Μοσχονήσι: Τα ζουμπούλια μυρίζουν ακόμη (με φωτογραφικό υλικό)

Η θεία Ζεχρά ψάχνει…

Για τους Μυτιληνιούς όπως η φίλη μου Καίτη Παντελάρα το πέρασμα στο αντικρινό Αϊβαλί και στο Μοσχονήσι γίνεται τουλάχιστον δυο-τρεις φορές τον μήνα.«Παίρνουμε τον αέρα μας» μου λέει η Καίτη,«κάνουμε πάμφθηνα ψώνια στο Παζάρι και τρώμε καταπληκτικά φαγητά στις ταβέρνες».Ετσι μαζί με τον Σερντάρ,τον αντιδήμαρχο του Αϊβαλιού,ανέλαβαν την ξενάγησή μου.Στο Μοσχονήσι συναντήσαμε όχι μόνο τη θεία Ζεχρά,την Κρητικιά που ψάχνει να συναντήσει Ελληνα για να μάθει νέα από την Κρήτη,αλλά και αρκετούς που ακούγοντας ελληνικά έσπευδαν να μας μιλήσουν,να μάθουν από πού είμαστε,να ρωτήσουν μήπως και γνωρίζουμε κάποιο φιλικό τους πρόσωπο από την Ελλάδα.Κάναμε βόλτες στην προκυμαία, περπατήσαμε στα στενά πλακόστρωτα,φάγαμε νόστιμους μεζέδες,χαζέψαμε τις αντίκες, γλυκαθήκαμε με μπακλαβάδες. Το Μοσχονήσι ή Τζούντα και Αλήμπεη για τους Τούρκους,το καταπράσινο νησί με τα πεύκα και τα λιόδεντρα,λέγεται ότι πήρε το όνομά του από τα κίτρινα ζουμπουλάκια που κάθε άνοιξη πλημμυρίζουν τα χωράφια και μοσχοβολούν.Επίσης, σύμφωνα με τον Αϊβαλιώτη Φώτη Κόντογλου,ονομάστηκε έτσι μαζί με τα άλλα νησάκια (Μοσχονήσια) «από το όνομα ενός κουρσάρου Μόσκου που λημέριαζε πάνω τους».

Το αρχαίο Εκατονήσι

Τα Μοσχονήσια είναι συστάδα νησίδων και σκοπέλων της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για τα αρχαία Εκατόνησα, Νησιά του Εκάτου, του Απόλλωνα, ή Νησιά της Εκάτης, δηλαδή του Φεγγαριού. Το Μοσχονήσι ή Εκατονήσι είναι το μόνο νησί που κατοικείται. Εκεί ήταν το ιερό του Απόλλωνα του 4ου αι. π.Χ. και, σύμφωνα με τα ευρήματα κοντά στο Ντουλάπι, όπου ανακαλύφθηκε αρχαία πόλη, τότε το έλεγαν Νάσος, δηλαδή Νησί. Από τη Νάσο ήταν ο Αλκίβιος ο Κιθαρωδός και ο Αλκίβιος ο Αγαλματοποιός. Το μεγαλύτερο από τη συστάδα των Μοσχονησίων, με έκταση 23 τ. χλμ., συνδέεται οδικώς με το Αϊβαλί μέσω της νησίδας Κρεμμύδι. Πριν από την Καταστροφή ο πληθυσμός του ήταν ελληνικός και στηριζόταν στην αλιεία, στη σπογγαλιεία και στη γεωργία. Οι κάτοικοι του Μοσχονησίου ήταν επίσης φημισμένοι καραβομαραγκοί και ταξίδευαν στους μεγαλύτερους ταρσανάδες της εποχής, από τη Σύρα ως την Κωνσταντινούπολη και τη Μαύρη Θάλασσα. Το 1924, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι περισσότεροι σημερινοί κάτοικοί του έφθασαν από την Κρήτη.

Τα Μοσχονήσια του Φώτη Κόντογλου από «Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου»

