Στη σκιά του Αγίου Ορους

Με το Αγιον Ορος να κυριαρχεί στην ανατολική Χαλκιδική, η προ του Αθω περιοχή δείχνει να παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Και όμως, η περιήγηση αποκαλύπτει έναν ανέλπιστα πλούσιο τόπο.

Περπατώντας αργά το βράδυ στα στενά της Αρναίας, απλώς επιβεβαίωνα την εικόνα που είχα στο μυαλό μου από παλαιότερα περάσματα από τη μικρή αυτή πόλη της Χαλκιδικής. Είναι γραφική, όμορφη, προσεγμένη. Η μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, με τα λιθόκτιστα ισόγεια, τους ξυλόπηκτους ορόφους και τα χαρακτηριστικά παράθυρα, κάνει τόσο έντονη την παρουσία της, που τελικά αγνοείς τις μοντέρνες παραφωνίες. Είναι μια ευχάριστη βόλτα, που με τη συνοδεία του αρχιτέκτονα Βασίλη Αλεξάνδρου αποκτά και έναν επιμορφωτικό χαρακτήρα. Καθώς τα όμορφα φανάρια διαλύουν κάθε τόσο το σκοτάδι, περιεργάζομαι με το βλέμμα πότε κάποιο αναπαλαιωμένο σπίτι-κόσμημα, πότε κάποιο παλαιότερο, αφημένο στην τύχη του κτίριο, να αντιστέκεται στο χρόνο και να δίνει το στίγμα της τοπικής παράδοσης.

Βιώνοντας και αυτή -όπως και πολλές άλλες πόλεις και χωριά της Ελλάδας- έντονη γεωγραφική απομόνωση, η Αρναία κατάφερε να αποκτήσει ου-σιαστική πρόσβαση στον έξω κόσμο στις αρχές της δεκαετίας του ’50 και να γίνει στη συνέχεια διοικητικό κέντρο της περιοχής, συγκεντρώνοντας πολλές δημόσιες υπηρεσίες. Γεγονός που επέδρασε ευεργετικά στο να διατηρηθεί ζωντανή, αφού ο ρόλος της ως περάσματος προς το Αγιον Ορος σε καμία περίπτωση δεν θα ήταν αρκετός για να της προσφέρει ανάπτυξη. Γραφικότητα, ηρεμία καθώς και η ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής αποτελούν το έδαφος πάνω στο οποίο σπάρθηκαν οι πρώτοι σπόροι μιας στοιχειώδους τουριστικής υποδομής. Τι κάνει ο περιηγητής στην Αρναία; Κατ’ αρχάς, περπατάει στα σοκάκια της, λιθόστρωτα και μη, για επαφή με την παράδοση. Επειτα περπατάει στο δάσος, για επαφή με τη φύση. Κάθε βόλτα έχει την αξία της και αποκλείεται να μην περάσει από το σύμπλεγμα του δημαρχείου (που κάποτε ήταν σχολείο), του καμπαναριού και της εκκλησίας του Αγίου Στεφάνου.

Η τελευταία έχει μια άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία, αφού η πυρκαγιά που την κατέστρεψε το Σεπτέμβριο του 2005 έγινε αφορμή να ανακαλυφθούν στα θεμέλιά της άλλοι τρεις παλαιότεροι ναοί (παλαιοχριστιανικός, βυζαντινός και μεταβυζαντινός) και να μετατοπιστούν τα ιστορικά όρια της ύπαρξης της Αρναίας αρκετούς αιώνες πίσω, στον 5ο μ.Χ. αιώνα. Οι βιτρίνες που τοποθετήθηκαν στο πάτωμα της εκκλησίας, η οποία χτίστηκε το 1812 και «ανακαινίσθη εκ τέφρας» το 2006, δίνουν μια μουσειακή διάσταση στο χώρο, με την παρουσίαση των ευρημάτων από τους παλαιότερους χώρους λατρείας. Αποκάλυψη το όμορφο λαογραφικό μουσείο, μια ανάσα από την κεντρική πλατεία με τις καφετέριες. Καθώς διαβαίνεις την πόρτα του, νιώθεις το μεράκι του αρχιτέκτονα που το επιμελήθηκε, ενώ η βόλτα στις αίθουσές του αποκαλύπτει τις ασχολίες των κατοίκων της περιοχής, η οποία κάποτε ήταν γνωστή για τα όμορφα υφαντά, που βάφονταν αποκλειστικά με φυσικά χρώματα.

