Οι ανεκμετάλλευτοι πόροι του Αιγαίου και προκλήσεις
29 Νοεμβρίου 2010
Μια σαφέστατη επιστημονική απάντηση έρχεται στο ερώτημα αν και πόσα κοιτάσματα φυσικών πόρων υπάρχουν στο Αιγαίο, μέσω του συνεδρίου που ολοκληρώθηκε με θέμα «Αιγαίο και Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειος. Σύγχρονες προκλήσεις και προοπτικές εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων φυσικών πόρων». Το ερώτημα που μένει αναπάντητο είναι γιατί η χώρα μας δεν έχει προβεί μέχρι τώρα στην οποιαδήποτε ενέργεια εξακρίβωσής τους. Με μια προοπτική μάλιστα που αν αξιοποιηθεί… φέρνει ρίγη: σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, τα όχι και τόσο μακροπρόθεσμα κέρδη από την εκμετάλλευσή τους των υποθαλάσσιων πόρων μας θα μπορούσαν να ανέλθουν για τη χώρα μας σε ένα ποσό μεγαλύτερο των 250 δισεκατομμυρίων ευρώ –ποσό που αντιστοιχεί φυσικά στην… πλήρη εξόφληση του χρέους μας! Και όχι μόνο…
Το διεπιστημονικό συνέδριο διοργανώθηκε στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών στην Ανάβυσσο και στηρίχτηκε στην επιστημονική σύμπραξη τεσσάρων φορέων που ειδικεύονται στη μελέτη των θαλασσίων ζητημάτων, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης του Παντείου Πανεπιστημίου, του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., της Ελληνικής Εταιρίας Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων και του Ινστιτούτου του Αιγαίου για το Δίκαιο της Θάλασσας και το Ναυτικό Δίκαιο.
Στις συνολικά 37 εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν από 54 ακαδημαϊκούς, καθηγητές, επιστήμονες, ερευνητές καθώς και υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων, προέκυψαν στοιχεία και συμπεράσματα που αν δεν ληφθούν υπόψη για την ανάληψη άμεσης –κυρίως πολιτικής πλέον- δράσης, αυτό θα ισοδυναμεί με «έγκλημα» αλλά και «εσχάτη προδοσία κατά της χώρας», όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε…
Σύμφωνα λοιπόν με τα επιστημονικά πορίσματα, η Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειος και συγκεκριμένα ο αιγαιακός χώρος είναι πλούσια σε πιθανά κοιτάσματα υδρογονανθράκων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, υδρίτες). Στη διαπίστωση αυτή συνηγορούν τόσο το γεωλογικό και γεωμορφολογικό προφίλ της περιοχής, όσο και η διαπιστωμένη ύπαρξη κοιτασμάτων σε γειτονικές περιοχές.
Σε ερευνητικό επίπεδο, ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικοί φορείς όπως το ΕΛΚΕΘΕ και ΙΓΜΕ έχουν προβεί σε διάφορες δράσεις που διαπιστώνουν την πιθανή ύπαρξη κοιτασμάτων. Το θέμα είναι ότι ενώ άλλες χώρες της περιοχής προβαίνουν ήδη στις απαραίτητες οριοθετήσεις, η Ελλάδα κωλυσιεργεί και μάλλον η Τουρκία αποτελεί έναν βασικό ανασταλτικό για οποιαδήποτε ενέργεια παράγοντα. Για τις υπόλοιπες περιοχές του ελληνικού χώρου όμως στις οποίες δεν εμπλέκεται η γείτονα χώρα;
Η Ελλάδα ρυθμιστής του παγκόσμιου ενεργειακού χάρτη;
Ο Αντώνης Φώσκολος, Καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης παρουσιάζεται βέβαιος: «Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει την τεράστια γεωπολιτική δύναμη που μπορεί να αποκτήσει η Ελλάδα. Σύντομα ολόκληρη η Ευρώπη θα εξαρτάται από τους πόρους των περιοχών μας», τονίζει, ενώ δεν διστάζει να προβεί και σε μια… περίεργη εικασία: «Γιατί άραγε οι Νορβηγοί αγοράζουν αυτή την εποχή ελληνικά ομόλογα; Μήπως επειδή οι εταιρείες που ειδικεύονται στην έρευνα και εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων είναι νορβηγικές και άρα βλέπουν μια προοπτική στη χώρα μας»; επισημαίνει με νόημα.
