Ποια η ερμηνεία της Εικόνος των Θεοφανείων;

Η εικόνα των Θεοφανείων προσφέρει τήν ευαγγελική διήγηση αλλά προσθέτει µερικές λεπτοµέρειες πού έχουν χρησιµοποιηθεί στή λειτουργία της εορτής καί δείχνει αυτό πού ο Ιωάννης θά µπορούσε νά διηγηθεί. Επάνω στήν εικόνα ένα τµήµα ενός κύκλου παριστά τούς ουρανούς πού ανοίγουν, καί κάποτε από µιά διπλή πτυχή πού οµοιάζει µέ κροσσό ενός σύννεφου, βγαίνει τό χέρι του Πατρός πού ευλογεί. Από αυτό τόν κύκλο αναχωρούν ακτίνες φωτός, χαρακτηριστικό του Αγίου Πνεύµατος, καί πού φωτίζουν τό περιστέρι. Αυτόµατη ανάµνηση του αρχικού λόγου «καί εγένετο φώς», η εκδηλωτική ενέργεια του Πνεύµατος, αποκαλύπτει τόν τριαδικό Θεό: Η Τριάδα, ο Θεός µας, µάς εκδηλώνεται χωρίς διαίρεση. Ο Χριστός ήλθε γιά νά είναι τό φώς του κόσµου, πού φωτίζει αυτούς πού κάθονταν στά σκοτάδια (Ματθ. 4, 16) από εκεί δέ τό όνοµα της «Εορτής των φώτων». Ενώ ο Χριστός κατέβαινε στά νερά, η φωτιά άναψε µέσα στόν Ιορδάνη, είναι η Πεντηκοστή του Κυρίου καί ο προεικονισµένος Λόγος, µέ στύλο φωτός δείχνει ότι τό βάπτισµα είναι φωτισµός, γέννηση της υπάρξεως στό θείο φώς.

Αλλοτε τήν παραµονή της εορτής γινόταν τό βάπτισµα των κατηχουµένων καί ο ναός ήταν πληµµυρισµένος από φώς, σηµείο µυήσεως στή γνώση του Θεού. Ο µάρτυρας αυτού του φωτός, ο άγιος Ιωάννης είναι δοσµένος στό γεγονός γιατί αυτός ο ίδιος είναι «ο λύχνος ο καιόµενος καί φαίνων» καί οι άνθρωποι έρχονταν «αγαλλιαθήναι εν τώ φωτί αυτού» (Ιω. 5, 35).

Η κάθοδος του Αγίου Πνεύµατος µέ τή µορφή ενός περιστεριού εκφράζει τήν κίνηση του Πατρός πού φέρεται πρός τόν Υιό του. Εξ άλλου, εξηγείται,κατά τους Πατέρες, κατ’ αναλογία με τον κατακλυσμό καί τό περιστέρι µέ τόν κλάδο ελαίας, σηµείο της ειρήνης. Τό Άγιο Πνεύµα πού φέρεται επάνω από τά αρχέγονα νερά ανέδειξε τή Ζωή, επίσης αυτό πού αιωρείται επάνω στά νερά του Ιορδάνη, προκαλεί τή δεύτερη γέννηση του νέου δηµιουργήµατος.

Ο Χριστός παριστάνεται ορθός ενάντια πρός τό βυθό του νερού σκεπασµένος από τά κύµατα του Ιορδάνη. Από τήν αρχή της αποστολής του, ο Ιησούς αντιµετωπίζει τά κοσµικά στοιχεία πού περιέχουν σκοτεινές δυνάµεις: τό νερό, τόν αέρα καί τήν έρηµο. Η διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης είναι από τίς µορφές του βαπτίσµατος: η νίκη από τό Θεό του δράκοντος της θαλάσσης, του τέρατος Rahab. Ένα ιδιόµελο της εορτής κάνει νά κατανοήσουµε τόν Κύριο λέγοντας στόν Ιωάννη Βαπτιστή: Προφήτη, έλα νά µέ βαπτίσεις… Βιάζοµαι νά χαθεί ο κρυµµένος στά νερά εχθρός, ο πρίγκηπας του σκότους, γιά νά απελευθερώσω τόν κόσµο από τά δίχτυα του παραχωρώντας του τήν αιώνια ζωή. Έτσι, µπαίνοντας στόν Ιορδάνη ο Κύριος, καθαρίζει τά νερά: Σήµερα τά κύµατα του Ιορδάνη µεταβάλλονται σέ φάρµακο καί όλη η δηµιουργία ποτίζεται µέ µυστικά κύµατα… (ευχή αγίου Σωφρονίου). Είναι όλο τό σύµπαν πού δέχεται τήν αγιοποίησή του: Ο Χριστός βαπτίζεται· βγαίνει από τό νερό καί µέ αυτό αποκαλύπτει τόν κόσµο (ιδιόµελο του Κοσµά).

Σπάζει τό κεφάλι των δρακόντων καί αναζωογονεί τόν Αδάµ, είναι η ανάπλαση της ανθρωπίνης υπάρξεως, η αναγέννησή της στό καθαριστικό λουτρό του µυστηρίου. Ο ∆ίδυµος Τυφλός καθορίζει: «ο δέ Κύριος έδωκέ µοι µητέρα την κολυµβήθραν (Εκκλησία), πατέρα τον Ύψιστον, αδελφόν των δι ̉ ηµάς βαπτισθέντα Σωτήρα».

Στήν εικόνα µέ τό δεξιό του χέρι ο Χριστός ευλογεί τά νερά καί τά ετοιµάζει νά γίνουν τά νερά της βαπτίσεως πού αγιάζει µέ τήν ίδια του κατάδυση. Τό νερό αλλάζει σηµασία, άλλοτε εικόνα του θανάτου (κατακλυσµός), είναι τώρα η πηγή του ύδατος της ζωής (Αποκ. 21, 6· Ιω. 4, 14). Μυσταγωγικά τό νερό της βαπτίσεως δέχεται τήν αξία του αίµατος του Χριστού. Στά πόδια του Κυρίου, στά νερά του Ιορδάνη, η εικόνα δείχνει δύο µικρές ανθρώπινες µορφές, εικονογράφηση των παλαιοδιαθηκικών κειµένων πού αποτελούν µέρος της ακολουθίας: «τί σοί εστι, θάλασσα ότι έφυγες, καί σύ Ιορδάνη, ότι εστράφης εις τά οπίσω» (Ψαλµ.113, 5). Τό τροπάριο (ήχος ∆΄) εξηγεί: «Απεστρέφετο ποτέ, ο Ιορδάνης ποταµός, τη µηλωτή Ελισσαιέ, αναληφθέντος Ηλιού καί διηρείτο τά ύδατα ένθεν καί ένθεν· καί γέγονεν αυτώ ξηρά οδός η υγρά εις τόπον αληθώς του Βαπτίσµατος, δι ̉ ού ηµείς την ρέουσαν του βίου διαπερώµεν διάβασιν». Εικόνα συµβολική πού µιλά γιά τή µετάνοια ακόµη αόρατη της κοσµικής φύσεως, της µεταστροφής της οντολογίας της. Η ευλογία της υδρόβιας φύσεως αγιάζει την ίδια αρχή της επίγειας ζωής. Γι ̉ αυτό, µετά τή θεία λειτουργία γίνεται ο µεγάλος αγιασµός των υδάτων (ενός ποταµού, µιάς πηγής ή εντελώς απλά ενός δοχείου τοποθετηµένου µέσα στήν εκκλησία).

Μιλώντας γιά τά µή αγιασµένα νερά, εικόνα του θανάτου – κατακλυσµού η λειτουργία τά ονοµάζει υδατόστρωτο τάφο. Πραγµατικά, η εικόνα δείχνει τόν Ιησού νά εισέρχεται στά νερά, στόν υγρό τάφο. Αυτός εδώ έχει τή µορφή ενός σκοτεινού σπηλαίου (εικονογραφική µορφή του άδη) περιέχοντας όλο τό σώµα του Κυρίου (εικόνα του ενταφιασµού, πού προσφέρεται στό µυστήριο του βαπτίσµατος µέ ολική κατάδυση, µορφή του πασχαλίου τριηµέρου), γιά νά αποσπάσει τόν αρχηγό της φυλής µας στή ζοφερή διαµονή. Συνεχίζοντας τόν προκαταβολικό συµβολισµό της Γεννήσεως, η εικόνα των Θεοφανείων δείχνει τήν προκάθοδο του Χριστού στόν Άδη: «καταβάς εν τοίς ύδασιν έδησε τόν ισχυρόν». Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, σχολιάζει: η κατάδυση καί η ανάδυση είναι η εικόνα της καθόδου στόν άδη καί της αναστάσεως.

Ο Χριστός παριστάνεται γυµνός, είναι ντυµένος µέ τήν αδαµική γυµνότητα καί έτσι αποδίδει στήν ανθρωπότητα τό ένδοξο παραδεισιακό ένδυµά της. Γιά νά δείξει τήν υπέρτατη πρωτοβουλία του παριστάνεται βαδίζοντας ή κάνοντας ένα βήµα πρός τόν άγιο Ιωάννη: ελεύθερα έρχεται καί κλίνει τό κεφάλι. Ο Ιωάννης είναι ταραγµένος: εγώ χρείαν έχω υπό σου βαπτισθήναι, καί σύ έρχη πρός µε; »… Ο Ιησούς τόν διατάζει: «άφες άρτι».

Ο Ιωάννης τείνει τό δεξιό του χέρι σέ µιά τελετουργική χειρονοµία, στό αριστερό κρατεί ένα ειλητάριο, κείµενο του κηρύγµατός του.

Οι άγγελοι της Ενσαρκώσεως είναι σέ µιά στάση προσκυνήσεως, τά σκεπασµένα χέρια τους σέ ένδειξη σεβασµού. Συµβολίζουν επίσης καί εικονογραφούν τό λόγο του αποστόλου Παύλου (Γαλατ. 3, 27) :«Όσοι γάρ εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε…».

π.Ευδοκίμωφ

Πηγή: http://orthodox-answers.blogspot.com/2011/01/blog-post.html