Βιβλιοπαρουσίαση: Η Δίκη του Μαξίμου του Γραικού (Κωνσταντίνου Τσιλιγιάννη)

Επιμέλεια: πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.

Το Ινστιτούτο Έρευνας ,διάσωσης και προβολής πνευματικών και πολιτιστικών παραδόσεων  -ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΓΡΑΙΚΟΣ – κυκλοφόρησε το βιβλίο-«Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ» του εξ Άρτης δικηγόρου-ιστορικού ερευνητή κ.Κων/νου Τσιλιγιάννη.

Το βιβλίο αυτό είναι ένα από τα 16 βιβλία που έγραψε ο Κων/νος  Τσιλιγιάννης και  αφορούν τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό .(  Στην εκδήλωση για τον Αγιο Μάξιμο τον Γραικό, την 28^η Ιανουαρίου στον πολυχώρο πολιτισμού «Αθηναϊς», η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου τίμησε τον κ.  Κωνσταντίνο  Τσιλιγιάννη, στον οποίο οφείλεται η ανάδειξη του αγίου Μαξίμου του Γραικού στον ελλαδικό χώρο.)

Το βιβλίο αριθμεί, μαζί με την βιβλιογραφία 447 σελίδες και το προλογίζει ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μεγίστης  Μονής Βατοπαιδίου Γέροντας Εφραίμ.

«Ο Άγιος Μάξιμος,» γράφει στον πρόλογο ο Γέροντας Εφραίμ, «υπέμεινε με πολλή ταπείνωση την άδικη καταδίκη του στις Δίκες του 1525 και 1531. Το φοβερό είναι ότι μετά την κοίμηση του Αγίου κάποιοι δεν ήθελαν ούτε τα Πρακτικά αυτών των Δικών να μείνουν ανόθευτα. Ο αρχαιολόγος Νικόλαος Ποκρόφσκι ανακάλυψε το 1968 στο Αλτάι της Σιβηρίας τα γνησιότερα Πρακτικά από αυτά που υπήρχαν μέχρι τότε.

Ο κ. Κων/νος Τσιλιγιάννης, διακεκριμένος ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας, αλλά και σύγχρονος ερευνητής του βίου και του έργου του Αγίου Μαξίμου –στον οποίο οφείλεται η ανάδειξη του Αγίου στον ελληνικό χώρο με την συγγραφή τουλάχιστον 16 βιβλίων και με τις λοιπές δραστηριότητες του- πριν 15 τουλάχιστον χρόνια είχε δώσει υπόσχεση σε ομιλία που είχε κάνει στην Τράπεζα της Μονής μας ότι θα εκδώσει ένα βιβλίο με τίτλο «Η Δίκη του Μαξίμου του Γραικού». Και σήμερα ο κ.Τσιλιγιάννης μετά από 15 χρόνια μελέτης και έρευνας για το συγκεκριμένο θέμα παρουσιάζει το εν λόγω βιβλίο του, αναλύοντας και ερμηνεύοντας την σπουδαιότητα των Πρακτικών της Δίκης και εξαίροντας βέβαια το πρόσωπο του αγαπημένου του Αγίου Μαξίμου του Γραικού. Η πολύχρονη εμβριθής μελέτη του κ.Τσιλιγιάννη σε ό,τι αφορά τον φωτεινό αστέρα της Ορθοδοξίας που ονομάζεται Μάξιμος Γραικός, αλλά και η ιδιότητά του ως δικηγόρου εγγυώνται μία συνεπή και άψογη τεκμηρίωση και παρουσίαση των συμπερασμάτων της έρευνάς του από ιστορικοθεολογικής και νομικής απόψεως. Το εν λόγω πόνημα του κ.Τσιλιγιάννη αποτελεί έργο ζωής για τον συμπατριώτη του Άγιο Μάξιμο τον Γραικό.Ίσως και γι΄αυτόν τον λόγο συμπεριέλαβε στο βιβλίο αυτό και πολλά στοιχεία που αφορούν τον βίο του Αγίου Μαξίμου είτε από την διεθνή βιβλιογραφία είτε από τα νέα ιστορικά ντοκουμέντα που ο ίδιος ανακάλυψε κατά τις πολλές και πολύχρονες έρευνές του ».

Το βιβλίο περιλαμβάνει δέκα κεφάλαια και η σχετική βιβλιογραφία  . Τα σχετικά με την ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ και την εν συνεχεία καταδίκη του  αναπτύσσονται στα Κεφ.Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, Ζ, Η ενώ στα υπόλοιπα τρία κεφάλαια αναπτύσσονται άλλα ιστορικά θέματα που έχουν σχέση με το Άγιο Μάξιμο .

Συγκεκριμένα :

-Το πρώτο Κεφάλαιο, έχει τίτλο –Ο ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΓΡΑΙΚΟΣ ΚΑΙ Η ΡΩΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΣΤ ΑΙΩΝΑ και έχει τέσσερις ενότητες .