Ο ακαδημαϊκός έχει υπολογίσει ότι η χώρα μας μπορεί να έχει έσοδα της τάξης των 32 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τα 2 δισεκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου και άλλα 247 δισεκατομμύρια από τα 3,5 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που εικάζεται ότι υπάρχουν εντός της ελληνικής επικράτειας!
Ο Ιωάννης Γρηγορίου, επιστημονικό στέλεχος σχεδιασμού στην εταιρεία «Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε.», με την πείρα του και με τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του εμφανίζεται αισιόδοξος, αφού παρά τις ελάχιστες γεωτρήσεις που έχουν γίνει –μιας και τα τελευταία 15 χρόνια ουσιαστικά έχουν σταματήσει οι έρευνες- έκανε λόγο στην παρουσίασή του για άκρως ενθαρρυντικά αποτελέσματα γεωχημικών και γεωλογικών μελετών, ενώ επεσήμανε τη δυνατότητα που υπάρχει πλέον για εφαρμογή νέων τεχνολογιών για την ανακάλυψη και εκμετάλλευση κοιτασμάτων και σε βάθη μεγαλύτερα των 5.000 μέτρων! «Υπάρχουν ανεξερεύνητες περιοχές με σημαντικούς γεωλογικούς στόχους, οι οικονομικοί όροι είναι ανταγωνιστικοί και μέλλον υπάρχει, αρκεί η Πολιτεία να πράξει αυτό που κάνουν κι όλες οι υπόλοιπες χώρες στην υφήλιο για τον πλούτο τους», καταλήγει το στέλεχος των ΕΛ.ΠΕ. εκφράζοντας παράλληλα την απορία: «ακούει κανείς»;
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, οι θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας που μπορεί να κρύβουν υδρογονάνθρακες βρίσκονται ουσιαστικά παντού: στο Ιόνιο, στο Ανατολικό Αιγαίο, στις Κυκλάδες, στις Σποράδες και, κυρίως νότια της Κρήτης αλλά και στη λεκάνη της Μεσσαράς! Μάλιστα στην περιοχή της Λεβαντιανής λεκάνης, όπου τα χωρικά ύδατα διαχωρίζονται μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου, Αιγύπτου και Ελλάδας, οι εκτιμήσεις για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου ανέρχονται στα 9 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, ποσότητα που επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών της Ευρώπης αλλά… και την οικονομική ανάταση των χωρών που θα τα εκμεταλλευθούν! Ήδη μάλιστα οι υπόλοιπες χώρες προβαίνουν σε έρευνες και οριοθετήσεις των περιοχών τους.
Ο Ηλίας Κονοφάγος, Αντιπρόεδρος Ανάπτυξης Υδρογονανθράκων στην FLOW Energy S.A., αναρωτιέται: «αφού υπάρχει βούληση για εισαγωγή του φυσικού αερίου, γιατί όχι και για έρευνα για εκμετάλλευση κοιτασμάτων φυσικού αερίου»;
Το χρονικό του τεράστιου αυτού ζητήματος του ορυκτού πλούτου των ελληνικών θαλασσών ξεκινάει το 1950, οπότε και άρχισε η συστηματική έρευνα, ενώ το ΙΓΜΕ μελετάει το ζήτημα των υδρογονανθράκων ουσιαστικά από το 1977. Όπως επισημαίνει όμως ο γεωλόγος Δημήτρης Μητρόπουλος από το ίδιο ίδρυμα «η έλλειψη πιστώσεων, η μη ανανέωση του εξοπλισμού αλλά και η μη ανάδειξη νέων επιστημόνων έχουν οδηγήσει σε πολλά προβλήματα», και κατ’ επέκταση στην ασαφή εικόνα που έχουμε μέχρι τώρα για την ύπαρξη ή όχι των κοιτασμάτων. Η μόνη εκμετάλλευση που γίνεται είναι αυτή στο κοίτασμα του Πρίνου κοντά στη θαλάσσια περιοχή της Καβάλας, με την παραγωγή όμως να λειτουργεί μόνο ενισχυτικά για τη χώρα μας, καθώς το εν λόγω κοίτασμα αποφέρει 3.500 βαρέλια την ημέρα που αντιστοιχούν στο 8% μόλις των αναγκών μας. Το Ελληνικό Δημόσιο δε από την εκμετάλλευση αυτή των 25 περίπου χρόνων έχει βάλει στα ταμεία του 550 εκατομμύρια ευρώ.
