Η δύναμη της μετάνοιας
13 Ιανουαρίου 2012
Tου Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτου
Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να έχουμε έγνοια και καλή αγωνία για το πως συγχωρούμε, πως εξομολογούμαστε, πως μετανοούμε. Αυτή η στάση, προϋποθέτει την τόλμη να βλέπουμε τα λάθη μας, τα πάθη μας, τις αμαρτίες μας. Τα οποία δεν είναι αφηρημένα. Είναι πολύ συγκεκριμένα! Έχουν όνομα! Δεν είναι γενικά και αόριστα: «Ε, είμαι αμαρτωλός, διάβασε μου παπά και μιαν ευχή».
Η μετάνοια είναι ένα κοίταγμα στον εαυτό μας. Στην ιδιαίτερή μας κάμαρη, μέσα στην καρδία μας να μαζέψουμε τον νου μας και να ταπεινωθούμε. Καρδίαν δε «συντετριμμένην και τεταπεινωμένην, ο Θεός ουκ εξουδενώσει», όπως μας βεβαιώνει ο 50ος Ψαλμός του Δαυίδ, που είναι ψαλμός μετανοίας. Η ταπείνωση αποτελεί προϋπόθεση στην μετάνοιά μας.
Μπορούμε να μετανοούμε όχι μόνο όταν θα πάμε να εξομολογηθούμε η να κοινωνήσουμε, αλλά καθημερινά, στην προσευχή μας. Εύκολο είναι σήμερα να πάμε σε ένα παπά να εξομολογηθούμε την ζωή μας. Είναι ίσως δύσκολο για κάποιους μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπους που έχουν μέσα τους μια παρεξηγημένη αντίληψη για το τι είναι αξιοπρέπεια και τι είναι ντροπή. Οι νεότεροι εύκολα εξομολογούνται και αυτό είναι ένα κατόρθωμα της νέας γενιάς. Όμως δεν αρκεί αυτό. Η Εκκλησία μας, μας θέλει να έχουμε συνεχή μετάνοια. Η μετάνοια μας δίνει την συγχώρεση και η εξομολόγηση στον πνευματικό μας, μας δίδει την άφεση των αμαρτιών.
Να ψάχνουμε, λοιπόν, που υστερήσαμε στις εντολές του Χριστού, αφού όλοι υστερούμε. Είναι σημαντικό να το κάνουμε αυτό, εάν είναι δυνατό κάθε μέρα. Πρώτα και κύρια να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και με τον Θεό μας. Αυτό το κάτι να το βρούμε. Και αυτό λέγεται στην γλώσσα της θεολογίας «επίγνωσις». Το οποίο σημαίνει να αναγνωρίσω σε τι υστερεί ο εαυτός μου. Που λυπώ τον Θεό μου και που δεν μπορώ να αγαπήσω και να συγχωρήσω τον διπλανό μου, τον πλησίον μου;
Πρακτικά, αυτό τι σημαίνει; Δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά. Πόσο προσεύχεται η σύζυγος για τον σύζυγο και αντιστρόφως; Πόσο προσευχόμαστε για τα παιδιά μας, για τα αδέλφια μας, για τους γειτόνους μας, για τους συγχωριανούς μας, για τους αρρώστους μας, για τους ανθρώπους που μας στεναχωρούν και μας αδικούν και για τους νεκρούς μας; Εάν έχουμε αυτή την δύναμη να συνομιλούμε εύκολα με τον Χριστό, με την Παναγία και με τους Αγίους μας για όλους αυτούς που προαναφέραμε, ήδη αρχίσαμε να μπαίνουμε στο πνεύμα της μετάνοιας. Αν θέλουμε να δούμε πόσο μετανοούμε, θα πρέπει να δούμε πόσο προσευχόμαστε για τον πλησίον μας, πόσο είμαστε σπλαχνικοί γι’ αυτόν. Εάν δεν υπάρχει ευσπλαχνία, όσες προσευχές και να κάνουμε, όσους μεγάλους σταυρούς και να κάνουμε, όσες νηστείες, η ευσέβειά μας είναι ψεύτικη. Είμαστε πολύ μακριά, ακόμη, από το βαθύ νόημα της άσκησης. Ο μεγαλύτερος εχθρός της μετάνοιας είναι ο ευσεβισμός.