Κεφάλαιο Πρώτο.-

Ενότητα	Τίτλος ενότητας	Περιεχόμενο.
Α	Ο ΜΑΞΙΜΟΣ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ	-Η πρόσκληση του Μεγάλου Δούκα της Ρωσίας  σε λόγιο Αγιορείτη μοναχό για μεταφραστικές εργασίες στην Μόσχα.-Η υποδοχή του Μαξίμου του Γραικού στην Μόσχα από τον Βασίλειο τον Γ Ιβάνοβιτς ηγεμόνα της Ρωσίας και η ανάθεση σε αυτόν μεταφραστικών εργασιών.
Β.	Η ΡΩΣΙΑ ΣΤΟΝ ΙΣΤ ΑΙΩΝΑ	-Η Ρωσική κοινωνική, εκκλησιαστική και πολιτική πραγματικότητα στον ΙΣΤ αιώνα.
Γ.	Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ ΤΟΝ ΙΣΤ ΑΙΩΝΑ	Τα κυρίαρχα χριστιανικά ιδεολογικά ρεύματα στην Μόσχα τον ΙΣΤ αιώνα
Δ.	ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΕΣ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ	Οι πρώτες μεταφραστικές εργασίες του Μαξίμου του Γραικού στην Μόσχα και οι ελεγκτικοί σχολιασμοί του. Η επιθυμία του Μαξίμου να επιστρέψει στην Μονή της μετανοίας του στο Βατοπαίδι του Αγίου Όρους και η μόνιμη κατακράτησή του στη Ρωσία.

-Το έννατο κεφάλαιο έχει τίτλο-Η ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ- και έχει τρείς ενότητες.

Κεφάλαιο  Εννατο

Ενότητα	Τίτλος ενότητας	Περιεχόμενο.
A	H EKKΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΣΗ	-Η παλαιά αποδοχή ηγεμόνων, κλήρων και λαού της οσιότητος του Μαξίμου του Γραικού.-Η σύνταξη βιογραφιών για τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό  -Εικονογραφήσεις για τον Μάξιμο τον Γραικό. -Ο σηκός και το παρεκκλήσιο του Αγίου Μαξίμου. -Το κενοτάφιο του Μαξίμου του Γραικού -Ο τάφος του Αγίου Μαξίμου . -Ναοί του Αγίου Μαξίμου στην Ελλάδα. -Η επίσημη αναγνώριση και ο κανονισμός ως Αγίου του Μαξίμου του Γραικού. -Ιερές Ακολουθίες για τον Άγιο στην Ελλάδα και στην Ρωσία. -Η Ανακομιδή των ιερών λειψάνων του Αγίου Μαξίμου -Η Μετακομιδή των ιερών λειψάνων του Αγίου –Οι τελετές στην Ρωσία και στη Ελλάδα (Βατοπαίδι-Άρτα)
Β.	Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤ ΑΙΩΝΑ	-Η δικαίωση του θεολογικού έργου του Αγίου Μαξίμου του Γραικού .-Η αναγνώριση και δικαίωση της συμβολής του Μαξίμου του Γραικού στην γλώσσα και τον πολιτισμό των Ρώσων.  -Η αναγνώριση των Ρωσόγλωσσων πεζών κειμένων του Μαξίμου του Γραικού. -Η αναγνώριση του Ελληνόγλωσσου ποιητικού έργου του Μαξίμου. –
Γ	ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ	-Συμπόσια και συνέδρια για τον Άγιο Μάξιμο στην Άρτα(1988) και στην Φλωρεντία(2007).-Τηλεοπτικές εκπομπές, βιβλία και άρθρα για τον Μάξιμο τον Γραικό.

-Το δέκατο κεφάλαιο έχει τρείς ενότητες και τίτλο-ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΞΙΜΟ ΤΟΝ ΓΡΑΙΚΟ στην Ρωσική ,ευρωπαϊκή και ελληνική γραμματεία.

-Bιβλιογραφία-Εικονογραφία.

Στις σελίδες 433-447 αναφέρεται η αναλυτική βιβλιογραφία του πονήματος.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο συγγραφέας εκτός από τα δικά του βιβλία και άρθρα αναφέρει ως πηγές της μελέτης του από την μεν ελληνική βιβλιογραφία άλλες  74 και στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία 118 βιβλία και άρθρα.

Επίσης  στην βιβλιογραφία αναγράφονται οι παλιές εκδόσεις χειρογράφων, χρονικών, παλαιών πρακτικών ,συγγραμμάτων, βίοι του Μαξίμου, εκδόσεις της Θεολογικής Ακαδημίας του Καζάν, που χρησιμοποίησε, καθώς και οι νέες εκδόσεις της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου, του Αγίου Όρους, της Θεολογικής Ακαδημίας της Μονής της Αγίας Τριάδος, περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων που σχετίζονται με την ζωή και το έργο του Αγίου Μαξίμου και υπάρχουν σχετικές παραπομπές στο βιβλίο.

