Υποστράτηγος Τάσος Μάρκου: Πρότυπο Ελληνικής Αρετής· Κορυφαίες στιγμές της ζωής του

Πάνου Μυρτιώτη
Συγγραφέα

Όταν κάποτε μου ζητήθηκα να δώσω ένα λακωνικό χαρακτηρισμό για τον Τάσο Μάρκου, είπα αυθόρμητα τις φράσει00ς «δεσπόζουσα μορφή των εθνικών αγώνων της Κύπρου» και «φαινόμενο ηγήτορα αξιωματικού της Εθνικής Φρουράς». Το χαρακτηρισμό «Ήρωας» τον απέφυγα, γιατί ήταν αυτονόητος, αλλά και για ένα ακόμα λόγο, τον οποίον πρώτη φορά εκφέρω δημόσια: Από τότε που γνώρισα τον Τάσο Μάρκου -γράφοντας τη βιογραφία του- μέσα μου αναδύεται συνεχώς ένας βασανιστικός προβληματισμός, κατά πόσο η λέξη «ήρωας» μπορεί να αποδώσει επακριβώς το απροσμέτρητο εκείντο μεγαλείο, που χαρακτήριζε το θαλερό βλαστό του Παραλιμνίου, τον πολυφίλητο γιο της Κύπρου.

Πρώτιστα, εστιάζω το λόγο μου στη φράση «δεσπόζουσα μορφή των Εθνικών αγώνων της Κύπρου». Αν επιχειρήσουμε μια γρήγορη αναδρομή στο χρονολόγιο της μάχημης ηλικίας του Τάσου Μάρκου -κι εννοώ την περίοδο 1955 έως 1974- διαπιστώνουμε αμέσως πως ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είναι καθόλου υπερβολικός. Παντού, σ’ όλες τις φάσεις της αγωνιστικής σταδιοδρομίας του, το συναντούμε να είναι πρώτος ανάμεσα στους πρώτους, να δίνεται ολόψυχα σ΄ αυτό που υπηρετεί και να πρωταγωνιστεί στις εξελίξεις, που σημειώνονται γύρω του, δίχως να σκιάζεται από το κόστος μιας πιθανής αποτυχίας. Όσο για τους θανάσιμους κινδύνους, που ελλοχεύουν στην πορεία του, τους αντικρίζει με περιφρόνηση.

Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ και συγκεκριμένα από τo Δεκέμβριο του 1958, ο Τάσος Μάρκου είχε αναλάβει καθήκοντα Τομεάρχη Κυθρέας, ενώ λίγο πριν από τη λήξη του Αγώνα, διορίστηκε από τον Αρχηγό ως Διοικητής του Τέταρτου Αντάρτικου Συγκροτήματος.

Με την εκδήλωση της τουρκοανταρσίας το Δεκέμβριο του 1963, ο Τάσος Μάρκου θα σήκωνε οτοος ώμους του όλο το βάρος της άμυνας του ελληνοκυπριακού τομέα της Λευκωσίας. Αποκρούοντας σθεναρά τις τουρκικές επιθέσεις, θα πραγματοποιούσε και μια παράτολμη στρατιωτική επιχείρηση, επιτυγχάνοντας τον απεγκλωβισμό ελληνοκυπρίων, που αντιμετώπιζαν θανάσιμο κίνδυνο. Στη συνέχεια και μέχρις ότου ιδρυθεί η Εθνική Φρουρά, ο Τάσος Μάρκου είχε εγκαταστήσει μονάδες της εθνοφυλακής στα στρατηγικής σημασίας υψώματα του Προφήτη Ηλία και της Γομαρίστρας, ελέγχοντας ολόκληρη, σχεδόν, την οροσειρά του Πενταδάκτυλου. Παράλληλα, είχεν επιφορτισθεί και με την ευθύνη της εξεύρεσης όπλων και πυρομαχικών από το εξωτερικό, προκειμένου να ενισχυθούν οι εθνοφύλακες, που αμύνονταν του πάτριου εδάφους με κυνηγετικά όπλα. Για το σκοπό αυτό, είχε πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στη Βηρυτό και τρία στο Σουέζ,

