καταστροφείς των πόλεων θεωρούνται ήρωες, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθούν σπουδαίοι άντρες». Βολτέρος. Κι ακόμη: «Προσδοκώ την ώρα που ένας ήρωας δεν θα σκοτώσει τον αντίπαλο, αλλά θα αγωνιστεί μόνο για τα δικαιώματα του ανθρώπου». Πασκάλ Μερσιέ, Καθηγητής Φιλοσοφίας.

Επίσης, η κ. Αρβελέρ αναφέρθηκε και στις διάφορες πρακτικές των εμπολέμων, όπως το ξερίζωμα πληθυσμών που λέγεται «κάκωση», κατάσταση που βίωσε πολλάκις ο Ελληνισμός, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ενώ στάθηκε και στο «σύνδρομο του Κάιν», των εμφυλίων πολέμων, και κατέληξε στους θρησκευτικούς πολέμους. Τέλος, μας θύμισε την εξής φράση: « Όταν ακούω τη λέξη πολιτισμός, βγάζω το περίστροφό μου». Ίσως, τώρα, να λέμε: «όταν ακούω περίστροφο, βγάζω τον πολιτισμό μου». Πράγματι, ακούοντας την κ. Αρβελέρ ευφράνθηκε το είναι μας.

Δεύτερος ομιλητής στην απογευματινή συνεδρία ήταν ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Στέλιος Περράκης ο οποίος μίλησε για το δικαίωμα στην ειρήνη και διερωτήθηκε μήπως είναι η αναζήτηση της ουτοπίας.

Σύμφωνα, όμως, με τον Λε Κορπουζιέ  «αυτό που ήταν ουτοπία χθες, σήμερα είναι πραγματικότητα». Ο κ. Περράκης στάθηκε ιδιαίτερα στα «Δικαιώματα Αλληλεγγύης», τα δικαιώματα «τρίτης γενεάς», για τα οποία, όπως μας είπε, πρώτος μίλησε ο μέντοράς του κ. Βαζάκ. Αναντίρρητα, συμπέρανε, στην εποχή μας καλλιεργείται η «κουλτούρα της ειρήνης», όμως στα 2500 χρόνια ιστορίας του κόσμου, μόνο 200 χρόνια είχαμε ειρήνη.

Αξίζει ιδιαίτερα να μιλήσουμε για τον εκλεκτό Ποιητή, τον κύριο Τίτο Πατρίκιο, που, με τη γλυκιά και ευγενική παρουσία του, μας έδωσε μαθήματα αξιοπρέπειας, αντικειμενικότητας, αμεροληψίας. Το θέμα του ήταν: «Γράφοντας ποίηση μετά το Άουσβιτς». Ξεκίνησε, υποστηρίζοντας ότι όσοι επέζησαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης έχουν ενοχές, αφού η δημιουργία ενοχών είναι μέσο επιβολής της κάθε εξουσίας.  Ανέφερε, μάλιστα, τον Τέοντορ Αντόρνο, τον εβραϊκής καταγωγής συνθέτη και καθηγητή, ο οποίος έγραψε: «Πώς μπορούμε να γράφουμε ποιήματα μετά το Άουσβιτς;» ή  «το να γράφει κανείς ποιήματα μετά το Άουσβτς είναι βάρβαρο».

Ασφαλώς, χωρίς επιζήσαντες, τόνισε, δεν θα είχαμε μαρτυρίες, αλλά μόνο όσους γράφουν σύμφωνα με τις επιταγές της εκάστοτε εξουσίας ή της άρχουσας τάξης. Γι’ αυτό ο επιζήσας είναι «ενοχλητικός», όπως είπε χαρακτηριστικά. Μου έκανε τρομερή εντύπωση μια λεπτομέρεια που μου διέφευγε: ότι κανένας δεν αυτοκτόνησε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κι αυτό οφείλεται, όπως το ερμήνευσε ο κ. Πατρίκιος, στο γεγονός ότι η ελπίδα ήταν πιο δυνατή από τον φόβο του θανάτου, θυμίζοντάς μας, προσθέτω, τον Βίκτορα Φρανκλ με το έργο του «Αναζητώντας νόημα ζωής κι ελευθερίας σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης».

Για να υπεραμυνθεί της άποψής του για τους ανθρώπους της τέχνης που ενεργούν σύμφωνα με τις επιταγές της εκάστοτε εξουσίας, ανέφερε ως παραδείγματα τα ποιήματα που έπρεπε να γράψουν οι σοβιετικοί ποιητές μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953, ή το πορτρέτο του Στάλιν που φιλοτέχνησε ο Πικάσο, αλλά απαγορεύτηκε, γιατί  τον παρουσίαζε ως έναν άγριο νεαρό και όχι ως στρατάρχη.

Ταυτόχρονα, στάθηκε και στην αυταρχική εξουσία που αναγκάζει τους καλλιτέχνες να δημοσιοποιούν πολύ αργότερα το έργο τους, όπως τον Ρίτσο, τον Άρη Αλεξάνδρου, τον Τάσο Λειβαδίτη και τον ίδιο που μετέφεραν τις εμπειρίες τους από τη Μακρόνησο πολύ αργότερα. Επιπλέον,  μίλησε και για τις περιπτώσεις του Μπορίς Πάστερνακ που πέθανε το 1960, χωρίς να δει το έργο του δημοσιευμένο στα ρωσικά, και του Σολτζενίτσιν που εξορίστηκε για το έργο του: «Μια ημέρα στη ζωή του Ιβάν Ιβάνοβιτς».

