Γιατρός ή παραγωγός του «καταναλωτικού αγαθού» υγεία;
25 Ιανουαρίου 2012
Ο οικογενειακός γιατρός ξέρει να συνοδεύει τη σίγουρη και ακριβή διάγνωσή του με φιλικές συμβουλές.
Οι γιατροί με την Ιπποκρατική τους φυσιογνωμία καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα, επιστημονικό-κοινωνικής δράσης.
Παραγωγός υγείας ή πάροχος υπηρεσιών φαίνεται πως είναι ένας νέος ρόλος με ιδιαίτερη σημασία στην «υπερτροφική βιομηχανία» της σύγχρονης Ιατρικής. Ήρθε άραγε να καλύψει κάποια νέα ανάγκη ή είναι ενταγμένος στους νόμους της αγοράς και του ανταγωνισμού του «καταναλωτικού αγαθού» υγεία;
Παρά το γεγονός ότι στην μεταβιομηχανική κοινωνία μας, η διάχυση της πληροφορίας και η διάδοση της γνώσης έχει λάβει εκρηκτικούς ρυθμούς, ο άνθρωπος, εμβρόντητος σχεδόν στον καταιγισμό της ενημερώσεως, όπου ο χρόνος και η απόσταση συρρικνώθηκαν σε ανύσματα μηδενικού μέτρου, δεν αποτελεί πια παρά «εισροές» σ’ ένα παγκοσμιοποιημένο σύστημα κεντρικής καθοδηγήσεως.
Από την βιομηχανική στην μεταβιομηχανική εποχή
Η προηγούμενη κοινωνία, η βιομηχανική, άφησε (χωρίς να αγνοούμε και τα -λιγότερα πάντως απ’ όσα διαλαλούνται- καλά) πολλά δεινά στην ανθρωπότητα. Το στυγνότερο: η ένταξη των πάντων στους αδυσώπητους, απάνθρωπους νόμους της αγοράς. Το μέγα της επίτευγμα υπήρξε, βέβαια, η αντικατάσταση της σωματικής προσπάθειας από την μηχανή. Ήδη στην παρούσα μεταβιομηχανική εποχή διαφαίνεται περίπου ξεκάθαρα η αντικατάσταση της νοητικής προσπάθειας από την μηχανή. Μια μηχανή που δουλεύει (μόνη της), σκέφτεται (μόνη της) και αισθάνεται (μόνη της) για λογαριασμό μας, αλλά όχι και υπό τον έλεγχό μας. Τα στοιχεία μιας έτσι διαρθρωμένης κοινωνίας «πολιτών» -όπως την είπαν- πρέπει να είναι συμβατά με τις εισροές των «μηχανών». Να ψηφιοποιούνται με ευχέρεια. Να είναι προσιτά στην αέναη εναλλαγή των τεχνολογικών καινοτομιών. Να είναι δεκτικά αναδιαρθρώσεων, να επιτρέπουν την ευχερή αναπεριγραφή τους, οποτεδήποτε οι προσαρμοστικά μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς το επιβάλλουν. Οι οριζόντιες και κάθετες ιδιαιτερότητες των ανθρώπινων κοινωνιών υποστρέφονται στις απαραίτητες μόνο, σ’ όσες δηλαδή δεν μπορούν να παρακαμφθούν, να απορριφθούν, να παραγκωνισθούν. Οι άνθρωποι της μεταβιομηχανικής κοινωνίας έχασαν την μοναδικότητά τους και ορίζονται, πλέον, με βάση τις πλέον ολιγάριθμες ιδιότητες, για να μπορεί το σύστημα να παραμένει ενεργό και να εκτελεί υπολογισμούς με παραμέτρους υπό προκαθορισμένα όρια μεταβολών. Το άτομο, στον βαθμό που εμπλέκεται στο υπό διαμόρφωση μοντέλο, συρρικνώνεται στο ελάχιστο: Αντικαθίσταται από τον μέγιστο κοινό διαιρέτη του και η κοινωνία πλέον δεν αποτελείται από αυτόνομες πειθαρχημένες σε κοινά αποδεκτούς κανόνες δικαίου προσωπικότητες, αλλά από στρογγυλοποιημένα πηλίκα, χωρίς υπόλοιπα. Τα ειδοποιά χαρακτηριστικά τους αμβλύνονται ή καταργούνται, προς χάρη ευρύτερων ομαδοποιήσεων. Το άτομο γίνεται κάτι σαν το άτομο της κλασικής φυσικής: Ένα σημείο μάζας. Δεν εμπεριέχει, πλέον, τα χαρακτηριστικά της ουσίας στην οποία εμπεριέχεται. Το σύστημα λαμβάνει υπ’ όψη του μόνο εσκεμμένες παραμέτρους, με προκαθορισμένους βαθμούς ελευθερίας, δηλαδή παραμέτρους που προβλέπονται στις εξισώσεις υπό τις οποίες εξομοιώνεται. Όλες οι άλλες τυχόν ιδιαιτερότητες του ατόμου εκπίπτουν. Τίθενται εκτός παιδιάς.