Το καλοκαίρι του 1966 συναντούμε τον Τάσο Μάρκου να ηγείται 300 ελληνοκυπρίων στρατιωτών και τεχνικών σε μια τρίμηνη εκπαίδευση στην αιγυπτιακή έρημο, με στόχο να επανδρώσουν τις μονάδες χειρισμού των ρωσικών πυραύλων, που επρόκειτο να έρθουν στο νησί. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1966, ο λοχαγός Μάρκου μεταβαίνει στην Τσεχοσλοβακία και εκπαιδεύεται για ένα μήνα στη χρήοη των τσέχικων όπλων, που είχε αγοράσει η κυπριακή κυβέρνηση.

Η ισχυρή προσωπικότητα του Τάσου Μάρκου ακτινοβολεί και στην έντονη αντιπαράθεση που είχε με τους εκπροσώπους της Χούντας στην Εθνική Φρουρά, το Γενάρη του 1970. Στην περίπτωση εκείνη είχεν εμπιλακεί και ο τότε αρχηγός του Γ.Ε.Ε.Φ στρατηγός Ηλίας Γερακίνης, ο οποίος -καθ’ υπόδειξη- μεθόδευε την απομάκρυνση του Κύπριου λοχαγού από το στράτευμα. ‘Οταν, όμως, ο στρατηγός αντιλήφθηκε πως με τις ενέργειες του εκείνες θα δημιουργούσε σκάνδαλο, με σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις, προτίμησε «να βάλει νερό στο κρασί του». Τα συγκλονιστικά γεγονότα της εποχής εκείνης, τεκμηριωμένα με ιστορικά ντοκουμέντα, είναι καταχωρημένα στη βιογραφία Τάσου Μάρκου.

Χαρισματικός αξιωματικός, προικισμένος με πολλές αρετές και με έκδηλη μια μεγάλη φιλοπατρία να σφραγίζει κάθε ενέργεια του, ο Τάσος Μάρκου είχε απόλυτη επίγνωση του ρόλου, που όφειλε να διαδραματίζει μέσα στο στράτευμα. Γνωρίζοντας με κάθε λεπτομέρεια τις εξωγενείς απειλές, αλλά και τα κρισημα εσωτερικά προβλήματα της Κύπρου, ιδιαίτερα από το 1967 μέχρι το 1974, η Πατρίδα ήταν μονίμως στην έγνοιά του, φροντίζοντας συνεχώς ώστε να είναι επαρκώς θωρακισμένη, απιέναντι στους κινδύνους που την απειλούσαν. Γι’ αυτό όταν το Φεβράρη του 1973 ο Πρόεδρος Μακάριος του είχε προτείνει να αναλάβει τη διοίκηση του Εφεδρικού Αστυνομικού Σώματος, ο Τάσος Μάρκου επέλεξε να παραμείνει στην Εθνική Φρουρά. Εξηγώντας τη θέση του εκείνη στον Πρόεδρο, είχε τονίσει πως η παραμονή του στο στράτευμα ήταν περισσότερο αναγκαίο κι ότι με την παρουσία του εκεί, επιτελούσε «σημαντικό πατριωτικό έργο».

Έρχομαι τώρα στο δεύτερο χαρακτηρισμό που έδωσα για τον Τάσο Μάρκου, αποκαλώντας τον «φαινόμενο ηγήτορα αξιωματικού της Εθνικής Φρουράς». Υπογραμμίζοντας τη λέξη φαινόμενο, που περικλείει την έννοια της μοναδικότητας, θα πρέπει να τεκμηριώσω το χαρακτηρισμό με ηχηρά παραδείγματα – γεγονότα, παρμένα από την τιτάνια αντίστασή του στην τουρκική εισβολή, Αρχίζω, λοιπόν, καταθέτοντας τη διήγηση του έφεδρου Κώστα Σιακαλλή από την Κυθρέα, χωρίς οποιοδήποτε σχόλιο:

«Σάββατο, 20 Ιουλίου 1974, πέντε η ώρα το απόγευμα, έξω από το χωριό Μπέκιογιου. Επικεφαλής της επίθεσης ο Ταγματάρχης Τάσος Μάρκου, δίπλα του εγώ και λίγα μέτρα παραπέρα ο λοχίας Ανδρέας Κωνσταντής, ξαπλωμένος στο έδαφος να σπαρταρά βαριά τραυματισμένος και να ζητά απεγνωσμένα βοήθεια. Η απαγκίστρωση του τραυματία θα ‘ταν μια πράξη αυτοκτονίας, γιατί οι σφαίρες πέφτανε βροχή ολόγυρα μας. Κι ενώ περίμενα τον Ταγματάρχη να διατάξει έναν από εμάς τους στρατιώτες, για το παράτολμο εκείνο εγχείρημα, βλέπω τον ίδιο να σέρνετε πάνω στο σκληρό έδαφος, ενώ ταυτόχρονα τον άκουσα να μου φωνάζει:

– Κάλυψε με, ρε Κωστή! Πάω να τον φέρω!

Πλησιάζοντας τον τραυματία, το φορτώθηκε στην πλάτη. Ύστερα, άρχισε πάλι να σέρνεται μέσα στο χωράφι, καταφέρνοντας τελικά να φτάσει κοντά μας, Έστειλε τον Κωνσταντή στο νοσοκομείο, ενώ εκείνος παρέμεινε δίπλα μας πολεμώντας, μέχρι που καταφέραμε να απωθήσουμε τον εχθρό».

Από τις 23 Ιουλίου 1974, ο Ταγματάρχης Τάσος Μάρκου εγκαθίσταται στο φράκτη της Μιας Μηλιάς και δουλεύει χειρωνακτικά με τους στρατιώτες του, για να φτιάξει οχυρωματικά έργα στην περιοχή. Οι υπόλοιποι Ταγματάρχες του Δωδέκατου Τακτικού Συγκροτήματος Κυθρέας -οι συνάδελφοι του Τάσου Μάρκου- βρίσκονται στα μετόπισθεν, αφήνοντας τη διοίκηση των ανδρών τους στα χέρια λοχαγών. Ο Τάσος Μάρκου, όμως, έχει άλλες επιλογές, Ο έφεδρος στρατιώτης Σωτήρης Πάρπας, που εκτελούσε και καθήκοντα οδηγού του, διηγείται:

«Τα βράδια, ο Ταγματάρχης Μάρκου έμενε πάντοτε στο δωμάτιο του φράκτη, εκεί στην πρώτη γραμμή, μαζί με τους στρατιώτες του. Τον είχα δει με τα μάτια μου να κοιμάται χάμω στο έδαφος, έχοντας για προσκέφαλο του ένα τούβλο…».

Χαράματα της 14ης Αυγούστου 1974, μόλις εκδηλώθηκε η δεύτερη φάση των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ο Τάσος Μάρκου βρισκόταν δίπλο στους άντρες του, ο’ ένα όρυγμα του φράκτη της Μιας Μηλιάς. Διαβλέποντας τον κίνδυνο μίας τούρκικης προέλασης, μπήκε κάποια στιγμή στο δωμάτιο και σήκωσε το τηλέφωνο. Οι στρατιώτες του Κώστας Δημητρίου και Μιχάλης Παύλου που ήταν οχυρωμένοι δίπλα του, τον άκουσαν ευκρινώς που μιλούσε με το Γ.Ε.Ε.Φ, είε περιγράφοντας την κατάσταση και ζητώντας ενισχύσεις. Έκδηλα συγκινημένοι, οι δύο στρατιώτες ήταν κατηγορηματικοί, μιλώντας μου για όλα εκείνα που είχαν βιώσει.