Επίσης στο βιβλίο υπάρχει μεγάλος αριθμός ασπρόμαυρων εικόνων με αγιογραφίες και προσωπογραφίες του Αγίου Μαξίμου(σελ.290, 294, 295, 299, 261, 230, 226, 225, 160, 40, 431, 329) καθώς και άλλων φωτογραφιών, που σχετίζονται με τους χώρους που έζησε ο Άγιος Μάξιμος και τις τελετές ανακομιδής και μετακομιδής των τιμίων λειψάνων στο Άγιο Όρος και στην Άρτα.(σελ.317, 323, 321, 326, 327, 328, 331, 332) κ.α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ –Β-TA ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ (σελ.45-96)

H εποχή, η οποία σχετίζεται με την διαφωτιστική δράση του Οσίου Μαξίμου στην Ρωσία, ήταν εποχή θλιβερών συγχύσεων, που συνέβησαν εν μέρει μεν από διάφορες ξένες επιδράσεις εν μέρει δε από εσωτερικά αίτια. Ο Μάξιμος διέκρινε ότι στην ρωσική ζωή οι καρποί της πίστεως είναι λίγοι. Αυτό δεν ήταν αποτέλεσμα της παγανιστικής μανίας η της επιστήμης, όπως στην Δύση, αλλά απεναντίας ήταν συνέπεια της απαιδευσίας και της νοητικής ανωριμότητας. Δεν μπορούσες να κατηγορήσεις τους Ρώσους για αδιαφορία προς την πίστη. Ήταν θερμά αφοσιωμένοι σε αυτήν, μα αφοσιωμένοι τυφλά. Οι περισσότεροι δεν γνώριζαν τις πλέον βασικές αλήθειες της χριστιανικής διδασκαλίας. Η πλειονότης αρκείτο στην εξωτερική εκπλήρωση των τελετών, θεωρώντας αυτό ως αρκετό για την σωτηρία. Η έλλειψη παιδείας άφηναν πλήρη ελευθερία στην δεισιδαιμονία.

Ό  Μάξιμος δεν έμεινε απαθής παρατηρητής της ζωής στη Μοσχοβία και σύντομα βρέθηκε όχι μόνο να καταγγέλλει σε κείμενά του τις επικρατούσες προλήψεις και την κοινωνική αδικία, αλλά και να συνδέεται με προσωπικότητες όπως ο παραγκωνισμένος βογιάρος διπλωμάτης Ιβάν Μπεκλεμίσεφ και ο πρίγκηπας-μοναχός Βασσιανός Πατρικέγεφ. Τοποθετήθηκε έτσι, σύντομα ο Μάξιμος στην καρδιά της σύγκρουσης “Ακτημόνων” και “Κατεχόντων”, που έμελλε να σφραγίσει την πορεία της Ρωσίας προς ένα ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος.

Ορθόδοξο αντίστοιχο, τρόπον τινά, των “μικρών” Φραγκισκανών, οι Ακτήμονες (στα ρωσικά: Νεστιαζάτελι) έθεσαν εκ νέου το ερώτημα των σχέσεων θρησκείας, εξουσίας και ιδιοκτησίας, σε μία εποχή κατά την οποία το ένα τρίτο της ρωσικής γης ήταν μοναστηριακή περιουσία και οι κάτοικοί της εκκλησιαστικοί δουλοπάροικοι.

Κυριότεροι εκφραστές της τάσης των Ακτημόνων, πριν από τον Μάξιμο τον Γραικό, ήσαν οι “Ζαβόλγειοι” (δηλ. οι ερημίτες που είχαν εγκατασταθεί πέραν του Βόλγα, ορίου τότε της ρωσικής επικράτειας), με προεξέχοντα ανάμεσά τους τον Νείλο Σόρσκι.

Βασικός αντίπαλός τους, υπήρξε ο Ιωσήφ, ιδρυτής και ηγούμενος της ισχυρής μονής του Βολοκολάμσκ, ο οποίος υποστήριζε ένα καισαροπαπικό μοντέλο, που τον έκανε ιδιαίτερα αρεστό στους Μεγάλους Ηγεμόνες, οι οποίοι τον καιρό εκείνο προσπαθούσαν να εμπεδώσουν την εξουσία τους απέναντι στους περιφερειακούς πρίγκιπες. Στα ησυχαστικά κηρύγματα των Ακτημόνων, οι οποίοι ζητούσαν την επιστροφή στις παραδοσιακές μοναχικές αξίες της πενίας και της ταπεινοφροσύνης, ο Ιωσήφ αντέτασσε (προλειαίνοντας το έδαφος για το ιδεολόγημα της “Μόσχας ως Τρίτης και Τελευταίας Ρώμης”) το “θεόσταλτο” της εξουσίας των τσάρων και την ανάγκη συνεργασίας της κοσμικής με την πνευματική εξουσία. Το πώς το εννοούσε αυτό, φάνηκε καθαρά όταν οι θιασώτες της αίρεσης του “Ζαχαρία του Ιουδαίου” στο Νοβγκορόντ οδηγήθηκαν στην πυρά, παρά τις εκκλήσεις του Νείλου Σόρσκι να επιστρατευθεί από την Εκκλησία η δύναμη του παραδείγματος και η χριστιανική συγχώρηση…

Ως υποστηρικτής των Ζαβολγείων στη διαμάχη τους με τους Βολοκολαμίτες και επικριτής των πολιτικών του ηγεμόνα Βασίλειου, ο Μάξιμος ο Γραικός δεν άργησε να πέσει σε δυσμένεια.

Επίσης κατά την βασιλεία του Βασιλείου Ιβάνοβιτς ,όπως και κατά την βασιλεία του πατέρα του, έρχονταν απεσταλμένοι από τα δυτικά κράτη προσπαθώντας να πείσουν τον ηγεμόνα να ενωθεί μαζί τους έναντι των Τούρκων. Παράλληλα μιλούσαν για ένωση των Εκκλησιών, εννοώντας ασφαλώς την υποταγή της Εκκλησίας μας στον Πάπα, ως κεφαλή του χριστιανικού κόσμου.