Αυτό που απομένει είναι η επιβεβαίωση των κοιτασμάτων με τη βοήθεια γεωτρήσεων. Όμως, η εξερεύνηση είναι δυνατή μόνο μέσω της αδειοδότησης από το ελληνικό κράτος, σημειώνεται δε ότι τελευταία σχετική άδεια δόθηκε το 1997. Παρά την ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου (Ν. 2289/95), η απουσία ειδικών ρυθμίσεων μέσω Προεδρικού Διατάγματος που θα καθορίζουν τις περιοχές αλλά και το μηχανισμό αδειοδότησης και παρακολούθησης, καθιστούν την εξερεύνηση και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων απαγορευτική! Έτσι, η απουσία σαφούς θεσμικού πλαισίου και η κακή οικονομική συγκυρία αποτρέπουν την πραγματοποίηση επενδύσεων στο χώρο, οι οποίες είναι άκρως απαραίτητες για την οικονομική βιωσιμότητα της όποιας δραστηριότητας.
Η διπλωματία και το Διεθνές Δίκαιο «κλειδί» στις εξελίξεις
Όπως εξελίσσεται ο παγκόσμιος ενεργειακός χάρτης και δεδομένου ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θα αργήσουν ακόμη να προσφέρουν ολοκληρωτικές λύσεις, είναι αναπόφευκτο να στραφεί ο κόσμος στα νέα, ανεκμετάλλευτα υποθαλάσσια κοιτάσματα, μέρος των οποίων ίσως να βρίσκονται ακριβώς στην αυλή μας. Σύμφωνα με τα πορίσματα του συνεδρίου, η Ελληνική Πολιτεία οφείλει να επισπεύσει τις όποιες διαδικασίες οριοθέτησης της Ηπειρωτικής Υφαλοκρηπίδας της χώρας, και εάν κριθεί απαραίτητο να προβεί στις απαραίτητες άμεσες διαπραγματεύσεις με τις γειτονικές χώρες (Τουρκία, Αίγυπτο, Κύπρο).
Το ζήτημα της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων των θαλασσών μας άλλωστε υπερβαίνει την οικονομική του διάσταση. Όπως επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Μανιατόπουλος, πρώην Γενικός Διευθυντής Ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «εκτός από την ενεργειακή, από τους πόρους αυτούς εξαρτάται και η εθνική μας ασφάλεια. Είναι απαράδεκτοι οι λόγοι της μη ανακίνησης των εθνικών αυτών θεμάτων. Στη χώρα μας δυστυχώς δεν έχουμε αντιληφθεί ορισμένες αξίες, όπως επίσης και ότι οι εποχές εξελίσσονται. Η κρατική απραξία και αδιαφορία αφήνει έδαφος για όλα τα άλλα».
Ακριβώς για αυτό το έλλειμμα αποφασιστικότητας και την ατολμία κάνει λόγο ο Κωνσταντίνος Οικονομίδης, Ομότιμος Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στον φακό της zougla.gr.
Ο Πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου σε πρόσφατη δήλωσή του απέκλεισε το ενδεχόμενο απόσυρσης των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων αλλά και συνεκμετάλλευσης των τυχόν κοιτασμάτων με την Τουρκία. Όπως τόνισε, η χώρα μας ενδιαφέρεται για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών με όλες τις γειτονικές μας χώρες, ενώ θα επικαιροποιηθεί ο παλαιός νόμος για την αξιοποίηση αυτών των πόρων. Διευκρίνισε δε ότι δεν μπορεί να γίνει παρόμοια συζήτηση με την Τουρκία, εφόσον καταρχάς, υπάρχει η απειλή του «casus belli», επίσης γιατί αμφισβητούνται κυριαρχικά μας δικαιώματα με τις συνεχείς παραβάσεις και παραβιάσεις, κατά τρίτο γιατί δεν έχει αναγνωρίσει η Τουρκία το οικουμενικό Δίκαιο της Θάλασσας και τέλος, γιατί, δεν έχει επιλυθεί το ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας με βάση το Διεθνές Δίκαιο και το Δικαστήριο της Χάγης
Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών βέβαια, η μέχρι τώρα αδράνεια της χώρας μας οφείλεται ακριβώς σε αυτές τις απειλές. Άλλωστε, η Ελλάδα έχει αποτελεσματικά μέσα αντίδρασης στην αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της εντός των κόλπων της Ε.Ε. έναντι σε απειλητικές ενέργειες εις βάρος της και ακριβώς με αυτό το «όπλο» μπορούμε να προχωρήσουμε στην εκμετάλλευση αυτού που μας ανήκει.