Από τα έγκατα της γης στην Ουρανούπολη

Μια άλλου είδους αποκάλυψη ήταν για μένα -και ακόμα περισσότερο για τον φωτογράφο του Passport- η κατάδυση στα μεταλλεία Μαύρες Πέτρες (δίπλα στο διάσημο Μάδεμ Λάκκος), στο Στρατώνι, ύστερα από πρόσκληση της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός». Πριν από μισή ώρα οδηγούσα το λευκό C-RV σε χαλαρό ρυθμό, μέσα σε μια κατάφυτη διαδρομή γεμάτη στροφές, απολαμβάνοντας την ομορφιά του τοπίου της Χαλκιδικής, και τώρα βρισκόμουν στο πίσω κάθισμα ενός τζιπ, στα έγκατα της γης, να αποτελώ στοιχείο ενός απόκοσμου σκηνικού που θυμίζει ταινία επιστημονικής φαντασίας. Το πόσες εκατοντάδες μέτρα απέχει η επιφάνεια, από ένα σημείο και μετά, δεν έχει σημασία. Ντυμένος με λευκή στολή μιας χρήσης, φορώντας κράνος και ειδικές γαλότσες, ακολουθώ με το φακό στο χέρι τους ανθρώπους της εταιρείας σε μια πρωτόγνωρη ξενάγηση.

Η υγρασία στα ύψη, η θερμοκρασία το ίδιο και την ώρα που ο φορτωτής γεμίζει το ειδικό φορτηγό, μας πνίγει η σκόνη. Ναι, εδώ όπου χάνεται η αίσθηση του χρόνου, χρειάζονται κότσια για να δουλεύεις εισπνέοντας σκόνη από μόλυβδο, σιδηροπυρίτη κ.λπ. έναντι μισθού 1.500 ευρώ. Το ενδιαφέρον είναι ότι η εταιρεία «Ελληνικός Χρυσός» υπόσχεται να δημιουργήσει ειδική υποδομή, ώστε τμήμα των μεταλλείων να γίνει επισκέψιμο και να αποτελέσει τουριστικό αξιοθέατο, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της περιοχής. Αρκεί πρώτα να εγκριθεί η νέα της επένδυση, που θα δημιουργήσει εκατοντάδες νέες θέσεις εργασίας, όπως ισχυρίζεται η εταιρεία.

Η «Ελληνικός Χρυσός», που σχετικά πρόσφατα έχει αναλάβει τα μεταλλεία, υπόσχεται ότι όλα θα γίνουν βάσει περιβαλλοντικών μελετών. Ωστόσο, ο τρόπος που κάποιοι ντόπιοι μιλούν για το αμαρτωλό παρελθόν των μεταλλείων και τις τοξικές χαβούζες που δημιούργησε η λειτουργία τους, προκαλεί ανησυχία. Βλέπετε, η χώρα μας δεν φημίζεται για την πιστή εφαρμογή των νόμων… Η Ουρανούπολη, τελικός προορισμός και ταυτόχρονα βάση της περιήγησής μας στην ευρύτερη προ του Αθω περιοχή, απέχει γύρω στα 20 λεπτά από το Στρατώνι. Η διαδρομή, σχετικά ομαλή στο μεγαλύτερο τμήμα της, με αρκετές ευθείες, οδηγεί κάποια στιγμή σε ένα ύψωμα, από όπου φαίνονται και οι δύο ακτές του τρίτου ποδιού της Χαλκιδικής. Στο βάθος, μόλις που διακρίνεται το σήμα κατατεθέν της Ουρανούπολης, ο πύργος του Προσφορίου του 14ου αιώνα. Στα δεξιά φαίνεται καθαρά η Αμμουλιανή, το νησάκι που το καλοκαίρι βουλιάζει από παραθεριστές, σε απόσταση αναπνοής από την ακτή, προσφέροντας όμορφες εικόνες καθώς πλησιάζουμε στην Ουρανούπολη. Πρακτικά, η πολυσύχναστη -λόγω του ότι αποτελεί τον υποχρεωτικό σταθμό μετάβασης προς το Αγιον Ορος- κωμόπολη δεν έχει να επιδείξει κάποιο άλλο αξιοθέατο πέρα από τον πύργο, τουλάχιστον στα όριά της. Ανεβαίνω τα ξύλινα σκαλιά και περνώντας από όροφο σε όροφο, μαθαίνω από τον Γιάννη, τον ευγενικό ξεναγό, για τη μακρόχρονη ιστορία του πύργου, για το ρόλο του φρουρού του περάσματος προς το Αγιον Ορος που έπαιζε κάποτε. Μαθαίνω επίσης για το σκωτσεζο-αυστραλιανής καταγωγής ζεύγος Loch, που χρησιμοποίησε τον πύργο όχι μόνο για σπίτι του, αλλά και ως βάση της ανθρωπιστικής δραστηριότητας που ανέπτυξε στην περιοχή.

Από την Ιερισσό στα Στάγειρα

Αφήνοντας πίσω την Ουρανούπολη, οδηγώ τώρα παράλληλα σχεδόν με την παραλία, κατευθυνόμενος προς τα νότια, στα σύνορα με το Αγιον Ορος. Προορισμός μου η Μονή Ζυγού, το μοναδικό μοναστήρι του Ορους που μπορεί να επισκεφτεί γυναίκα. Δεν πρόκειται βέβαια για εν ενεργεία μοναστήρι, αλλά για ό,τι έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη πριν από 3 – 4 χρόνια. Οι εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη, αλλά ο χώρος είναι ανοιχτός. Η διάθεση εξερεύνησης της ευρύτερης περιοχής θα με φέρει στο χωματόδρομο που ξεκινά από την Ουρανούπολη και, διασχίζοντας ένα σύμπλεγμα αμπελώνων, οδηγεί ύστερα από περίπου είκοσι λεπτά στην Κομίτσα, μια τεράστια και πανέμορφη παραλία σε απόσταση αναπνοής από τα Νέα Ρόδα, που αναπαύονται στην εξωτερική πλευρά της Χαλκιδικής – αυτή που βλέπει προς Θάσο.

Παραλίες βέβαια είχα δει να με προκαλούν και άλλες, μικρές και μεγάλες, δίπλα στο δρόμο καθώς πλησιάζαμε στην Ουρανούπολη, στη μέσα μεριά της χερσονήσου. Για μπάνιο προσφέρεται και η μεγάλη παραλία της Ιερισσού, που θα ήταν μια μάλλον άχρωμη κωμόπολη εάν δεν είχε τα καρνάγια δίπλα στον κεντρικό επαρχιακό δρόμο. Τους σύγχρονους αυτούς θεματοφύλακες της παράδοσης τους βλέπεις θέλοντας και μη καθώς προσπερνάς τη μικρή πόλη. Χωρίς δεύτερη σκέψη μπαίνω στο χώρο των παραδοσιακών ναυπηγείων ξύλινων σκαφών. Ο μαστρο-Γιάννης με ενημερώνει ότι τα περισσότερα καΐκια προορίζονται για αντικατάσταση παλαιότερων σκαφών, καθώς δεν δίνονται πλέον νέες άδειες σε ψαράδες. Σημειώνω δε την πληροφορία ότι σε όλη την Ελλάδα έχουν απομείνει πλέον μόνο 7 – 8 καρνάγια σαν αυτά εδώ.

Το να φτάσει κανείς στην Ουρανούπολη και να μην μπει στο Αγιον Ορος είναι σαν να φτάνει στην πηγή και να μην πίνει νερό. Περνάμε με τον κλασικό τρόπο, με καραβάκι προς τη Δάφνη, το κύριο λιμάνι της μοναστικής χερσονήσου. Επιβιβαζόμαστε με τα διαμονητήρια -τις ειδικές βίζες που επιτρέπουν την είσοδο και την παραμονή στο Ορος- στα χέρια και μετά τρία τέταρτα πατάμε πλέον στον τόπο που αποτελεί άβατον για τις γυναίκες. Οι φιγούρες των μοναχών δένουν με το φυσικό πράσινο του τοπίου και με τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική των οικοδομημάτων που θα συναντήσουμε στο δρόμο προς τον Μυλοπόταμο. Περνώντας από τις Καρυές, πρωτεύουσα και συγκοινωνιακό κόμβο του Αγίου Ορους, αντιλαμβάνομαι ότι από την τελευταία μου επίσκεψη αρκετά πράγματα έχουν αλλάξει, ότι οι εργασίες ανακαίνισης και αναστήλωσης ποτέ δεν σταμάτησαν. Εμπειρία από μοναστήρια του Ορους έχω, όμως όχι και από «κάθισμα». Εδώ, λοιπόν, στο ιερό κάθισμα του Αγίου Ευσταθίου, στον Μυλοπόταμο, συναντώ έναν μοναχό αλλιώτικο από τους άλλους, τον Επιφάνιο, σεφ και ταυτόχρονα επιχειρηματία, ο οποίος κατάφερε με τα χρόνια να στήσει μια βιολογική καλλιέργεια αμπελιών και οινοποιείο. Διαβαίνει συχνά-πυκνά τα σύνορα για να διαφημίσει την παραδοσιακή μαγειρική σε διάφορες εκδηλώσεις, αλλά δίνει και δυναμικό «παρών» σε όλες τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές εντός του Ορους, απενοχοποιώντας την επιθυμία για καλό φαγητό και κρασί.

