Το Ιερό Κελλί του Αγίου Αρτεμίου στην Προβάτα

20 Οκτωβρίου 2011

Το Ιερό Κελλί του Αγίου Αρτεμίου βρίσκεται στην Προβάτα, σε μια περιοχή που εκτείνεται από την Ιερά Μονή Καρακάλλου μέχρι τη Μορφονού, σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 80 μέχρι 200 μέτρα, με καλλιεργούμενα κτήματα και μεγάλα επανδρωμένα κελλιά. Το 1772 η περιοχή ονομαζόταν Μεγάλη σκήτη της Πρόβατας και αριθμούσε 36 κελλιά. Τώρα αριθμεί περίπου 10 και ανάμεσά τους μέχρι το 1976 επιβλητικότερη ήταν η παρουσία του Κελλιού Άγιος Αρτέμιος.

Το Κελλί ιδρύθηκε πιθανόν τον 14^ο αιώνα από μοναχούς οι οποίοι έφυγαν από την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας και στην περίοδο της ακμής του ονομαζόταν «Σκήτη του Αγίου Αρτεμίου». Σιγά σιγά όμως έχασε τα δικαιώματα της Σκήτης και κατατάχθηκε στην 3^η τάξη (Κελλί). Μέχρι το 1863 το Κελλί ήταν Ελληνικό και εγκαταβιούσαν εδώ 4-5 μοναχοί. Τίποτα βέβαια δεν θύμιζε την παλαιά του αίγλη.

Το 1863 παραχωρήθηκε από την κυρίαρχο Μονή της Μεγίστης Λαύρας, στην οποία πάντα ανήκε, σε Ρώσσους μοναχούς. Ο Γέροντας, Ιερομόναχος Ιγνάτιος, στον οποίο παραχωρήθηκε, ήταν ο εκπρόσωπος του Πατριάρχη της Μόσχας στην Κωνσταντινούπολη. Αυτός ανακατασκεύασε το Ναό, προσθέτοντας στον πρώτο όροφο παρεκκλήσι αφιερωμένο στη Σκέπη της Υπεραγίας Θεοτόκου, δίπλα στα ερείπια του αρχαίου Ναού των Αρχαγγέλων.

Μετά τον θάνατο του Ιγνατίου, το 1877, το Κελλί παραλαμβάνει ο Ιερομόναχος Παρθένιος, ο οποίος παρέμεινε Γέροντας του Κελλιού για είκοσι οκτώ χρόνια. Την εποχή αυτή ο αριθμός των μοναχών ήταν 40, από τους οποίους οι 10 ήταν Ιερομόναχοι. Με την πάροδο του χρόνου η αδελφότητα των Ρώσσων μεγάλωσε για να αριθμεί στο τέλος του 19^ουαιώνα 55 πατέρες και λίγο πριν το 1917 περισσότερους από 60. Ο Παρθένιος ανοικοδόμησε τον ξενώνα και τον αρσανά του Κελλιού.

Ας δούμε τι αναφέρει για το Κελλί ο Γεράσιμος Σμυρνάκης (1902):

«Εκ των κελλίων τούτων (σημ. της Προβάτας) εν μεν είναι ρωσσικόν, το του αγίου Αρτεμίου, τρία δε ρωμουνικά. Το του αγίου Αρτεμίου, έχον 55 πατέρας, απαρτίζεται εκ μιας μεγάλης πτέρυγος τριωρόφου κατ’ ανατολάς μετά μεγάλου Ναού του Αγίου Αρτεμίου και ετέρου της αγίας Σκέπης κάτωθι. Η πτέρυξ αύτη κάμπτουσα προς δυσμάς τείνει να ενωθή προς την δυτικήν πτέρυγα, ούτως ώστε ν’ αποτελεσθεί Μονή τετράπλευρος. Κείται δε επί λοφοσειράς μαστειδούς μικρόν άνωθεν του παλαιού κελλίου, ούτινος σώζεται το ναΐδιον, όπερ μέλλουσιν οι εν αγίω Αρτεμίω ν’ ανεγείρωσιν εις μεγαλοπρεπή Ναόν μετά Κοιμητηρίου. Διατηρεί δε και νεώριον (αρσανά)μεγαλοπρεπές, ανιδρυθέν εκ βάθρων τω 1894, όπερ αφίσταται αυτού 20΄ και κείται παρά την κεντρικήν οδόν και την διαχωρίζουαν τα όρια των Μονών Λαύρας και Καρακάλλου μεγάλην αλώδη φάραγγα».

Το 1905 πεθαίνει ο Παρθένιος και Γέροντας στο Κελλί γίνεται ο διάδοχός του Ιερομόναχος Αθανάσιος. Είναι η χρονιά που ο καταστροφικός σεισμός της Ιερισσού δεν αφήνει ανέπαφο και το Κελλί του Αγίου Αρτεμίου. Σημαντικότερες ζημιές υπέστη ο Ναός.

Από τα σημερινά σωζόμενα, έστω και κατεστραμμένα (όχι ολοκληρωτικά), η μεγάλη αντιρίδα στα ανατολικά του Ναού, φέρει επιγραφή 1867 (η οποία συμπίπτει με την κατασκευή του Ναού από τον Ιερομόναχο Ιγνάτιο 1863-67). Ο Ναός αυτός, μετά τον σεισμό του 1905, δέχεται το τελειωτικό χτύπημα από την καταστροφική πυρκαγιά, η οποία εκδηλώθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1976.