Η οικονομία της υγείας και η Ιατρική
Μέσα στον χώρο της οικονομίας της υγείας, το σημείωμα αυτό μοιάζει αιρετικό, μπορεί και απροσάρμοστο, κι ο συγγραφέας του άγνωστος και ως οικονομολόγος, αλλά και ως θεωρητικός της ιατρικής συμπεριφοράς. Η απροσαρμοστία του προδίδεται ήδη από το διαζευκτικό στον τίτλο του, που αποπνέει αμφιβολία, μπορεί και καχυποψία. Η κύρια ιδέα, που ενέπνευσε και καθοδήγησε την ορισμένη ανάπτυξη των συλλογισμών, έρχεται από την πανθομολογούμενη σήμερα αντίληψη ότι η ιατρική, στην παγκόσμια λειτουργική της, είναι ένα επιστημονικοτεχνικό σύστημα, χρεοκοπημένο επίσημα (αντίληψη που στον συγγραφέα φαίνεται ύποπτη και πλαστή). Ένα παρακμιακό δράμα, αντιπροσωπευτικό της παγκόσμιας πολιτισμικής και θεσμικής κρίσης. Και πρέπει άμεσα να ανασκευασθεί, να αναθεωρηθεί, να καθοδηγηθεί. Να ενταχθεί στην γενική διαχείριση -από ποιούς;- της κρίσης πολιτισμού και θεσμών. Παρακμή και κρίση είναι το στίγμα του σύγχρονου πολιτισμού. Με την αιματολογική (ως κρίση) ή την ναυσιπλοϊκή (ως αποπροσανατολισμό) σημασία του όρου. Η παγκόσμια κρίση του πολιτισμού και των θεσμών είναι, πράγματι, ένα παρακμιακό δράμα, αλλά η Ιατρική την αντιστρατεύεται, μάλλον, παρά την παρακολουθεί.
Κι όμως! Η παρακμή της ιατρικής δεν φαινόταν ούτε νομοτελειακά επιβαλλόμενη ούτε τελεολογικά πεπρωμένη, όταν δακρύζαμε μπροστά στην νοσηλεύτρια που μας έδινε για πρώτη φορά να φορέσουμε την πρώτη μας ιατρική μπλούζα, στην ιματιοθήκη της προπαιδευτικής Κλινικής, που πρωτοσυναντήσαμε την αυτεπίγνωτη και σεμνή Διαγνωστική, την γεμάτη αυτοπεποίθηση και επιφυλακτικότητα Θεραπευτική, την γεμάτη αισιοδοξία και περισυλλογή Πρόληψη, τα πρώτα ερευνητικά σκιρτήματα, να ανακαλύψουμε τις δικές μας Αμερικές, σχεδιάζοντας καινούργιες, απάτητες πορείες.
Οι γιατροί με την Ιπποκρατική τους φυσιογνωμία καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα, επιστημονικό-κοινωνικής δράσης, που οριοθετείται από τον γεμάτο αυτοπεποίθηση Ασκληπιάδη, τον μεθυσμένο από την δύναμη του, τον προικισμένο με όλα τα χαρακτηριστικά της γνώσης, τον δυνάμενο να εκφέρει την αυθεντική γνώμη και τον λαϊκότερο Δημοκήδη, που ολοκληρώνει την εικόνα του οικογενειακού γιατρού, του ταπεινού, του φίλου, του βασικού κοινωνικού εταίρου, που ξέρει να συνοδεύει την ακριβή και σίγουρη διάγνωσή του με φιλικές συμβουλές σχετικά με τους κανόνες ζωής, που έπρεπε να ακολουθήσει ο ασθενής του, σ’ ένα πλαίσιο που εγγυόταν την συνάντηση της ευσυνειδησίας με την εμπιστοσύνη και την χωρίς όρους ευπείθεια [tu duca, tu signore e tu maestro: εσύ οδηγός μου, κύριός μου και δάσκαλος.