Για να ξεκουράζεται η ψυχή και το σώμα χρειάζεται μετάνοια. Η μετάνοια θέλει επίγνωση και η επίγνωση θέλει πρώτα εξαγόρευση εκεί στο δωμάτιο μας και στις εκκλησιές και στα εξωκκλήσια μας.
Οι ακολουθίες της Εκκλησίας μας αυτόν τον στόχο έχουν, να μας εισαγάγουν δηλαδή σε βάθος μετανοίας, να μας οπλίσουν με την τόλμη να βλέπουμε τον πραγματικό μας εαυτό. Μέσα στην προσπάθεια μας να τηρήσουμε τις άγιες εντολές του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, διαπιστώνουμε με έκπληξη ότι δεν τα καταφέρνουμε, έστω και αν νηστεύουμε, έστω και αν εξομολογούμαστε. Διαπιστώνουμε ότι υστερούμε σε πολλά, ότι υπολοιπόμεθα πάρα πολύ εν σχέσει με τους Αγίους μας. Όταν έτσι αισθανόμεθα, είμαστε σε ορθόδοξο δρόμο! Γι’ αυτό πρέπει να αξιοποιούμε την κάθε στιγμή που μας δίνεται για να αποκτήσουμε αυτογνωσία, αυτομεμψία, αυτοκατάκριση του εαυτού μας. Αλλά χωρίς να χάνουμε το θάρρος μας στο έλεος του Θεού.
Εάν έχουμε την τόλμη να βλέπουμε αυτήν την άθλια πλευρά του εαυτού μας χωρίς να χάνουμε την πίστη μας, χωρίς να χάνουμε την ελπίδα μας στο έλεος του Θεού και να μετανοούμε παρόλο που βλέπουμε τον εμπαθή εαυτό μας, τότε βρισκόμαστε σε καλό δρόμο.
Η ησυχία μας ανοίγει τους δρόμους που μας βοηθούν να ζήσουμε καλύτερα την εργασία καλλιέργειας της προσευχής και προπαντός της μετάνοιας μας. Είναι πολύ απαραίτητη στη ζωή μας, τόσο η εξωτερική ησυχία από τους θορύβους, όσο και η εσωτερική από τα πάθη. Όταν έχουμε ευκαιρίες ησυχίας πρέπει να τις αξιοποιούμε, ιδιαίτερα την ησυχία της νύχτας. Μην καταναλώνουμε την νύχτα μας βλέποντας συνεχώς τηλεόραση η και με άσκοπη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Να μαζεύουμε τον νου μας, ιδιαίτερα τα ήσυχα βράδια και να θυμόμαστε τα δικά μας λάθη. Όχι τα λάθη του άλλου. Τα δικά μας πάθη που είναι μια ενέργεια που συνεχώς ανακυκλώνεται μέσα μας. Αυτό λέγεται επίγνωσις. Μαθαίνουμε δηλαδή ποιά είναι τα προβλήματα, ποιές οι αρρώστιες της ψυχής μας, κατά τι παραβήκαμε τις εντολές και τους λόγους του Χριστού.