Στον κάτω όροφο υπήρχε η Τράπεζα, το μαγειρείο και τα κελλιά των μοναχών και των προσκυνητών. Στον επάνω όροφο ήταν ο Ναός του Αγίου Αρτεμίου, το ηγουμενείο, τα γραφεία και τα αρχονταρίκια, ενώ παράλληλα αριστερά του Ναού υπήρχε εκθετήριο με εσωτερικό αίθριο.

Όλα τα άλλα κτίσματα του Κελλιού περιγράφονται από τον Παυλόφσκι (3 επτεμβρίου 1907) όπως είναι και σήμερα και είναι: αποθήκη-κηροπλαστείο, βουρδουναριό, μαγκειπιό (φούρνοι), πλυσταριό, λαδαριό, εργαστήριο, χαλκαδιό και στέρνες, ξενώνας, ξυλουργείο.

Από τα κειμήλια του παλαιού Αγίου Αρτεμίου υπάρχουν λείψανα που σώζονται μέχρι σήμερα στην κυρίαρχο Μονή Μεγίστης Λαύρας και είναι: η εικόνα της Παναγίας (που δωρίθηκε αρχικά από τη Λαύρα στο Κελλί), η εικόνα του Αγίου Αρτεμίου (σε θρόνο) και μια εικόνα σε ξύλο φοινικόδενδρου με πάρα πολλές παραστάσεις, όλες από ελεφαντόδοντο.

Το Κελλί του Αγίου Αρτεμίου εθεωρείτο και είναι και σήμερα, ένα από τα μεγαλύτερα σε έκταση ρωσικά Κελλιά και από άποψη κτισμάτων και από άποψη έκτασης γης (στρέμματα με αμπελώνες, ελαιώνες και κήπους) και τούτο γιατί παλιά λειτουργούσε σαν κεντρικός σταθμός για την ανάβαση προς τον Άθωνα, έχοντας περί τους τέσσερις χιλιάδες προσκυνητές περαστικούς κάθε χρόνο (στα έτη 1867-1900) σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες.

Σήμερα το Κελλί Άγιος Αρτέμιος στην Προβάτα είναι εξαρτηματικό της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας και βρίσκεται σε περίοπτη θέση της κελλιωτικής περιοχής. Κατεστραμμένο από την πυρκαγιά του 1976 μόνο ένα μικρό τμήμα του όλου συγκροτήματος είναι κατάλληλο για κατοίκιση. Σαν συγκρότημα κτισμάτων υπάρχουν ο κατεστραμμένος Ναός (διώροφος) και ένα μικρό τμήμα του κελλιού, καθώς επίσης ο τριώροφος παλιός ξενώνας, τμήμα του φούρνου, πλυσταριού, το λαδαριό, ο υδροφράχτης, το παλιό χαλκαδιό, το οποίο σήμερα είναι στέρνα νερού, καθώς και δυο άλλες εξωτερικές στέρνες. Μέρος επίσης του συγκροτήματος του Κελλιού θα πρέπει να θεωρηθεί και ο αρσανάς ο οποίος βρίσκεται σε όρμο της παραλίας και φέρει το όνομα του Κελλιού.

Ο διώροφος Ναός του Κελλιού του Αγίου Αρτεμίου είναι κατεστραμμένος από την προαναφερθείσα πυρκαγιά. Λείπουν τα πατώματα, η σκεπή και τμήματα της λιθοδομής.

Κατεστραμμένα είναι και πολλά άλλα τμήματα του Κελλιού που θα πρέπει να επισκευασθούν για να γίνουν και πάλι προσβάσιμα και λειτουργικό.

Το έτος 1967 μπορεί να θεωρηθεί σημαντικό για τη νεώτερη ιστορία του Κελλιού γιατί το έτος αυτό το αγοράζει ο Ιερομόναχος Εφραίμ από τους δύο εναπομείναντες Ρώσσους μοναχούς και εγκαθίσταται σ’ αυτό με συνοδεία δέκα μοναχών. Ο Ιερομόναχος Εφραίμ δίνει ζωή και την παλαιά αίγλη στο Κελλί αφού η φήμη του ήταν διαδεδομένη και οι επισκεπτόμενοι προσκυνητές του Κελλιού πάρα πολλοί. Σύντομα ο αριθμός των πατέρων αυξήθηκε και το 1972 η συνοδεία αριθμούσε είκοσι τέσσερις πατέρες.

Το 1973 η συνοδεία του γέροντος Εφραίμ εγκαταλείπει το Κελλί για να επανδρώσει την Ιερά Μονή Φιλοθέου, αφήνοντας σ’ αυτό μικρή συνοδεία.

Μετά την πυρκαγιά του 1976, το Κελλί παρεδόθη στην Κυρίαρχο Μονή από την οποία μετά από έντεκα χρόνια, το 1987, το παραλαμβάνει, σε πολύ κακή κατάσταση, ο εκ της Ιεράς Μονής Φιλοθέου παλαιός Αγιοαρτεμίτης μοναχός Ευθύμιος, ο οποίος έκτοτε αγωνίζεται μαζί με φίλους και ευλαβείς πιστούς και σεβόμενους τον Μεγαλομάρτυρα προσκυνητές να το αναστυλώσει και να το κάνει πάλι λειτουργικό όπως πριν. Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από αυτή την προσπάθεια: