Ή Μεγα[λο]σπηλαιώτισσα

Ό Κωνσταντίνος Οικονόμος ο έξ Οικονόμων στό Κτιτορικό της Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου σημειώνει ότι ό Λουκάς, όταν παρέδωσε στόν Θεόφιλο τό Ευαγγέλιο του, προσέφερε σ’ αυτόν και την εικόνα της Θεοτόκου, πού διασώζεται σήμερα στό μοναστήρι αυτό. Ή εικόνα αυτή, ή οποία παριστά τήν Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα καί είναι ζωγραφισμένη πάνω σέ σανίδα, ανήκει στά Ιστορικά κειμήλια της Μονής. «Ξύλον ζωής», αναφέρεται σ’ αυτό τό Κτιτορικό, «έφερεν ό εν Εδέμ παράδεισος,ώς ξύλον ζωής τεθησαύρισται καί εις τον θείον τούτον ναόν ή θεοχαρίτωτος είκών τής Θεοτόκου, τής Μητρός τής όντως αθανάτου ζωής• έξ ης πάντες οί προσερχόμενοι μετ’ ευλάβειας καί πίστεως τής εις Χριστόν Ιησούν, τρυγώσιν αείποτε τήν χάριν των ακένωτων αυτής θαυμάτων καί πνευματικών δωρεών, εις ψυχικήν αυτών σωτηρίαν καί δόξαν Θεού».

Αυτή ή «κηρόχυτος» εικόνα τής πανσεβάστου Άειπαρθένου Δεσποίνης αγκαλοφορούσης, ώς βρέφος, τον μονογενή Υίόν της, είναι παλαιά καί ώς προς τήν μορφή καί τό σχήμα όμοια πρός εκείνη πού ζωγράφησε ό ιερός Λουκάς. Λέγεται καί Χρυσοχέρα άπό τον λαό, «ώς χείρα χρυσήν έχουσα, καί τοΰτο παλαιότατον αφιέρωμα». Με τήν ευλογία αυτής τής εικόνας έζησαν οί αδελφοί τής μονής αυτής καί μέ αυτήν, σέ καιρούς ανομβρίας, έβγαιναν οί πατέρες σέ λιτανεία καί ζητούσαν τήν βοήθεια της.

Ή εικόνα είναι ζωγραφισμένη πάνω σέ μιά τετράγωνη λινή οθόνη, πού είναι στεγανά κολλημένη πάνω σέ τετράγωνη σανίδα, ή όποια στην επάνω εσωτερική της πλευρά σχηματίζει καμπυλοειόές τόξο. Κάθε της πλευρά έχει μήκος 0,64 μ. περίπου. Λέγεται «κηρόχυτος», γιατί οί ζωγράφοι για τήν φιλοτέχνησι τέτοιων εικόνων ανακάτευαν τά χρώματα σέ λειωμένο κερί. Ζωγράφιζαν δέ τις εικόνες λείες και ομαλές ή καί τις εκτύπωναν ανάγλυφες, όπως συμβαίνει και μ’ αυτή τήν εικόνα τοϋ Λουκά.

Ή Θεοτόκος φέρει έγχρωμη έσθήτα καί χρυσά διαγράμματα. Γι’ αυτό καί στά παλαιά κτιτορικά αναφέρεται μέ τό όνομα Χρυσοσπηλαιώτισσα. Ή ιερή αυτή εικόνα αποτελεί ιδεώδη σΰνθεσι της αγίας Μητέρας καί του θείου Βρέφους. Ή Θεοτόκος γέρνει τό κεφάλι Της προς τά δεξιά καί ατενίζει στοργικά προς τόν Μονογενή Υίόν Της, τον όποιον κρατεί στή δεξιά αγκάλη Της. Τό αριστερό χέρι τής Θεομήτορος προσφέρεται προς τό θείο Βρέφος, τό δέ παιδίον Ίησούς στηρίζει τό δικό Του αριστερό χέρι στήν παλάμη τής Παναγίας Μητέρας Του. Ό Χριστός φορεί πλατύ καί άρραφο χιτώνα, ένα χιτώνα πού κατεβαίνει μέχρι κάτω άπό τά γόνατα, μέ τό δεξί Του δέ χέρι κρατεί ειλητάριο, τό ευαγγέλιο τής σωτηρίας τοϋ κόσμου. Τέλος, δεξιά καί αριστερά τής Θεομήτορος παριστάνονται Άγγελοι καί Άρχάγγελοι, τά πολυόμματα Χερουβείμ καί τά έξαπτέρυγα Σεραφείμ.

Τήν γνησιότητα αυτής τής εικόνας, ώς έργου του Λουκά, τήν στηρίζει τό Κτιτορικό σέ πολλές μαρτυρίες κυρίως εκκλησιαστικών συγγραφέων, όπως είναι ό Συμεών ό Μεταφραστής, ό Θεοφάνης Ταυρομανίας, ό Ιωάννης Δαμασκηνός, ό Ραμεώτης, ό Νικηφόρος Κάλλιστος. Ακόμη μαρτυρίες περί τής γνησιότητος τής εικόνας έχουμε καί σέ χρυσόβουλλα αυτοκρατόρων, όπως των Μιχαήλ Παλαιολόγου (1261-1282). Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (1282-1328) καί Ιωάννου ΣΤ’ τοϋ Καντακουζηνού (1347-1354).

Πηγή: Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ο ζωγράφος της Παναγίας και το Μέγα Σπήλαιο. Έκδοσις της Ιεράς Μητροπόλεως Καλαβρύτων και Αιγιαλείας.