Ο καθένας μας έχει κάποιες συγκεκριμένες, ιδιαίτερες και προσωπικές αρρώστιες και ο καθένας μας μπορεί να έχει τελείως διαφορετικά πάθη και λάθη από τον άλλο. Να τα αναγνωρίσουμε, να τα αποδεχτούμε. Επειδή δεν μπορούμε μόνοι μας να τα ξεριζώσουμε, ούτε να τα μειώσουμε. Να ζητήσουμε το έλεος, την βοήθεια, του Θεού. Έτσι αρχίζει η μετάνοια στον Χριστιανό. Όταν έχουμε επίγνωσιν, μετά αρχίζουμε να μιλούμε στον Χριστό σε πρώτο πρόσωπο: «Χριστέ μου, θεράπευσε την ψυχή μου που είναι γεμάτη ζήλεια, που είναι γεμάτη φθόνο», άλλος θα πει: «που είναι γεμάτη θυμό», άλλος θα πει: «που είναι γεμάτη αισχρότητα», άλλος θα πει: «που είναι γεμάτη από φιλαργυρία και τσιγκουνιά». Εκείνον που στεναχωρήσαμε με την κατάκρισή μας, με το θυμό μας η με την ειρωνεία μας να τον φέρνουμε στον νου μας και να του ζητούμε νοερά συγγνώμη. Έτσι μαθαίνουμε την μεγάλη αρετή, που είναι παιδί της μετάνοιας, τη συγχωρητικότητα. Όταν ζούμε τη συγχωρητικότητα, έχουμε μέσα μας έλεος. Η ψυχή μας εύκολα ελεεί, εύκολα λέγει καλή κουβέντα για τον διπλανό. Προσέξτε πόσο εύκολα κατηγορούμε, πόσο εύκολα απαριθμούμε τα λάθη του άλλου, έστω και αν οι αρετές του υπερτερούν αυτών.
Μετά την επίγνωση, λοιπόν, έρχεται η μετάνοια. Και μετά την μετάνοια έρχεται κάτι πιο δυνατό, έρχεται η ευσπλαχνία. Γινόμαστε σπλαχνικοί. Τι σημαίνει ευσπλαχνία; Να αποκτήσουμε καλά σπλάχνα, καλοσύνη δηλαδή, συγχωρητικότητα. Χρειάζεται, όμως, να υπάρχει θέληση και διάθεση, και ας συνεχίζουμε να διατηρούμε τα χάλια μας. Την αμαρτία δεν πρέπει να την φοβόμαστε. Η αμαρτία, μας είναι πολύ χρήσιμη, διότι μας δημιουργεί τις αφορμές για μετάνοια, φτάνει εμείς να θέλουμε. Όπως τολμηρά λέει ο Γέροντας Παΐσιος: «Οι πολύ αμαρτωλοί, αν γνωρίσουν τον εαυτό τους, έχουν φυσιολογικά και πολύ υλικό για ταπείνωση. Η κάθε πτώση είναι φυσικά πτώση, αλλά είναι και υλικό για ταπείνωση και προσευχή. Οι αμαρτίες αν αξιοποιηθούν για ταπείνωση, είναι σαν την κοπριά που ρίχνουμε στα φυτά. Γιατί να μην χρησιμοποιήσει λοιπόν κανείς αυτό το υλικό, για να λιπάνει το χωράφι της ψυχής του, για να γίνει γόνιμο και να καρποφορήσει; ». Το παράδοξο με τα πάθη μας, είναι το εξής: όταν τα χρησιμοποιήσουμε ταπεινά και αρχίσουμε να ζητούμε το έλεος του Θεού για να τα μειώσει και σιγά σιγά να τα εξαφανίσει, αυτή η προσπάθεια γίνεται πηγή μεγάλης χαράς. Μας επισκέπτεται το Άγιο Πνεύμα, απότομα πολλές φορές, σε στιγμή που δεν το περιμένουμε.
Και μόνο να έχουμε διάθεση για μετάνοια, να έχουμε διάθεση για να τηρήσουμε τις εντολές του Χριστού και ας μην τα καταφέρνουμε, αυτή η διάθεση είναι ενέργεια του Αγίου Πνεύματος.
Είχα ένα γέροντα λεπρό, τον γέροντα Ευμένιο, ο οποίος έλεγε: «Χριστέ μου, θέλω να σε θέλω πιο πολύ. Βοήθα με να σε θέλω πολύ, Εσύ μπορείς…», έλεγε: «Χριστέ μου, θέλω να σε αγαπώ όλο και περισσότερο και στο πρόσωπο των συνανθρώπων μου να σε βλέπω εσένα, αλλά δεν τα καταφέρνω. Φαίνεται, θέλω λίγο. Βοήθα με να σε θέλω περισσότερο και να θέλω τους συνανθρώπους μου περισσότερο, να τους συγχωρώ περισσότερο, να τους αγαπώ πιότερο».
Εξάλλου, ο ίδιος ο Χριστός είπε, «άνευ εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν». Εμείς νομίζουμε ότι θα αλλάξουμε και θα βελτιώσουμε τον εαυτό μας με τις δικές μας δυνάμεις. Αυτές είναι τεχνικές και άθελα μας βγάζουμε τον Χριστό από τη ζωή μας. Και φορτώνουμε και πολύ τον εαυτό μας, τον δυσκολεύουμε, τον θλίβουμε σε σημείο κατάθλιψης, ενώ η προσευχή της μετάνοιας μας βοηθά να μην είμαστε ποτέ μόνοι μας, συνεχώς βλέπουμε και μιλούμε με τον Χριστό. Ο Χριστός πέμπει το Άγιο Πνεύμα, που είναι το «καθαριστήριο», γι’ αυτό και όλες οι ακολουθίες αρχίζουν με το:
«Βασιλεύ ουράνιε, Παράκλητε, το Πνεύμα της αληθείας, ο πανταχού παρών, και τα πάντα πληρών, ο θησαυρός των αγαθών, και ζωής χορηγός, ελθέ και σκήνωσον εν ημίν, και καθάρισον ημάς από πάσης κηλίδος, και σώσον, Αγαθέ, τας ψυχάς ημών˙ Αμήν».
Αυτή είναι προσευχή στο Άγιον Πνεύμα. Δουλειά του Αγίου Πνεύματος είναι να μας ελευθερώνει και να μας καθαρίζει από την αμαρτία, είτε δική μας είτε κληρονομική. Γι’ αυτό και Του λέμε, «ελθέ και σκήνωσον εν ημίν, και καθάρισον ημάς από πάσης κηλίδος». Το Άγιο Πνεύμα μας πιάνει από το χεράκι και μας πάει στην Εκκλησία που είναι το Σώμα του Χριστού και εκεί κοινωνούμε τον ίδιο τον Χριστό, το Σώμα Του και το Αίμα Του, «εις άφεσιν αμαρτιών και ζωήν αιώνιον». Εκεί παίρνουμε την Χάρη, την Ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος: την Αγάπη, την Χαρά, την Ειρήνη, την Πραότητα, την Καλοσύνη, την Πίστη, την Εγκράτεια… και δεν τελειώνει η ζωή της Αγίας Τριάδος στο Άγιο Πνεύμα και στον Χριστό, υπάρχει και ο Θεός Πατέρας. Στον Θεό Πατέρα μας οδηγεί ο Υιός Του, ο Χριστός δηλαδή. Και ο Θεός Πατέρας μας υιοθετεί, αφού γινόμαστε αδέλφια του Χριστού ενωμένοι με το Σώμα Του και το Αίμα Του. Αυτό σημαίνει όταν ακούμε τον ιερέα να λέει με δυνατή φωνή προς το τέλος της Θείας Λειτουργίας στο Θεό Πατέρα: «Και καταξίωσον ημάς, Δέσποτα, μετά παρρησίας, ακατακρίτως, τολμάν επικαλείσθαι σε τον επουράνιον Θεόν Πατέρα, και λέγειν». Ακολουθεί το, «Πάτερ ημών, ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το ονομά σου˙ ελθέτω η βασιλεία σου˙ γενηθήτω το θέλημά σου ως εν ουρανώ και επί της γης˙ τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον˙ και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις αφειλέταις ημών˙ Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού».
Ακολούθως ο ιερέας δοξάζει όλη την Αγία Τριάδα που γνωρίσαμε με τρόπο μυστικό και μυστήριο μέσα στην Θεία Λειτουργία. Λέει ο ιερέας εκ μέρους όλων μας: «Ότι σου εστίν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα, του Πατρός, και του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος, νύν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.»