Ο δρόμος της επιστροφής στο κλεινόν άστυ περνάει από τα Αρχαία Στάγειρα, την πατρίδα του Αριστοτέλη. Η πορεία προς το Βορρά με φέρνει σε μια ακόμα απολαυστική διαδρομή, με τις εναλλαγές του υψομέτρου να διευρύνουν το οπτικό πεδίο προς τη μεριά του Αιγαίου. Τα Αρχαία Στάγειρα δεν αργούν να φανούν. Σε απόσταση αναπνοής, μικρότερη από 500 μέτρα, η Ολυ-μπιάδα, ένας ακόμα προσφυγικός οικισμός, που σε κάποιο βαθμό παίζει και το ρόλο παραθεριστικού κέντρου – βέβαια, σε πολύ μικρότερη κλίμακα απ’ ό,τι η Ουρανούπολη, η Ιερισσός ή τα Νέα Ρόδα. Τα Αρχαία Στάγειρα, που θυμόμουν ως ξερό λόφο πριν από μία δεκαετία, έχουν αλλάξει όψη χάρη στην παρέμβαση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Καθώς βρίσκομαι στην ακρόπολη και περπατώ γύρω και πάνω στα τείχη που αποκαταστάθηκαν πρόσφατα, απολαμβάνω το θέαμα που προσφέρουν οι παραλίες δεξιά και αριστερά από τη χερσόνησο. Αναρωτιέμαι αν το θέαμα μοιάζει με εκείνο που αντίκριζε ο Αριστοτέλης τον 4ο αιώνα π.Χ. Αναρωτιέμαι αν αυτό το περιβάλλον επέδρασε στη σκέψη του μεγάλου Ελληνα φιλόσοφου. Να συμβάλλει άραγε στην ευρύτητα πνεύματος η θέα προς την ανοιχτή θάλασσα; Να βοηθά στην κατανόηση των νόμων της Φυσικής η παρακολούθηση των κυματισμών της θάλασσας; Ο μακρύς δρόμος για την Αθήνα, ιδιαίτερα με τα Τέμπη κλειστά, θα μου αφήσει αρκετό χρόνο για να ψάξω απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Με δυνατές τις εικόνες που έχω στο μυαλό μου όλες αυτές τις μέρες, νιώθω έντονη την επιθυμία να επιστρέψω στην προ του Αθω περιοχή στο μέλλον.

Memo

ΜΕΤΑΒΑΣΗ

Από Θεσσαλονίκη ακολουθείτε το δρόμο προς Πολύγυρο (από Βασιλικά) και μέσω Αγίου Προδρόμου φτάνετε στην Αρναία (περίπου 1 ώρα με Ι.Χ.). Από εκεί κινείστε προς Παλαιοχώρι, Στάγειρα, Στρατώνι, Ιερισσό, Ουρανούπολη (περίπου 40 λεπτά). Εναλλακτικά, μέσω της Εγνατίας Οδού και του παραλιακού δρόμου Σταυρού – Ολυμπιάδας, καταλήγετε στην Ουρανούπολη παρακάμπτοντας την Αρναία (Θεσσαλονίκη – Ουρανούπολη περίπου μιάμιση ώρα). Η πιο σύντομη διαδρομή αν θέλετε να πάτε από τη Θεσσαλονίκη κατευθείαν στην Ουρανούπολη είναι από Πολύγυρο – Βράσταμα (περίπου 1 ώρα και 20 λεπτά).

Πηγή: Καθημερινή