Ο παραγωγός υγείας-πάροχος υπηρεσιών
Σήμερα ένας όρος καινούργιος ζητεί με μανία να λάβει την θέση του στα ανθρώπινα λεξιλόγια, λίγο πριν σιγήσουν: παραγωγός υγείας ή πάροχος υπηρεσιών. Ταυτόχρονα, ενώ οι καταστροφικές επινοήσεις του ανθρώπου υψώθηκαν σε τιμές ιλίγγου, η ιατρική δεν έγινε παρά μια ακριβή αγορά, που συνθλίβεται στον αδυσώπητο πόλεμο του ανταγωνισμού. Και ο ρόλος της από προστατευτικός που ήταν ανέκαθεν σήμερα είναι καθαρά δραματικός. Ανταγωνίζεται την υγεία και όπου -ολοένα αραιότερα- την συναντά, την αμφισβητεί, την υποψιάζεται, την ιατρικοποιεί, κι έτσι την υποσκάπτει. Η Ιατρική έγινε μια υπερτροφική βιομηχανία.
Σ’ ένα τέτοιο υπό διαμόρφωση σύστημα δεν μπορεί να αποτελεί εισροή ο Ιατρός, υπό τις ιδιότητες που εμπλουτίζεται, δηλαδή με την ιπποκρατική του υπόσταση. Μια τέτοια παράμετρος, με την καθιερωμένη πληθώρα βαθμών ελευθερίας, εκβάλλεται από το σύστημα και ο γιατρός -υπό την θεσμική του υπόσταση- πρέπει να συρρικνωθεί και να εκπροσωπηθεί από τον υπό αναζήτηση μέγιστο κοινό διαιρέτη του, ώστε να ενταχθεί στην ευρύτερη ομάδα αντίστοιχης ομοιογένειας. Η ιπποκρατική Ιατρική οικοδομείται σε ευρεία θεωρητική και πρακτική βάση, συγκεντρώνει, αξιολογεί και αφομοιώνει κάθε ιατρική γνωστική πληροφορία περί όλων εκείνων… «υφ’ ών γίγνεται τε και φθείρεται, πάνθ’ όσα γένεσιν και φθοράν επιδέχεται…». Συναθροίζει την κλινική εμπειρία, διαμορφώνει την ιατρική αίσθηση, περιφρουρεί την ιατρική συνείδηση, διαπιστώνει, κατανοεί και περιγράφει τα αναγνωρίσιμα νοσογραφικά πρότυπα και διδάσκει πώς να αντιστοιχούνται στις διάφορες κλινικές εικόνες. Εγγυάται τα θέσφατα της Ιατρικής Τέχνης, σαν ανθρωπιστικής Επιστήμης, επιμελείται και περιφρουρεί τον εξανθρωπισμό της βιοϊατρικής τεχνολογίας, τα επιτεύγματα της οποίας εκμεταλλεύεται, αλλά ταυτόχρονα, χειραγωγεί. Γιατί η Ιατρική δεν αρνείται την συνεπικουρία της τεχνολογίας, αλλά αυτό δεν μπορεί να σημαίνει εξαλλαγή της υποστάσεώς της και αποπροσανατολισμό του κοινωνικού της ρόλου. Με την βοήθεια της τεχνολογίας, η Ιατρική προσηλωμένη στα ιπποκρατικά της θέσφατα θα συνεχίσει, για πάντα, μέσα από μια βιοηθική, που διαμορφώνεται στις πεπρωμένες σχέσεις «γιατρού-ασθενούς» και «επιστήμης-κοινωνίας», το θετικό της έργο για την συνεχή βελτίωση της ποιότητας της ζωής.
Οι «παραγωγοί υγείας» θα μείνουν, απλώς, φαντάσματα μιας αλλοτριωμένης πραγματικότητας, στην οποία οι κάθε λογής έμποροι μπορούν να ελπίζουν ότι θα οργανώσουν την αγορά, έτσι που αφειδώς να πουλιέται αυτό που προξενεί καταστροφή και ταυτόχρονα αυτό που την επιδιορθώνει.
