Το Κυριακάτικο κήρυγμα του Μητροπολίτου Γόρτυνος Ιερεμία

Συνεχίζουμε, αγαπητοί μου αδελφοί χριστιανοί, και τελειώνουμε με το σημερινό μας κήρυγμα τον λόγο μας για την Ακολουθία του Εσπερινού. 1. Μετά την Είσοδο του Εσπερινού και μετά το «Φώς ιλαρόν», για τα οποία μιλήσαμε στο προηγούμενο κήρυγμά μας, ψάλλεται τό «Προκείμενον». Αυτό είναι ένας μικρός στίχος Ψαλμού, που «έκειτο» «προ», βρισκόταν δηλαδή και ψαλλόταν πριν από τα αγιογραφικά αναγνώσματα. Αυτά τα αγιογραφικά αναγνώσματα τα ακούμε σήμερα σε ορισμένες μόνο μεγάλες εορτές. Παλαιότερα όμως ήταν μόνιμα σε κάθε Εσπερινό. Ή, αντί γιά άλλο αγιογραφικό ανάγνωσμα, ψαλλόταν ένας Ψαλμός (πάλι Ψαλτήριο εδώ), αλλά στην αρχή του Ψαλμού ψαλλόταν ένας στίχος, ο οποίος και επαναλαμβανόταν μετά από κάθε στίχο του όλου Ψαλμού. Γι’ αυτό τον στίχο αυτόν τον έλεγαν «Προκείμενο». Κάθε μέρα της εβδομάδος έχει και το δικό της «Προκείμενο», που φαίνεται να έχει κάποια σχέση με το θέμα της ημέρας της εβδομάδος. Γιατί κάθε ημέρα της εβδομάδος είναι αφιερωμένη σε κάποιο θέμα. Το «Προκείμενο», για παράδειγμα, του Εσπερινού του Σαββάτου σχετίζεται με την Ανάσταση του Χριστού, που εορτάζουμε την Κυριακή, γι? αυτό και το «Προκείμενο» αυτό είναι «ο Κύριος εβασίλευσεν ευπρέπειαν ενεδύσατο», που ταιριάζει στον Αναστάντα Κύριον. Τις μεγάλες Δεσποτικές εορτές δεν ψάλλονται τα συνηθισμένα «Προκείμενα» της ημέρας, αλλά άλλα ειδικά «Προκείμενα», που αρμόζουν στον πανηγυρικό γεγονός της εορτής και ψάλλονται επιβλητικά στον Βαρύ τον Ήχο. Είναι τα εξής δύο μικρά «Προκείμενα», γνωστά στους ευσεβείς χριστιανούς που εκκλησιάζονται συχνά: (α) «Τις Θεός μέγας, ως ο Θεός ημών; Συ ει ο Θεός ο ποιών θαυμάσια μόνος»• και (β) «Ο Θεός ημών εν τω ουρανώ και εν τη γη πάντα όσα ηθέλησεν εποίησεν».  Οι Κατανυκτικοί Εσπερινοί της Μεγάλης Τεσσαρακοστής έχουν πάλι αυτοί άλλα δύο δικά τους «Προκείμενα». Είναι κατανυκτικά και πένθιμα, που αρμόζουν στην κατανυκτική ατμόσφαιρα της περιόδου αυτής. Είναι τα εξής• (α) «Μη αποστρέψης το πρόσωπόν σου από του παιδός σου, ότι θλίβομαι• ταχύ επάκουσόν μου, πρόσχες τη ψυχή μου και λύτρωσαι αυτήν»• και (β) «Έδωκας κληρονομίαν τοις φοβουμένοις το όνομά σου, Κύριε». 2. Μετά τα «Προκείμενα» φθάνουμε στο τελευταίο μέρος της Ακολουθίας του Εσπερινού. Το τελευταίο αυτό μέρος το αποτελούν• (α) οι Δεήσεις, (β) τα Απόστιχα και (γ) τα Απολυτίκια.  (α) Οι Δεήσεις, που λέγονται από τον ιερέα, έχουν διάφορα αιτήματα για ζώντες και για κεκοιμημένους, για τους δωρητές και το προσωπικό του Ναού. Και ο ψάλτης απαντά στα αιτήματα αυτά με το «Κύριε ελέησον». Οι Δεήσεις αυτές τελειώνουν με το «Καταξίωσον». Αυτό πάλι είναι μία μικρή και ωραία δέηση, στην οποία παρακαλούμε να περάσουμε αναμάρτητα την εσπέρα. Μετά το «Καταξίωσον» ο ιερέας λέει πάλι άλλες δεήσεις με πολύ πνευματικά αιτήματα. Τελειώνοντας και τις δεήσεις αυτές ο ιερέας ευλογεί τον λαό