Το βιβλίο του Φώτη Κόντογλου μας μεταφέρει στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν γεννήθηκε στα 1895 στο Αϊβαλί ο μεγάλος αγιογράφος, και μας «συστήνει» την ιδιαίτερη πατρίδα του και τα Μοσχονήσια μέσα από θρύλους και παραδόσεις. Στην είσοδο του Αδραμυττηνού κόλπου, κοντά στη Λέσβο, κατά το βορινό πέλαγο, βρίσκεται πρώτο το Κρομμυδονήσι, η μικρή νησίδα μεταξύ Μοσχονησίου και Αϊβαλιού. Από τη μία μεριά το πέρασμα είναι πολύ στενό και λέγεται Ντουλάπι και από την άλλη το Κρομμυδονήσι είναι ενωμένο με τη στεριά με έναν μόλο μακρύ ως 500 μέτρα που χτίστηκε στα 1817 και τον λένε Γεφύρι. Στ΄ ανοιχτά απ΄ το Κρομμυδονήσι, σε σχήμα χελώνας, με ερείπια παλιών τειχών, το Δασκαλειό. Στη συνέχεια το Κοκκινονήσι, το Σεφέρι όλο χώμα, ο Κώδωνας ή Του Κοντού, με πέτρες. Ο Κόπανος αγοράστηκε από τους Ψαριανούς πριν από την Επανάσταση για να κατοικήσουν αλλά τους σταμάτησε ο πόλεμος, ενώ στον πολύ μικρό Κάλαμο οι νησιώτες έριχναν τα κόκαλα εκείνων που βρικολακιάζαν. Το Πετρούσι, το πετραδερό Σκλαβονήσι, το Γκιουμουσλί ή Ασημόνησο με πολλές ελιές και αρχαιότητες- ίσως η αρχαία Πιτάνη που ο Στράβων αναφέρει και ως Ελαιούσα από τις πολλές ελιές. Ο Αγιος Γιώργης το Ψηφί με ένα μικρό μοναστήρι. Η εκκλησία είχε ψηφιδωτά που τα έκλεψε στα 1868 ένα γαλλικό καράβι. Ο μικρός Αγιος Νικόλας και η Ούλια, η αρχαία Ιουλία. Στα δυτικά βρίσκεται το χωματερό Γυμνό, το πιο νοτινό, που έβγαζε σιτάρι και είχε 30 καλύβια και ένα μικρό γενοβέζικο κάστρο αντίκρυ του Σαρμουσάκ. Ο Πέρα Μόσκος έχει δύο κορφές και σε κάποια βράχια σκαλισμένα τα ονόματα γάλλων θαλασσινών. Το πετραδερό Αγκίστρι, η χωματερή Λεια, ο Κάλαμος και το Καλαμάκι , τα τρία Πουλάκια: Πλάτη,Γιαλονήσι και Πελαγονήσι. Ο βράχος Λειος με γύρω γύρω ξέρες, η Νησοπούλα, ο Πύργος- η αρχαία Ποροσελήνη. Στην Ποροσελήνη υπήρχε ένα δελφίνι που έπαιζε μαζί με ένα παιδί που το καβαλίκευε σαν άλογο. Λένε ότι το δελφίνι είχε πιαστεί στα δίχτυα ψαράδων και το παιδί τους εμπόδισε να το σκοτώσουν και από τότε παιδί και δελφίνι έγιναν αχώριστοι. Και ο Αδιάβατος, το μικρό νησάκι κοντά στον Πύργο.

Από την προκυμαία στην παλιά πόλη

Το «ντολμούζ» θα σας αφήσει στην είσοδο του πεζοδρόμου της προκυμαίας. Από εκεί ξεκινά ο περίπατος στο νησί. Κατά μήκος του πεζοδρόμου στ΄ αριστερά το ένα εστιατόριο δίπλα στο άλλο, με τραπεζάκια με θέα τη θάλασσα και τις ψαρόβαρκες, προσκαλούν με βιτρίνες όπου οι μεζέδες- ο ένας προκλητικότερος από τον άλλον- αποτελούν γευστικούς πειρασμούς. Στα δεξιά του πεζοδρόμου τα εστιατόρια είναι μοντέρνα και προσφέρουν πιο διεθνείς γεύσεις, ενώ από κάποια κλαμπ ακούγεται δυνατή νεανική μουσική.

Στα μέσα περίπου του πεζοδρόμου βρίσκεται το παλιό παραδοσιακό καφενείο, ενώ προς το τέλος του δρόμου είναι στημένες οι σκηνές με τα αναμνηστικά της βραδινής Αγοράς. Από εργόχειρα στο βελονάκι και φθηνά κοσμήματα ως μαγνητάκια για το ψυγείο και αρωματικά κεριά ή κούκλες κινέζικες θα βρείτε είτε στα κιόσκια της Αγοράς είτε στα μαγαζάκια στα γύρω στενά. Ο πρώτος παράλληλος δρόμος της προκυμαίας φιλοξενεί τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα που στεγάζονται στα ισόγεια παλιών σπιτιών. Εκεί θα βρείτε και αρκετά καταστήματα με αντίκες, δυσανάλογα όμως ακριβές. Πίσω ακριβώς από τον παλιό καφενέ βρίσκεται το παραδοσιακό ζαχαροπλαστείο που θα σας οδηγήσουν εκεί οι μυρωδιές από τις φρέσκες κρέμες και τα σιροπιαστά. Περπατώντας στα στενά θα ανακαλύψετε πλατείες με ταβερνάκια και χαριτωμένα καφέ και θα συγκινηθείτε από τα παλιά ελληνικά σπίτια, από τα οποία 551 έτυχαν αναστήλωσης από το 2007, σε συνεργασία με την Τουρκική Επιστημονική Ακαδημία και την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Γιλντίζ. Ο Κόντογλου αναφέρει ότι η πέτρα με την οποία έχουν χτιστεί τα περισσότερα κτίρια και οι εκκλησιές απεκαλείτο από τους ντόπιους σαρμουσακόπετρα και προέρχεται από ένα μέρος που οι Τούρκοι ονομάζουν Σαρμουσάκ, δηλαδή Σκόρδο. Ο περίπατος θα σας φέρει στην παλιά εκκλησία του Ταξιάρχη, στα ερείπια της εκκλησίας της Κάτω Παναγιάς, του Αϊ-Γιάννη και της Βιβλιοθήκης. Και αν ζητήσετε να δροσιστείτε στα καθαρά νερά, θα πάτε στον όρμο Πατερίτσα για μπάνιο με φόντο τα ερείπια των μοναστηριών των αγίων Γεωργίου και Φεγγάριου.