Έτσι στο δεύτερο Κεφάλαιο του βιβλίου του ο κ.Κων/νος Τσιλιγιάννης, το οποίο έχει τίτλο –ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ-αναπτύσσει τις κριτικές του Μαξίμου για την κορυφή της πυραμίδας της ρωσικής κοινωνίας του ΙΣΤ αιώνα. Συμπεριλαμβάνει τις κριτικές του Αγίου Μαξίμου κατά της τυπολατρίας κατά της αμαρτωλής ζωής και συμπεριφοράς κληρικών και μοναχών, κατά της μεγάλης γαιοκτησίας των μοναστηριών και της στυγνής εκμεταλλεύσεως των φτωχών, κατά του αυτοκεφάλου της Ρωσικής Εκκλησίας  και κριτική κατά των μητροπολιτών, οι οποίοι καταγίνονταν σε μια φανατική προσήλωση στο νεκρό γράμμα και τους εξωτερικούς τύπους της λατρείας και διακρίνονταν για ένα θρησκευτικό φαρισαϊσμό.

Αξιοσημείωτα θέματα του δευτέρου κεφαλαίου αποτελούν και τα εξής:

1.Η κριτική  του Οσίου Μαξίμου κατά μερικών Ρώσων Αγίων.

Ο Μάξιμος μεταξύ των διαφόρων θεμάτων, τα οποία ήταν ασυμβίβαστα με την Ορθόδοξη πίστη διέκρινε και την προσπάθεια Ρώσων Μητροπολιτών να κατατάξουν στο Αγιολόγιο πρόσωπα τα οποία όταν ζούσαν είχαν υπό την ιδιοκτησία τους πόλεις, χωριά και ανθρώπους, τους οποίους έλεγχαν τυραννικά, εισέπρατταν από τους δυστυχείς φόρους και συγκέντρωναν μεγάλο πλούτο και ένεκα τούτων, κατά τον Μάξιμο, δεν ήταν δυνατόν να θεωρούνται θαυματουργοί και να είναι Άγιοι. Αυτή η κριτική του Οσίου αιφνιδίασε την μοσχοβίτικη ιεραρχία και μερικοί ιερωμένοι, χωρίς να ασχοληθούν με την ουσία του θέματος, τον κατηγόρησαν ως αγιομάχο και αιρετικό.

2.Το προσωπικό μίσος του Ρώσου Μητροπολίτη της Μόσχας Δανιήλ.(σελ.89-93)

3.Τα τρία διορθωτικά και μεταφραστικά λάθη του Μαξίμου σε εργασίες του χιλιάδων σελίδων.(σελ.85-89)

«Από τα πρακτικά της δίκης του 1525 μαθαίνουμε ότι τον κατηγόρησαν για το εξής θέμα:

Ο Μάξιμος όταν διόρθωνε την ασματική ακολουθία της Αναλήψεως, που περιλαμβάνεται στο Πεντηκοστάριο, μη γνωρίζοντας την αρχαία σλαβωνική δεν κατενόησε την χρονική διαφορά των Ρωσικών λέξεων «σεντέ» και «σεντέβ», διότι άλλο το του ενεστώτος «κάθεται» ο Χριστός στα δεξιά του Πατρός και άλλο το «εκάθησε». Ο Μάξιμος κατά το ελληνικό κείμενο ορθά το μετέφρασε στον αόριστο (Ο Χριστός ανελήφθη και εκάθισεν) αλλά στην Ρωσική ο αόριστος κρίνεται ότι δεν «καθότανε» πάντοτε και αντιλαμβάνονταν το «κάθησε» για λίγο, πρόσκαιρα και όχι για πάντα αιώνια.(σελ.86)

…..Ο Μάξιμος κατηγορήθηκε αδίκως και κακοβούλως για μία κακόδοξη μεταφραστική απόδοση κάποιας φράσεως του Συμεών του Μεταφραστή για τον βίο της Παναγίας .(σελ.87)

..Επίσης στην δεύτερη δίκη(1531) τον κατηγόρησαν λίαν ανοήτως ότι ο Μάξιμος είπε και επέμενε να μην γράφεται στο ια άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως το «τσαγιού(=ελπίζω)» ,αλλά το «ζντού»(προσδοκώ). Ο Μάξιμος είχε δίκιο, διότι το μεν «ελπίζειν» δεν ενέχει βεβαιότητα περί των μελλόντων, ενώ με το «προσδοκάν» αναμένεται το ασφαλώς συμβησόμενο.(σελ.88).