Όπως τόνισαν και οι επιστήμονες του συνεδρίου, η άσκηση των νόμιμων δικαιωμάτων μας με σχέδιο, πρόγραμμα, αυτοπεποίθηση και τόλμη, με σεβασμό στους διεθνείς κανόνες δικαίου, μπορεί να ανοίξει το δρόμο για την ασφαλή και ειρηνική εκμετάλλευση των φυσικών μας πόρων. Μια βιώσιμη πρόταση έρχεται από τον Διευθυντή του Ευρωπαϊκού Κέντρου Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης Γρηγόρη Τσάλτα, ο οποίος κάνει λόγο για τη σύναψη ενός ολοκληρωμένου συμφώνου ενεργειακής και περιβαλλοντικής σταθερότητας και ασφάλειας στη Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο, μεταξύ των επτά κρατών που εμπλέκονται που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη διαρκούς και εποικοδομητικής συνεργασίας σε όλους τους τομείς.
Οικολογικές ανησυχίες
Πολύ σημαντική όμως είναι η περιβαλλοντική παράμετρος των δραστηριοτήτων εξερεύνησης, εκμετάλλευσης και μεταφοράς των πόρων. Άλλωστε, οι μνήμες από την τεράστια καταστροφή στον Κόλπο του Μεξικού που προήλθε από εξορυκτική δραστηριότητα της BP είναι ακόμα νωπές, ενώ οι οικολογικές συνέπειες που υπέστη ολόκληρη η περιοχή είναι ανυπολόγιστες. Πόσο μάλλον να συμβεί κάτι αντίστοιχο σε μια κλειστή και ιδιαίτερα «ευαίσθητη» θάλασσα όπως είναι η Μεσόγειος. Σύμφωνα με τα επιστημονικά πορίσματα, οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες πρέπει να έχουν ως προϋπόθεση αυστηρές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αλλά και τη θέσπιση μηχανισμών ασφαλείας όπως είναι η χάραξη θαλασσίων διαδρόμων, η δημιουργία λιμένων καταφυγής και σχεδίων άμεσης δράσης για αντιμετώπιση ατυχημάτων, καθώς και η ορθή χωροθέτηση των δραστηριοτήτων.
Εξάλλου, η ΜΚΟ «Δίκτυο Μεσόγειος SOS» επέδωσε ψήφισμα στους σύνεδρους όπου αναφέρονται οι οικολογικές ανησυχίες της οργάνωσης, σε βαθμό μάλιστα που ζητείται η πλήρης απαγόρευση τόσο των νέων θαλάσσιων εξορύξεων, όσο και ο σταδιακός παροπλισμός των υφιστάμενων εγκαταστάσεων! Στο ψήφισμα αναφέρονται οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που συνδέονται με την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου οι οποίοι δεν προκύπτουν μόνο από πιθανό ατύχημα αλλά και από τη λειτουργία των εγκαταστάσεων. «Οι πολύπλευρες δυσμενείς επιπτώσεις που συνδέονται με τις εξορυκτικές δραστηριότητες, ο πεπερασμένος χαρακτήρας των ορυκτών καυσίμων και η ανάγκη να υπάρξει άμεσα κατάλληλος σχεδιασμός για τη σταδιακή απεξάρτηση από αυτά, αλλά και τα οφέλη που απορρέουν από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δεν μπορούν να αγνοούνται χάριν του εύκολου κέρδους και των κυριαρχικών βλέψεων», αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Το ζητούμενο όμως είναι ένα: η δημιουργία ενός φορέα που θα αναλάβει να συγκεντρώσει τις απαραίτητες πληροφορίες, να υπολογίσει τα κόστη και τα οφέλη, και που, τελικά, θα αναλάβει την ευθύνη να κάνει το μεγάλο βήμα, διασφαλίζοντας παράλληλα και την περιβαλλοντική ασφάλεια της περιοχής. Η κατάσταση άλλωστε δεν επιτρέπει να χαθούν κι άλλες… δεκαετίες.
Τον λόγο τον έχει πλέον η Ελληνική Πολιτεία.