Το παλιό καφενείο

Στην προκυμαία του νησιού ξεχωρίζει το παλιό κτίριο του καφενείου. Χτισμένο από πέτρα σε στυλ παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ανήκει στους κλασικούς καφενέδες. Στο εσωτερικό διατηρεί τους παλιούς μεγάλους καθρέφτες που συνηθίζονται στα ιστορικά καφενεία και τα παλιά τραπεζάκια με το μάρμαρο. Το πρωί οι κάτοικοι του νησιού θα περάσουν για το απαραίτητο τσάι και την κουβεντούλα, ενώ κατά το μεσημεράκι θα προστεθούν στην παρέα οι ψαράδες που μαζί με έναν καφέ θα μπαλώσουν τα δίχτυα. Λίγο αργότερα φανατικοί θαμώνες δεν θα διστάσουν έναν μεσημεριανό υπνάκο στους καναπέδες, με το αεράκι να δροσίζει μέσα από τα ανοιχτά μεγάλα παράθυρα, ενώ τα απογεύματα τσάι ή καφές ταιριάζει ωραία με τους ναργιλέδες που βγαίνουν πια στα τραπεζάκια μπροστά στην προκυμαία ή στην είσοδο του καφενέ.

Ο εγκαταλειμμένος Ταξιάρχης

Από τα σημαντικότερα μνημεία του νησιού, η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου είναι γνωστή ως Ταξιάρχης και χτίστηκε το 1873, ενώ τη χαριστική βολή στις καταστροφές που υπέστη την έδωσε ο σεισμός του 1924. Η εκκλησία είναι εγκαταλειμμένη και δεν είναι επισκέψιμη. Επιπλέον είναι επικίνδυνο να καταρρεύσει, γι΄ αυτό και δεν επιτρέπεται η είσοδος, από τα παράθυρα όμως θα καταφέρετε να δείτε να αχνοφαίνονται μερικές από τις παλιές αγιογραφίες της. Μία από αυτές είναι φτιαγμένη από δέρμα ψαριού και απεικονίζει τον Χριστό, τον Αγγελο του Θανάτου και τέσσερις αγίους να διαβάζουν την Αγία Γραφή.

Η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη και η Βιβλιοθήκη

Την περίοδο του Πατριάρχη Θεοδοσίου η εκκλησία του Αϊ-Γιάννη υπαγόταν στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης. Ο,τι έμεινε σήμερα είναι το παρεκκλήσι μαζί με κάποιες αγιογραφίες. Η κύρια εκκλησία βρισκόταν βορειοδυτικά, ενώ η Βιβλιοθήκη του μοναστηριού, που ξεκίνησε στα 1835, ήταν διάσημη όχι μόνο για τα θεολογικά βιβλία αλλά και για τα νομικά εκκλησιαστικά συγγράμματα του 17ου και του 18ου αιώνα. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924 το παρεκκλήσι εγκαταλείφθηκε. Σήμερα βρίσκεται πλήρως αναστηλωμένο στεγάζοντας τη Βιβλιοθήκη. Αναστηλωμένος είναι και ο ανεμόμυλος, ο οποίος τα παλιά τα χρόνια εξυπηρετούσε τις ανάγκες του μοναστηριού σε αλεύρι. Οι αναστηλώσεις έγιναν με τη συνδρομή του Ιδρύματος Ραχμί Κοτς, το οποίο εγκαινίασε τη Βιβλιοθήκη στις 7 Αυγούστου 2007 δίνοντάς της τιμητικά το όνομα του πρέσβη Νεσντέτ Κεντ και της συζύγου του Σεβίμ. Ο πρέσβης, γνωστός και για την αγάπη του στα βιβλία, χάνοντας την όρασή του σε μεγάλη ηλικία, είχε πει: «Δεν με πειράζει που δεν μπορώ να δω αλλά που δεν μπορώ να διαβάσω», ενώ ο γιος του δώρισε 1.300 βιβλία. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί και ένα κομψό καφέ.

Πηγή: http://www.tovima.gr/travel/article/?aid=416765&h1=true