4.Το πόρισμα.(σελ.93-96)

Στην ενότητα αυτή ο συγγραφέας αναπτύσσει τις δύο μεγάλες και βασικές κατηγορίες που τον οδήγησαν στην πρώτη δίκη το 1525 που ήταν:

-Ο αυστηρός έλεγχος του Οσίου Μαξίμου για την τοποθέτηση Ρώσων Μητροπολιτών χωρίς την έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που θεωρήθηκε παρέμβαση στα εσωτερικά δρώμενα της εθνικής, πολιτικής της επίσημης Ρωσικής εξουσίας και εκδήλωση μειώσεως του κύρους της Ρωσικής Εκκλησίας

-Ο αυστηρός έλεγχος του Μαξίμου κατά των παρανόμων γαιοκτησιών των ρωσικών μοναστηριών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ.(σελ.97-106)

-ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΧΑΛΚΕΥΜΕΝΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ

Στο κεφάλαιο αυτό ο συγγραφέας παραθέτει στοιχεία για τους τέσσερις δικαστικούς καταλόγους της δίκης του Αγίου Μαξίμου.

Τον δικαστικό κατάλογο ΠΟΓΚΟΝΤΙΣΚΙ, τον δικαστικό κατάλογο ΜΠΑΡΣΟΦΣΚΙ και ΣΙΒΗΡΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΑΤΑΛΟΓΟ . (Sibirsky Spisok)

Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα αυθεντικά πρακτικά της δίκης του Αγίου Μαξίμου έχουν καταστραφεί μετά την μεγάλη πυρκαγιά των Τσαρικών Αρχείων και της μεγάλης ηγεμονικής βιβλιοθήκης.

Ο κ. Κων/νος Τσιλιγιάννης στην σελ.106 του βιβλίου του σημειώνει: «Τον δικαστικό Σιβηρικό κατάλογο –ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ – οι περισσότεροι Ρώσοι ιστορικοί τον θωρούν ημιχαλκευμένο ως πλησιάζοντα την αλήθεια και γι αυτό τον λόγο τον ΙΕ αιώνα τα κατέστρεψαν όπου υπήρχαν ,εκτός από το μοναδικό αντίγραφο που έμεινε επί αιώνες κρυμμένο και καταχωνιασμένο σε μοναστήρι του Αλτάι της Σιβηρίας.

Οι δικαστικοί κατάλογοι Πογκοντίσκι και Μπαρσόφσκι εκρίθησαν από το σύνολο των Ρώσων ιστορικών ως χαλκευμένοι» (σελ.106).

Επίσης στην σελίδα 102 του βιβλίου υπάρχει εικόνα με την αρχή του 39^ου κεφαλαίου των Δικαστικών Καταλόγων Sibirsky Spisok, που βρίσκεται στην Κρατική, Δημόσια, Επιστημονική και Τεχνολογική βιβλιοθήκη των Επιστημών της Ρωσίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ(σελ.107-120)

ΤΑ ΜΕΤΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ  ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΣΛΑΒΟΝΙΚΟ ΣΙΒΗΡΙΚΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ.

Στις σελίδες 108-120 ο συγγραφέας παραθέτει φωτοτυπημένες σελίδες των πρακτικών της δίκης του Μαξίμου του Γραικού στην σλαβονική γλώσσα από το Σιβηρικό χειρόγραφο

Ο Σιβηρικός κατάλογος μεταξύ και άλλων θεμάτων περιλαμβάνει:

1.Τα πρακτικά της δίκης κατά του Μαξίμου του Γραικού.

2.Το συνοδικό γράμμα του μητροπολίτη Μόσχας Δανιήλ προς την μονή

Iosifo-Volokolamskij από τις 24 Μαίου 1525, για να τεθεί ο Μάξιμος σε αυστηρή απομόνωση.

3.Την επιστολή του Μεγάλου Δούκα Βασιλείου Γ΄Ιβάνοβιτς επίσης προς την μονή Iosifo-Volokolamskij από τις 24 Μαίου 1525 και για τον ίδιο σκοπό.

Η μετάφραση στην ελληνική γλώσσα ολόκληρου του δημοσιευμένου εν μεταγραφή σλαβονικού κειμένου των πρακτικών της δίκης του Σιβηρικού καταλόγου υπάρχει τμηματικά αυτολεξεί, αλλά κατά θέμα με ιστορική ανάλυση και σχολιασμό στα κεφάλαια έκτο και έβδομο του βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ(σελ.121-136)

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

Η ΕΙΔΙΚΗ ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ -ΣΟΜΠΟΡ

Στην αρχή του συγκεκριμένου κεφαλαίου αναπτύσσονται τα θέματα:

-Περί της λειτουργίας της Ιεράς Συνόδου –Δικαστηρίου Σομπόρ της Μόσχας και περί της αρμοδιότητας της για την δίκη του Μαξίμου του Γραικού.

«Η Δίκη του Μαξίμου, σημειώνει ο συγγραφέας, είχε χαρακτήρα ιεράς εξετάσεως. Περί τούτου ο Μ.Gromov αποκαλυπτικά και κατηγορηματικά έγραψε ότι «Η Δίκη εναντίον του Μαξίμου του Γραικού ενός Αγιορείτη μοναχού, διακρινόταν για την πολιτική της διαδικασία, η οποία ήταν ειδικώς οργανωμένη και με σαφή πρόθεση, στοιχεία που αποδεικνύουν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Μεσαίωνα. Όταν η δίκη διεξήχθη όχι με δικαστικό αγώνα αλλά με ιερή εξέταση, αντιμετώπιζε μόνο ένα πρόβλημα, ήτοι την μαρτυρία για την ενοχή του κατηγορουμένου».

Η δεύτερη  ενότητα με τίτλο -ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ –περιλαμβάνει  τα θέματα.

-Ο Ηγεμόνας, απόλυτος ρυθμιστής της δίκης.

-Η σύνθεση και οι αρμοδιότητες των μελών της Ιεράς Συνόδου Σομπόρ.

-Ο Πρόεδρος (Μητροπολίτης Μόσχας Δανιήλ ο οποίος είχε το πάθος να υποβάλλει καταιγιστικές ερωτήσεις σε άκρως υποτιμητικό ύφος προς τον Μάξιμο)

-Η Κατηγορούσα αρχή

-Οι κατηγορούμενοι.(Στην πρώτη δίκη του 1525 κατηγορούμενος ήταν ο Μάξιμος ο Γραικός, ενώ στην δεύτερη ήταν επί πλέον ο Βασσιανός Πατρικέγιεφ και ο Ισαάκ Σομπάκι).

-Οι μάρτυρες κατηγορίας

-Οι μάρτυρες υπερασπίσεως .(Εδώ μνημονεύεται ο γέροντας Νεόφυτος, το όνομα του οποίου θα πρέπει να μείνει στην ιστορία ως παράδειγμα εντιμότητας και ανθρωπισμού).

Η Τρίτη ενότητα έχει με τίτλο-ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΗΤΗΡΙΟ.

Σε αυτή αναφέρονται  οι  κατηγορίες εναντίον του Μαξίμου, όπως προκύπτει από τον Σιβηρικό κατάλογο και από τα τρία γνωστά χρονικά Tipografskaja-Vologodsko-Permskaja-Kholmogorskajia. Ο Όσιος κατηγορήθηκε

1.Για Αίρεση, λόγω μεταφραστικών λαθών.

2.Για την κριτική κατά της αυτοκεφαλίας της Ρωσσικής Εκκλησίας.

3.Για την κριτική κατά της γαιοκτησίας της Εκκλησίας και των μοναστηριών.

4.Για την κριτική κατά των Ρώσων Μητροπολιτών και Αγίων.

5.Για την κριτική κατά του Μεγάλου Δούκα της Ρωσίας.

6.Για την κατασκοπεία σε βάρος της Ρωσίας.

Στην τέταρτη ενότητα με τίτλο-ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ-

ο συγγραφέας αναφέρει τα σχετικά με τα δημόσια έγγραφα, τα ιδιωτικά έγγραφα και τα θρησκευτικά γραπτά κείμενα του αποδεικτικού υλικού.

Και κλείνει το κεφάλαιο αυτό με την έναρξη των εργασιών της Συνόδου στο παλάτι του Μεγάλου Δούκα της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 1525.

«Στην κατάμεστη αίθουσα της δίκης του Μαξίμου  πρόεδρος της Συνόδου ήταν ο Δανιήλ ο οποίος κάλεσε τον κατηγορούμενο Μάξιμο τον Γραικό. Ο Αγιορείτης σοφός μοναχός προσήλθε με χαμηλωμένο το βλέμμα του, αλλά με αγέρωχο παράστημα μέσα σε μια αίθουσα όπου είχαν τοποθετηθεί με προσεγμένη ταξιθεσία όλοι οι προσκληθέντες. Υπήρχε και ειδικός χώρος όπου είχαν τοποθετηθεί κατά ιεραρχία όλοι οι μάρτυρες κατηγορίας.»

Αφού εισήλθε στην αίθουσα, εν μέσω χειροκροτημάτων και ζητοκραυγών ο Μέγας Δούκας Βασίλειος Ιβάνοβιτς «..ο πρόεδρος της Συνόδου Δανιήλ ανέφερε το όνομα του κατηγορουμένου, απάγγειλε με στόμφο και με λεπτομερή ανάπτυξη ολόκληρο το κατηγορητήριο και συνεχίστηκε η ουσιαστική διαδικασία της δίκης με ερωτήσεις στον κατηγορούμενο και με την εξέταση των μαρτύρων κατηγορίας»(σελ.136).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ.(σελ.137-160)

Η ΔΙΚΗ –Η ΠΡΩΤΗ ΥΠΟΔΙΚΙΑ ΤΟΥ 1525

Το κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνει τις εξής ενότητες.

1.Το προανακριτικό στάδιο, όπου αναπτύσσονται οι κύκλοι των προανακρίσεων πρώτα από ειδικούς μορφωμένους αυλικούς του Ηγεμόνα για πολιτικές –ποινικές κατηγορίες και ύστερα από τον ίδιο τον μητροπολίτη Δανιήλ με άλλους βοηθούς επισκόπους για καθαρά θρησκευτικά θέματα.

2.Η έναρξη της δίκης του 1525 .

«Ο Μάξιμος Γραικός κατάφορτος δεινών συκοφαντικών αιτιάσεων, εγκαταλελειμμένος από τους φίλους και θαυμαστές του, θύμα της οργής του Ηγεμόνα και του Μητροπολίτη προσήχθη στην αίθουσα του δικαστηρίου ως ο έσχατος των εγκληματιών»(Γρ.Παπαμιχαήλ). Κατά τον Μ.Gromov η δίκη αυτή ήταν «μεσαιωνική ιερά εξέταση», δεν υπήρξε δικαστικός αγών, αλλά μόνο η ανάπτυξη μαρτυρικών καταθέσεων για ενοχή του κατηγορουμένου» (σελ.146)

3.Τα συζητηθέντα θέματα.