με το «ειρήνη πάσι» και τον καλεί να σκύψει το κεφάλι του, για να δηλώσει την υποταγή στον Χριστό, που έκλινε ουρανούς και κατέβηκε στην γη για να τον σώσει. Ο ιερέας στην συνέχεια διαβάζει μυστικά μία ευχή, στην οποία παρακαλεί τον Θεό να διαφυλάξει τους πιστούς κατά την εσπέρα και την επερχόμενη νύχτα από κάθε εχθρό και από κάθε σατανική ενέργεια. Με την ευχή αυτή, που την λέμε ευχή απολύσεως, τελειώνει κατά βάση η ακολουθία του Εσπερινού. Τα υπόλοιπα που ακούμε, τα Απόστιχα και τα Απολυτίκια, προστέθηκαν σε μεταγενέστερη εποχή. (β) Μετά από αυτό το σημείο, που είναι είπαμε το τέλος του Εσπερινού, στις μεγάλες εορτές γινόταν λιτανεία. Στην πορεία αυτή της λιτανείας ψαλλόταν ένα τροπάριο σχετικά με την εορτή, αλλά επειδή η λιτανεία ήταν μακρά, στο ένα τροπάριο προστέθηκαν και άλλα. Αυτά είναι τα σημερινά «Απόστιχα» που λέμε. Τα «Απόστιχα» λοιπόν είναι τροπάρια λιτανείας, που γινόταν στην απόλυση του Εσπερινού. Είναι ωραία αυτά τα τροπάρια, αφού και, όταν ακόμη δεν γινόταν λιτανεία, ψάλλονταν τα τροπάριά της. Έτσι και σήμερα ψάλλονται πάντοτε τα «Απόστιχα». Από τα παραπάνω που είπαμε, θα πρέπει να καταλάβουμε εύκολα γιατί σε πολύ μικρές εορτές στα Μηναία δεν υπάρχουν «Απόστιχα». Αυτό συμβαίνει απλούστατα, γιατί στις μικρές εορτές δεν γινόταν λιτανεία και δεν υπήρχαν λοιπόν τροπάριά της, για να γίνουν Απόστιχα. (γ) Ο Εσπερινός τελειώνει με το «Νυν απολύεις…». Τον ύμνο αυτό, όπως ξέρουμε, τον είπε ο Συμεών ο Θεοδόχος, όταν κράτησε στην αγκαλιά του τον Χριστό. Με τον Συμεών τελείωσε η Παλαιά Διαθήκη• τύπος δε της Παλαιάς Διαθήκης είναι ο Εσπερινός, γιατί ο Όρθρος και η Θεία Λειτουργία την άλλη μέρα εκφράζουν την Καινή Διαθήκη. Έτσι με τον ύμνο του Συμεών, το «Νυν απολύεις…», το τέλος της Παλαιάς Διαθήκης, τελειώνει και ο Ε
σπερινός που την εκφράζει. Ως τέλος – τέλος του Εσπερινού, στην απόλυσή του, ψάλλονται δύο ή και τρία τροπάρια, που επειδή ακριβώς ψάλλονται στην απόλυσή του, τα τροπάρια αυτά καλούνται «Απολυτίκια». Έδωσαν όμως και την άλλη ερμηνεία, ότι δηλαδή τα τροπάρια αυτά καλούνται «Απολυτίκια», επειδή ψάλλονται σε «απολελυμένο», σε γρήγορο δηλαδή μέλος. Πραγματικά, τα «Απολυτίκια» ψάλλονται πάντοτε σε γρήγορο και ποτέ σε αργό μέλος. 3. Τελειώσαμε, αδελφοί χριστιανοί, με σύντομα λόγια την Ακολουθία του Εσπερινού, την πρώτη στην σειρά των λειτουργικών Ακολουθιών. Πόσο συγκινητικό είναι το άσμα εκείνο: «Σημαίνει για Εσπερινό στη μακρυνή ρημοκκλησιά ντίν – ντίν – ντάν»! Σας συνιστώ κάθε εσπέρα, ώρα 6 μ.μ. περίπου, να λέγετε μόνοι σας, στο σπίτι σας, τις δυο κύριες προσευχές του Εσπερινού: Το «Φως ιλαρόν…» και το «Καταξίωσον Κύριε…». Έτσι, είναι σαν να κάνετε κάτι από τον Εσπερινό, την γλυκειά αυτή Ακολουθία της Εκκλησίας μας, που την συνέθεσαν οι άγιοι Πατέρες μας.

Με πολλές ευχές
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας

πηγή: Αγιορείτικο Βήμα