«Δεν ξέρουμε ποια ήταν η απάντηση που του δόθηκε. Μάλλον θα του υπεδείχθη πως έπρεπε να υποχωρήσουμε, γιατί ο Ταγματάρχης είχε γίνει έξω φρενών. Βρίζοντάς τους. τον ακούσαμε να τους λέει με περιφρόνηση προτού κλείσει το τηλέφωνο; «Μόνο πάνω από τα πτώματά μας, θα περάσει ο εχθρός. Ο Τάσος Μάρκου δεν πρόκειται να οπισθοχωρήσει. Εδώ θα μείνει. Το είπε και το έκανε»!

Τι έγινε τελικά ο Τάσος Μάρκου;

Καίριο ερώτημα και δικαιολογημένο και το ενδιαφέρον του ακροατηρίου που βρίσκεται σήμερα εδώ, ζητώντας να μάθει κάτι περισσότερο, απ’ όσα γράφτηκαν το 1996 στο βιβλίο. Η δημοσιοποίηση, όμως, τέτοιων πληροφοριών, πλήττει τις διαπραγματευτικές θέσεις του εκπροσώπου μας στη Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων, γι’ αυτό και θα ‘μαι φειδωλός στα στοιχεία που θα αναφέρω. Ευελπιστώ ότι θα έχω την κατανόησή οας,

Όπως γράφτηκε και στο βιβλίο, οι Τούρκοι αναζητούσαν επίμονα τον Τασο Μάρκου, ακόμα και τον Οκτώβριο του 1974. Ηταν πρόδηλο, λοιπόν, πως ο γενναίος Ταγματάρχης κρυβόταν στα βουνά του Πενταδακτύλου, έχοντας μαζί του και κάποιους στρατιώτες, που είχαν αποκοπεί στις κατεχόμενες περιοχές,

Σε κατοπινό στάδιο, υπήρξαν πληροφορίες πως τούρκικη στρατιωτική περίπολος είχε εντοπίσει ομάδα ενόπλων ελληνοκυπρίων στην ορεινή περιοχή «Κοκκινόκρεμμος», πάνω από το Φιλέρι και νότια της βουνοκορφής του Πενταδακτύλου. Ακολούθησαν αιματηρές συγκρούσεις, με τις δυο πλευρές να έχουν σημαντικές απώλειες. Ένας από τους ελληνοκύπριους νεκρούς, μεταφέρθηκε και τάφηκε σε περιφραγμένο χώρο, που βρίσκεται μέσα σε τούρκικο στρατόπεδο, σε μια περιοχή νότια της Κυθρέας.

Πέρα, όμως, από την όποια πικρή πραγματικότητα, ο Τάσος Μάρκου παραμένει άφθαρτος μέσα στο χρόνο, με μια υστεροφημία να αγκαλιάζει το όνομά του, όπως το θρύλο του μαρμαρωμένου βασιλιά στην Πόλη. Στέκει με κάποιους στρατιώτες του φρουρός στον Πενταδάκτυλο, εμπροσθοφυλακή στην κατεχόμενη Πατρίδα, για να ψιθυρίζουμε με δέος το όνομά του και να θυμούμαστε το βαρύ εθνικό χρέος που μας προσμένει.

Αυτός ήταν ο Υποστράτηγος Τάσος Μάρκου. Μια δεσπόζουσα μορφή των εθνικών αγώνων της Κύπρου, ένα φαινόμενο ηγήτορα αξιωματικού της Εθνικής Φρουράς, ένα ιδανικό πρότυπο ελληνικής αρετής.

Να τον θυμάστε!

πηγή: «Το Παραλίμνι Ιστορία – Πολιτισμός», Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Ιανουάριος 2008, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία 2010