Όλα αυτά τα εξαίσια και ωραία για να τα ζήσουμε και να τα απολαύσουμε σε βάθος, έχουν ως μοναδική προϋπόθεση την μετάνοια που αρχίζει μέσα στην καρδία μας, μέσα στο δωμάτιο μας, στο κελί μας, μέσα στον αμαρτωλό εαυτό μας, αρκεί να δούμε τα κάρβουνα και τα κούτσουρα που έχουμε μέσα μας και να καλέσουμε τον Τριαδικό Θεό, που είναι «πυρ καταναλίσκον», να στείλει την φωτιά Του, να τα ανάψει. Η φωτιά όμως παράγει και Φως, το Φως του Χριστού που είναι το «Φωτηστήριο», και το Φως έρχεται και φωτίζει την ψυχή μας και φωτίζονται και αυτοί που βρίσκονται γύρω μας. Μια πολύ ωραία προσευχή στον Χριστό είναι η ακόλουθη:
«Χριστέ, το Φώς το αληθινόν, το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον, σημειωθήτω εφ’ ημάς το φως του προσώπου σου, ίνα εν αυτώ οψόμεθα φως το απρόσιτον˙ και κατεύθυνον τα διαβήματα ημών προς εργασίαν των εντολών σου, πρεσβείαις της παναχράντου σου Μητρός και πάντων σου των Αγίων. Αμήν.»,
και η ευχή:
«Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλόν».
Με αυτό τον τρόπο συμμετέχει στην μετάνοιά μας σύνολη η Αγία Τριάδα και κάνουμε τον Θεό οικείο στη ζωή μας.
Σήμερα, στην μοντέρνα εποχή, πολλοί νομίζουν ότι όλα αυτά, δηλαδή η πραγματική ξεκούραση και ο πλούτος του σώματος και της ψυχής μας, μπορούν να γίνουν με την ψυχανάλυση. Η πολλή ανάλυση, όμως, φέρνει διάλυση. Άλλοι νομίζουν ότι πρέπει να κατανοήσουμε την Λειτουργία μεταφράζοντάς την για να καταλαβαίνει η λογική μας περισσότερο τον Θεό. Τον Θεό και τον εαυτό μας δεν τον καταλαβαίνουμε με λέξεις και νοήματα αλλά με την μετάνοια και το Φως του Χριστού. Το έλεος του Θεού θέλει η ψυχή μας και την δόξα Του που είναι αιώνια. Η ψυχή του κάθε ανθρώπου ποθεί το αιώνιο, το αληθινό, το ωραίο, την δόξα, τον πλούτο των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος. Και όλα αυτά τα ψάχνουμε πολλές φορές αλλού, σε χώρους που μπορεί να μας δώσουν κάτι, αλλά κάτι στιγμιαίο. Αν όμως συνδέσουμε αυτή τη δίψα με τον Τριαδικό Θεό, τότε θα λάβουμε ύδωρ αιώνιο, αθάνατο. Ενωνόμεθα με Αυτόν, γινόμεθα άγιοι, ισχυροί και αθάνατοι. Γι’ αυτό και οι Άγγελοι ψάλλουν στον Θεό το «Άγιος ο Θεός, Άγιος Ισχυρός, Άγιος Αθάνατος, ελέησον ημάς».
Ο Τριαδικός Θεός θέλει να μοιράζεται μαζί με τους ανθρώπους την ζωή Του, τον τρόπο ύπαρξής Του. Η ζωή Του να γίνει ζωή μας. Αυτό είναι το ήθος των Αγίων μας, το ήθος της Εκκλησίας μας.
Η μετάνοια, λοιπόν, είναι η ποιότητα της πνευματικής ζωής κάθε ορθόδοξου χριστιανού. Και θέλει χώρο και χρόνο.
Πηγή:
1. Εορτόλογιο 2012, Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου ,
εκδ. «Θεομόρφου».
2. Ιστοσελίδα της Μητροπόλεως: WWW: immorfou.org.cy