4.Η απόφαση.

«Ο Μάξιμος καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη στις υπόγειες φυλακές της Μονής Βολοκολάμσκι …Οδηγήθηκε αμέσως αλυσοδεμένος σε ένα δυσώδες και πολύ κάτω από την επιφάνεια μπουντρούμι. Καταδικάστηκε να ζει στα έγκατα της γης, χωρίς θέρμανση, χωρίς ικανοποιητικό φαγητό, χωρίς επικοινωνία.».

5.Οι επιστολές του Δανιήλ και του Βαιλείου Γ΄για την εκτέλεση της ποινής του Μαξίμου.

Εδώ γράφονται μεταφρασμένες στα ελληνικά οι επιστολές που υπάρχουν στην σλαβονική γλώσσα στον Σιβηρικό κατάλογο των πρακτικών της δίκης.

6.Η ισόβια κάθειρξη και τα μαρτύρια του Μαξίμου του Γραικού.

Στην ενότητα αυτή αναπτύσσει ο συγγραφέας αναλυτικά τα μαρτύρια του Οσίου στα μπουντρούμια της Μονής Βολοκολάμσκ «όπου όπως ήταν φυσικό επόμενο, από τα βάσανα πολλές φορές ο Μάξιμος περιέπιπτε σε πλήρη απώλεια των αισθήσεων μέχρι νεκρώσεως».  Εδώ μνημονεύεται από τον συγγραφέα το γεγονός ότι «ο Μάξιμος για να μπορέσει να σταθεί στην ζωή έγραφε στους τοίχους με κάρβουνο τροπάρια στο Άγιο Πνεύμα» και παραθέτει τα τέσσερα πρώτα τροπάρια του Κανόνα για το Άγιο Πνεύμα.(σελ.159).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ(σελ.161-226)

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΥΠΟΔΙΚΙΑ ΤΟΥ 1531.

Στην αρχή του κεφαλαίου στην ενότητα –ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ-ο συγγραφέας αναπτύσσει τους λόγους, που κατά την δική του έρευνα, έγινε επανάληψη της δίκης του Μαξίμου του 1531 .

Στην συνέχεια και σε έκταση 59 σελίδων (σελ 165-224) γίνεται εκτενής σχολιασμός των πρακτικών της δίκης του Μαξίμου από τον Σιβηρικό κατάλογο. Πιστεύουμε ότι η ενότητα αυτή αποτελεί την πεμπτουσία όλου του θέματος της Δίκης του Μαξίμου του Γραικού.

Εδώ αναπτύσσονται τα θέματα που αφορούν τις κατηγορίες εναντίον του Αγίου Μαξίμου.

1.Για κακοδοξία και αίρεση.

2.Για το έγκλημα καθοσιώσεως, εσχάτη προδοσία.

«Το έγκλημα καθοσιώσεως, το προσαπτόμενο στον Μάξιμο συνίστατο: Πρώτον στο ότι δήθεν έλεγε σε πολλούς ότι θα προτιμούσε να κατελάμβανε την Ρωσία ο Σουλτάνος και αυτό από μίσος τάχα προς τους συγγενείς των τέως Ελλήνων Βυζαντινών αυτοκρατόρων, στους οποίους περιλαμβανόταν και ο Βασίλειος Ιβάνοβιτς ως εγγονός του Θωμά Παλαιολόγου. Δεύτερον, στο ότι αποκαλούσε τον Ρώσο Ηγεμόνα διώκτη και βασανιστή, παρομοιάζοντας αυτόν προς τους αρχαίους διώκτες και τυράννους. Και τρίτον, ότι κατέκρινε τον Ηγεμόνα ότι αφού παρέδωσε την Ρωσία στον Χάνο της Κριμαίας ένεκα φόβου, αναγκάστηκε τελικά να υποχωρήσει απέναντι στον Σουλτάνο.»(σελ.191).

3.Για την αυτοκεφαλία της Ρωσικής Εκκλησίας..

4.Για την αντικανονική, καταχρηστική και άδικη διαχείριση ιδιοκτησιών του κλήρου και των μοναστηριών στην Ρωσία κατά τον ΙΣΤ αιώνα.

Επίσης αναφέρονται τα γεγονότα που συνέβησαν στην προτελευταία συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου-Σομπόρ και αναπτύσσεται η απόφαση του Συνοδικού Δικαστηρίου για τον Μάξιμο και για τους συγκατηγορούμενούς του Βασσιανό και Ισαάκ..

«Η ποινή ήταν η δεινότερη και βαρύτερη για τον αγνό Αγιορείτη μοναχό, διότι καταδικάστηκε ισόβια, σιδηροδέσμιος στην Μονή Οτρότς της πόλεως Τβέρ και του απαγορεύτηκε η Θεία Μετάληψη υπό την αυστηρή επιτήρηση του Επισκόπου Τβέρ Ακακίου.

Τέλος το κεφάλαιο κλείνει με το ιστορικό Πόρισμα, που αφορά τις κατηγορίες για τον Μάξιμο τον Γραικό.