Τέλος, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο 19^ος αιώνας, παρά τους πολέμους, τις σφαγές, την αποικιοκρατία δεν είχε γκουλάγκ, ούτε Άουσβιτς, οι εξουσίες δηλαδή ήταν πιο ανεκτικές.

Επόμενη ενότητα στην απογευματινή συνεδρία ήταν η συμβολή της Κύπρου στους δύο Παγκοσμίους πολέμους, με πρώτο ομιλητή τον Αναπληρωτή Καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου κ. Πέτρο Παπαπολυβίου ο οποίος αναφέρθηκε στους Κυπρίους εθελοντές σ’ αυτούς τους πολέμους. Αρχικά, ο κ. Παπαπολυβίου τόνισε το οξύμωρο της ονομασίας εθελοντές, αφού οι πιο πολλοί έπαιρναν μισθό.

Πυρήνας των εθελοντών στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν οι εμπειροπόλεμοι εθελοντές των βαλκανικών πολέμων του 1912-13 που γι’ άλλη μια φορά έτρεξαν στο κάλεσμα της Μάνας Ελλάδας για να πολεμήσουν για την τιμή και την αξιοπρέπεια του Έθνους μας.

Το 1916 πολλοί  κατατάχτηκαν ως ημιονοοδηγοί για τις ανάγκες των συμμαχικών στρατευμάτων στο μακεδονικό μέτωπο. Ανάμεσά τους ήταν και 1000 Τουρκοκύπριοι, ένα 11% του συνόλου «των μουλάρηδων», όπως λέγονταν τότε, που πολέμησαν εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στην Κύπρο τότε ακουγόταν η φράση: «πήγε στις μούλες». Ένα μέρος από τους κύπριους μουλάρηδες κατατάχτηκαν μετά στον ελληνικό στρατό και, μάλιστα, πέντε απ’ αυτούς έπεσαν στην πολυαίμακτη μάχη του Σκρα. Συνολικά, από το 1916-19 ήταν 30 οι πεσόντες Κύπριοι εθελοντές.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Κύπρος ήταν η πρώτη αποικία που έστειλε άνδρες στον πόλεμο. Αποτελούσαν το CVF, Cyprus volunteer Force. Το Κυπριακό Σύνταγμα αποτελείτο από 12,192 στρατιώτες. Το 1943 το ΑΚΕΛ κάλεσε τον κόσμο του σε μαζική στράτευση. Ας μην ξεχνάμε και τις συνθήκες της ανεργίας και της εξαθλίωσης στην οποία ζούσε τότε ο κόσμος, λόγω και του πολέμου, οπότε με τον μισθό των στρατιωτών θα ζούσαν και οι οικογένειες. Από τους στρατιώτες αυτούς, 2059 βρέθηκαν αιχμάλωτοι σε ναζιστικά στρατόπεδα, κυρίως στην Ελλάδα, περίπου το 1/6.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπήρχαν και 778 γυναίκες, όπως η Θεοδώρα Ιωάννου Κασκάνη που σκοτώθηκε το 1943 στην Αίγυπτο. Στην Αίγυπτο πολέμησε, επίσης, και ο γνωστός Αμμοχωστιανός Ευάγγελος Λουΐζου. Οι Κύπριοι βρέθηκαν και σε μακρινές ηπείρους, όπως στις ΗΠΑ, 36 άντρες και στην Αυστραλία, 135. Γενικά,  συνέβησαν 360 θάνατοι, 308 από το Κυπριακό Σύνταγμα, 35 εθελοντές και 17 που υπηρετούσαν στο βρετανικό στρατό, ενώ είναι θαμμένοι σε πολλά νεκροταφεία σε αρκετές χώρες του κόσμου.

Επόμενος ομιλητής ήταν ο κ. Χρίστος Κουρτελλάρης, βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος αφηγήθηκε τη δική του ιστορία και τα δικά του βιώματα.

Το πιο συγκλονιστικό μα συνάμα και ανατριχιαστικό μέρος του συνεδρίου ήταν στο τέλος με την παρουσία ανθρώπων που έζησαν τις θηριωδίες του πολέμου. Είχε τίτλο: «Οι τραγικότερες σελίδες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Παρουσιάστηκαν η κ. Κολόμπα Τζιβρέ η οποία επέζησε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς και ο κ. Κεϊζίρο Ματσουσίμα, επιζών της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα. Μέσα στην κατάμεστη αίθουσα επικρατούσε απόλυτη σιωπή, όταν η κ. Κολόμπα Τζιβρέ,  ελληνοεβραία, περιέγραψε τη φρίκη που βίωσε μαζί με τις αδελφές της στο Μπίρκεναου, ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στο Άουσβιτς. Και οι δυο ομιλητές έδωσαν το αντιπολεμικό τους μήνυμα, ευχήθηκαν να μη ζήσει ποτέ ξανά ο κόσμος τέτοιες τραγικές στιγμές.

Κλείνοντας την παρουσίαση της Ημερίδας αυτής, της τόσο αξιόλογης, θα ήθελα να αναφέρω τα λόγια του Βενιαμίν Φραγκλίνου: «Δεν υπάρχει καλός πόλεμος, αλλά ούτε και κακή ειρήνη». Εμείς, ας ευχηθούμε οι άνθρωποι να μην ξαναπιάσουν «τον παλιό δόλο των θεών» και να μην πολεμήσουν για «ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη».