Επτά μέρες με μαντίλα

Η Βαρβάρα Δούκα συμμετείχε πριν από δύο μήνες στο 14ο Διεθνές Φεστιβάλ Πανεπιστημιακού Θεάτρου στην Τεχεράνη. Παρουσίασε με ιρανούς ηθοποιούς τους «Πέρσες» του Αισχύλου, στο πλαίσιο πολιτιστικών ανταλλαγών, με τη συνδρομή της ελληνικής πρεσβείας στην Τεχεράνη μέσω του συμβούλου της Κωνσταντίνου Πασσάλη.

Ιρανές μπροστά από τις βιτρίνες στην πρωινή τους βόλτα

Η σκηνοθέτις κατέγραψε ένα ενδιαφέρον ημερολόγιο για την παραμονή της εκεί, παρατηρώντας με μάτι «ρεπόρτερ» όχι μόνο την εμπειρία της από το ιρανικό θέατρο αλλά και την ίδια την πόλη. Του έδωσε μάλιστα έναν εύστοχο τίτλο: «Οι επτά μέρες μου με μαντίλα».

* Ημέρα πρώτη. Μεσάνυχτα, στο αεροδρόμιο της Doha, στο Κατάρ. Ζαλισμένη, αντί για τις γυναικείες τουαλέτες, μπαίνω στην πρώτη πόρτα με σύμβολο γυναικεία φιγούρα που βλέπω, αλλά δεν είναι τουαλέτα. Είναι τζαμί! Toilet next door, please…

* Ημέρα δεύτερη. Ξημερώματα στην Τεχεράνη. Το αεροπλάνο προσγειώνεται. Στιγμή ανατριχίλας, όταν όλες οι γυναίκες πρέπει να ενδυθούμε σύμφωνα με την περιβόητη hijab. Η διπλανή μου με τη μοντέρνα φόρμα Nike, η Γιαπωνέζα πίσω, η ξανθιά κυρία με τις μες, η νεαρή Πολωνέζα, κάτω από τα συγκαταβατικά μάτια των ανδρών, βγάζουμε σχεδόν ταυτόχρονα από τις τσάντες διαφόρων ειδών μαντίλες και μακρυμάνικες ρόμπες αρχίζοντας την κάλυψη Roussari, δηλαδή μαντίλα, σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο: όχι δέρμα σε θέα, όχι περίεργα βαψίματα χειλιών, ματιών, νυχιών, όχι σώματα που διαγράφονται κάτω από στενά ρούχα. Αλλιώς: όσο πιο «καλόγρια-λουκ» γίνεται. Ο ιρανός κύριος, της κυρίας δίπλα μου, δεν ξέρει τι να πει και αμήχανος, ξεστομίζει ένα πολύ αστείο: Ω, μοιάζετε διαφορετική!.. Αποφεύγω να το εκλάβω από την άσχημη πλευρά του…

Τελικά, χαθήκαμε στις αφίξεις. Κάνω το λάθος να πάρω ταξί μόνη. Ο οδηγός που με «διεκδίκησε» -κυριολεκτικά-, δεν ήξερε το ξενοδοχείο, δεν έβαλε ταξίμετρο, δεν μιλούσε αγγλικά, όπως φαινόταν στην αρχή. Ευτυχώς είχε κινητό, αλλά αντί να τηλεφωνήσει στο ξενοδοχείο για τη διεύθυνση, τηλεφωνεί σε φίλους του… Και ναι, όπως το φοβόμουν, παρατηρώ ότι κρατάει το χαρτί που του έδωσα ανάποδα. Διαβάζει, δηλαδή, μόνον αραβικούς αριθμούς… Τηλεφωνώ και βρήκαμε την άκρη, δηλαδή ένα κεντρικότατο ξενοδοχείο, σε πολυσύχναστη πλατεία. Στο μεταξύ γλιτώσαμε 13 φορές το τρακάρισμα, μιας και όλοι οδηγούν με το γνωστό «ανατολίτικο» δόγμα: «κανείς δεν περιμένει κανέναν!».

Περίπατος με τα πόδια. It’s a man’s world! Το να είσαι ξένη γυναίκα στην Τεχεράνη είναι εμπειρία. Φαντάζεις εξωτικό φρούτο ό,τι κι αν φορέσεις, εκτός από τσαντόρ. Ο αέρας της Δύσης σε προδίδει ακόμα και μέσα από το μακρύ, μαύρο, μοναστικό κάλυμμα. Αν μάλιστα δεν ξέρεις να το χειριστείς, σου γλιστράει από δω κι από κει, όπως κι η μαντίλα, η οποία ποικίλλει σε πολλές φιλελεύθερες παραλλαγές: Απλή. Στηριγμένη χαλαρά κάτω από φουσκωτές φράντζες κι ανασηκωμένα πίσω μαλλιά, στολισμένα ποικιλοτρόπως, κυρίως στις νεαρές. Εναλλακτικό λουκ με βαμβακερά υλικά για τις οικολόγες. Gucci ή Hermes με ανάλογα γυαλιά -κυρίως τεράστια Versace -για τις μοδάτες της upper class. Ολόμαυρες σφιχτές για το πανεπιστήμιο και για όσες βρίσκονται σε δημόσια έκθεση… Μαντίλα φορούν και οι σερβιτόρες στο «Godot», το πιο εναλλακτικό, κουλτουριάρικο καφέ-μπαρ της πόλης, όπου, υπό το «βλέμμα» του Μπέκετ, συναντιέται η νεολαία για ένα σύντομο γεύμα ή αναψυκτικό.

Αλκοόλ καθόλου και πουθενά, μόνο κρυφά στο σπίτι. Εξω, μπίρα-λεμόνι… Διπλή ζωή, κυρίως για τις γυναίκες που επιβεβαιώνουν τη φήμη τους ως οι ομορφότερες και δυναμικότερες του μουσουλμανικού κόσμου: βαθιές, συγκεντρωμένες, διεισδυτικές, ενεργητικές, δημιουργικές. Ο,τι δεν κατάφεραν οι μουλάδες, να τις υποτάξουν στο πνεύμα, το καταφέρνουν τα υπερσύγχρονα malls. Η γυναικεία ματαιοδοξία «μεταμφιέζεται» μαγικά κάτω από οποιαδήποτε hijab και το σύνθημα της «ευτυχίας» αντικαθιστά αυτό της ελευθερίας σε μια χώρα που βγήκε από έναν ανώφελο πόλεμο με ένα εκατομμύριο θύματα κι έχοντας εκθρέψει σχεδόν 300.000 «φρουρούς της επανάστασης». Αυτή η γενιά του πολέμου είναι ήδη 30 χρόνων και το μόνο που θέλει είναι να ζήσει.

* Ημέρα τρίτη. Workshop στο θέατρο. Οι χαφιέδες παρόντες: γιατί βιντεοσκοπείτε; έχετε άδεια; η κυρία είναι σχεδόν γυμνή. Βγάλατε τις μαντίλες (Συκοφαντίες. Τα κορίτσια ίδρωναν με τις ασκήσεις αλλά η μαντίλα-μαντίλα!). Το βράδυ στο Ταλόρε Βαχτάντ -το «Μέγαρο» της Τεχεράνης-, η εκπρόσωπος της ισλαμικής τάξης επιθεωρεί τη σειρά των γυναικών που μπαίνουν από ξεχωριστή είσοδο. Σταματά κάποια νέα παρατηρώντας την: πολύ στενό το τζιν, διαγράφεται το πόδι. Εκείνη με γαλίφικο τρόπο απαντά πως θα διορθωθεί. Το επεισόδιο έληξε…

Φεστιβάλ Παραδοσιακής Μουσικής με συγκροτήματα από το Νότο. Οι «μπανταρί» μπαίνουν λικνιζόμενοι στη σκηνή, φορώντας άσπρα, με πολύχρωμες, καρό ποδιές τυλιγμένες από τους μηρούς έως τα πόδια. Ενα καραβόπανο που κυλούν επιδέξια στη σκηνή, γράφει: «Ο Κόλπος είναι Περσικός», διαμαρτυρία στο Google Map που τον αναφέρει ως Αραβικό Κόλπο…

Γάμος-υπερπαραγωγή ανάμεσα σε χωράφια έξω από την Τεχεράνη. Τεράστιο γκαζόν, φωτισμένα κιόσκια, άπειροι μπουφέδες -πάντα χωρίς αλκοόλ-, τέλεια οπτικοακουστική κάλυψη, video wall, ψηφιακές κάμερες και ρομποτικοί γερανοί που θα ζήλευε ταινία μεγάλου μήκους. Αποκορύφωμα το ικανής διάρκειας video-clip του ζευγαριού, στη λογική διαφημιστικού soap opera! Καταιγισμός από εξώπλατες τουαλέτες, φανταχτερά μίνι και πανάκριβα πέδιλα, σικάτα ταγέρ, ανατολίτικες μουσελίνες, περίτεχνες κομμώσεις, κοσμήματα! Προς στιγμήν, νομίζεις ότι βρίσκεσαι στην Ευρώπη. Τα ξημερώματα, ελαφριές εσάρπες και αέρινα veil καλύπτουν βιαστικά την υπερέκθεση. Οι Περσίδες οδηγούνται με τα πανάκριβα αυτοκίνητα στον «έξω» κόσμο. Το πρωί στην πρόβα αναρωτιέμαι: ποιος πρέπει να διδάξει τελικά υποκριτική και σε ποιον;..

* Ημέρα τέταρτη. Η μάχη στους δρόμους συνεχίζεται. Αρχίζω να παίρνω τον αέρα της κυκλοφορίας. Στις διαβάσεις, απλώς, κλείνεις τα μάτια και περνάς. Στην Τεχεράνη θυμάσαι ό,τι θέλεις να ξεχάσεις για πάντα από την Ελλάδα…

Κήποι «House of Art». Παλιοί, πέτρινοι στρατώνες μεταμορφωμένοι σε εκθετήρια, θέατρο και κήπους, όπου οι ιρανοί διανοούμενοι χαλαρώνουν με οικολογικά γεύματα κι ολόφρεσκους χυμούς. Μια καθηγήτρια αγγλικής φιλολογίας που επισκέφτηκε πρόσφατα την Ελλάδα, μιλά ενθουσιασμένη για την ομορφιά της χώρας μας, οι φιλοφρονήσεις πέφτουν βροχή. Δυναμική -δυο φορές χωρισμένη- κι όμως κάποια στιγμή μού επισημαίνει: «Προσέξτε. Η μαντίλα σας γλίστρησε»… Επανέρχομαι μουδιασμένη. Θυμάμαι ότι έχω να πείσω και τους υπεύθυνους λογοκρισίας ότι οι «Πέρσες» του Αισχύλου δεν λέγονται «The Iranians».

* Ημέρα πέμπτη. Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Παρά τα υπέροχα χρώματα και τις διάφορες τεχνοτροπίες, η μείξη των έργων με την «καθεστωτική τέχνη» εκφράζει την αμηχανία της Ισλαμικής Δημοκρατίας μπροστά στη σύγχρονη δημιουργία. Οι συλλογές με τα πιο γνωστά και ενδιαφέροντα κομμάτια, πάντως, απουσιάζουν. Αρχίζω να συνηθίζω τις μετακινήσεις, τα παζάρια με τα αυτοσχέδια ταξί-ερείπια που είναι μάλλον πιο φθηνά, αλλά «αβέβαιης» κατεύθυνσης… Αυτή η αχανής πόλη των 10 εκατομμυρίων κατοίκων αρχίζει να μου αποκαλύπτει τα μυστικά και τα όριά της.

* Ημέρα έκτη. Αρχαιολογικό Μουσείο της Τεχεράνης. Κοσμήματα, κομμάτια από την Περσέπολη με τον τοίχο του Δαρείου βασιλιά, τα επιβλητικά σκαλοπάτια και τα πρωτότυπα γλυπτά, τα αλάβαστρα και τα λάπις, αλλά και τα προϊστορικά ευρήματα. Κατάλογος δεν υπάρχει, φωτογραφίες απαγορεύονται, ελάχιστοι τουρίστες. Η ζέστη αρχίζει να βαράει τη μαντίλα μου.

* Ημέρα έβδομη. Μετρό. Υπερσύγχρονο, καθαρό, στολισμένο με υπέροχα ψηφιδωτά. Ζητάω εισιτήριο από την ταμία. Είναι ικανή να με περάσει έτσι για να ξεφορτωθεί και μένα και τ’ αγγλικά μου. Το αποκορύφωμα συμβαίνει όταν ζητάω χάρτη του μετρό. Ερχεται ο υπεύθυνος ο οποίος δεν θα μου έλεγε τίποτα αν δεν ομολογούσα την καταγωγή μου: «Γιουνάν», το διαβατήριο που ακόμα περνάει! Χάρτης όμως δεν υπάρχει. Περιμένω το χωριστό βαγόνι για τις γυναίκες. Μπαίνω και επιχειρώ να φωτογραφίσω, τουλάχιστον, τον χάρτη των στάσεων πάνω από την πόρτα. Οι γυναίκες ενοχλημένες στη θέα της μηχανής, τραβιούνται. Αποτέλεσμα: μια αμήχανη, κουνημένη φωτογραφία. Το μετρό σταματάει στο Βάλεϊ Ασρ. Συνειδητοποιώ ότι τόσες μέρες βρισκόμουν μια στάση από κει που με συνόδευαν με ταξί. Σ’ όποιον απευθύνομαι, ρωτά πρώτα από πού είμαι. Εχω τη ναρκισσιστική εντύπωση ότι όλη η Τεχεράνη πρέπει να μάθει ότι μια Ελληνίδα κυκλοφορεί μόνη στους δρόμους της…

Το καλοκαίρι των 50 βαθμών υπό σκιά, καλπάζει… Σκέφτομαι τις γυναίκες που πρέπει να πάνε στη δουλειά τους μπαμπουλωμένες μέσα στον καύσωνα. Στο ξενοδοχείο, ζαλισμένη και διψασμένη, πέφτω σ’ ένα βαρύ ύπνο. Ξυπνάω από δυνατές λυτρωτικές βροντές.

Το ξημέρωμα θα με βρει στο αεροδρόμιο για έλεγχο επιβίβασης, τελευταία φορά σε καθίσματα αποκλειστικά για γυναίκες. Η μαντίλα γλιστράει στη χειραποσκευή. Για λίγες μέρες μετά, και στην Αθήνα, θα φέρνω ενστικτωδώς το χέρι μου στο κεφάλι, σαν κάτι να λείπει, σαν κάτι να ξέχασα. «Οταν σπέρνεις τον φόβο, σπέρνεις τον πιο δυνατό θεό, μέσα στον άνθρωπο» λέει ο Αισχύλος.

πηγή: Ελευθεροτυπία

Επιμέλεια: Έφη Μαρίνου, Φωτογραφία: Βαρβάρα Δούκα