«Το ιστορικό πόρισμα αντικειμενικά είναι αυτονόητο, αβίαστο και καθαρό: Ο Μάξιμος ο Γραικός ήταν αθώος από όλες τις κατηγορίες που του προσήψαν στις δύο Συνόδους του 1525 και 1531 ο Ηγεμόνας της Ρωσίας Βασίλειος Γ΄Ιβάνοβιτς και ο Μητροπολίτης Μόσχας Δανιήλ, ο ανελέητος διώκτης του Μαξίμου. Τελικώς ο Μάξιμος μετά τον θάνατό του δικαιώθηκε ηθικά και εκκλησιαστικά, ως τούτο αποδεικνύουμε στο ένατο κεφάλαιο του παρόντος βιβλίου».(σελ.225)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ.(σελ.227-288)

Η ΕΙΡΚΤΗ ΣΤΗΝ  ΤΒΕΡΗ,Ο ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΕΡΓΚΙΕΒ ΠΟΣΑΝΤ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ.

Το κεφάλαιο περιέχει τις ενότητες .

Α.Η ζωή και τα έργα του στην Μονή Οτροτς της Τβέρης .

Β.Η ζωή και τα έργα του στην Μονή Αγίας Τριάδος στο Σεργκίεβ Ποσάντ και ο Θάνατος του Μαξίμου.

Στην Α ενότητα περιγράφεται η ζωή στην νέα φυλακή του Μαξίμου και αναφέρονται αναλυτικά  οι  επιστολές που έστειλε σε διάφορους παράγοντες για την απελευθέρωσή του .

Ο Μάξιμος στις επιστολές του ανέπτυξε θέματα θεολογικά, κοινωνικά αλλά κυρίως απολογητικά της πίστεώς του και τέλος και αιτήματα προς πάντες για αν πετύχει την πολυπόθητη γι’ αυτόν αποφυλάκισή του και επιστροφή του στο Βατοπαίδι.

Στην συνέχεια αναφέρονται  οι επιστολές των Πατριαρχών Αλεξανδρείας Ιωακείμ, του Οικουμενικού Πατριάρχη Διονυσίου του Β΄ και του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Γερμανού προς τον Ιβαν τον Δ΄, που είχαν σαν θέμα την απελευθέρωση του Μαξίμου. Τέλος δε γίνεται αναλυτική παρουσίαση του επιστολικού και ερμηνευτικού έργου του Μαξίμου στην Τβέρη. Στις σελίδες 254 -262 παρατίθεται η ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΕΩΣ με την οποία πληροφορεί «πάντα ορθόδοξο ιερέα και επίσκοπον περί του Ιησού Χριστού και ότι είναι κατά πάντα γνησιώτατος ορθόδοξος τηρών την ορθόδοξιν πίστην πλήρην και ακεραίαν και άσπιλον.»

Στην Β ενότητα υπάρχουν οι υποενότητες.

1.Η αποφυλάκιση του Αγίου Μαξίμου από την Τβέρη.

2.Η άφιξη και η ζωή του Αγίου Μαξίμου στο Σεργκιέβ Ποσάντ.

3.Τα τελευταία έργα του Αγίου Μαξίμου.

4.Ο θάνατος του Μαξίμου

«Ο Μάξιμος, ο σοφός Αγιορείτης μοναχός εκοιμήθη το έτος 1556 στο Σεργκιέβ Ποσάντ της Μόσχας σε ηλικία 86 ετών «πλήρης βαθείας εις την κλίσιν και το καθήκον του πίστεως ,ήτις επλήρου ολόκληρον την υπάρξίν του και εις την οποίαν ενέμεινε πιστός μέχρι τέλους»

«…Όταν απεδήμησε  εις Κύριον ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός ,θεολόγος, φιλόσοφος, συγγραφεύς και ποιητής τον ενεταφίασαν εκεί όπου πέθενε, στην Λαύρα του Αγίου Σεργίου, που τιμάται στο όνομα της Αγίας Τριάδας και συγκεκριμένα στην βορειοδυτική γωνία του μικρού ναού του Αγίου Πνεύματος, τον οποίο ανήγειρε ο Τσάρος Οβάν Δ΄Βασίλειεβιτς, σε ανάμνηση της καταλήψεως της πόλεως του Καζάν»(σελ.287).

Ευθύς μετά τον μαρτυρικό θάνατο του ισοβίου Βατοπαιδινού Αποδήμου, η Ρωσική συνείδηση αφυπνισθείσα αντελήφθη την προσγενόμενη μεγίστη αδικία στον πολύτιμο αυτόν για την Ρωσία άνδρα. Ο Μάξιμος υπήρξε ο πρώτος στην Ρωσία μαρτυρήσας υπέρ της ιδέας. Ως τοιούτος υψώθηκε ο Έλληνας αυτός Αγιορείτης στην ψυχή της μετα-μαξιμικής Ρωσσίας ,η οποία αναγνώρισε στο πρόσωπό του τον απεσταλμένο Βυζαντινής παραδόσεως πρώτο σοφό και θερμουργό ιεραπόστολο της Ορθοδόξου Ελληνικής Ανατολής για την Ρωσική, θρησκευτική, ηθική και πνευματική αναγέννηση, ως γνήσιος χριστιανός ανθρωπιστής»(σελ.285).

πηγή: Θησαυρός Γνώσεων και Ευσεβείας