Ιερά Μονή Βατοπεδίου

Απόσπασμα από αφιέρωμα της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ (Αύγουστος 1992)

Το Βατοπέδι είναι το σημαντικότερο αγιορείτικο μοναστήρι των τελευταίων αιώνων. Η κινητή και ακίνητη περιουσία του ήταν τόσο μεγάλη ώστε μπορούσε ν’ αναγγείλει στον βασιλιά, όταν το επισκέφθηκε το 1963, ότι μπορούσε να συντηρήσει για πολλούς μήνες τον ελληνικό στρατό σε περίπτωση πολέμου.

Το 1903 το μοναστήρι είχε στην δύναμή του 966 μοναχούς. Εξήντα χρόνια αργότερα, το 1961, είχαν απομείνει 129. Κι απ’ αυτούς μόνον οι 52 ζούσαν στο απέραντο κτιριακό του συγκρότημα. Η κρίση είχε χτυπήσει και το πλούσιο Βατοπέδι. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στο μοναστήρι είχαν απομείνει λιγότεροι από 20 μοναχοί.

Την εποχή εκείνη το νεοορθόδοξο «κίνημα των κοινοβίων» βρισκόταν σε πλήρη ακμή. Ορισμένα μάλιστα κοινόβια είχαν τόσους πολλούς μοναχούς που ή δυσκολευόντουσαν να στεγαστούν στα μοναστήρια ή ήταν αναγκασμένοι να ζουν εκτός μονών, σε εξαρτήματα. Επιτακτικό έμπαινε και το πρόβλημα της διάσωσης των θησαυρών και την ανακαίνισης των μοναστηριών. Μετά την ομαλή μετάβαση στην κοινοβιακή ζωή της Λαύρας, του μεγαλύτερου και ιστορικότερου μοναστηριού, η «επανάσταση των κοινοβίων» άρχισε την μάχη για τ’ άλλα δύο μεγάλα μοναστήρια που παρέμεναν ιδιόρρυθμα, το Βατοπέδι και το Ιβήρων.

Η μάχη του Βατοπεδίου άρχισε το 1984. Στο μοναστήρι είχαν απομείνει 14 ηλικιωμένοι μοναχοί. Η Πατριαρχική Εξαρχία τους ζήτησε να δεχθούν «αδελφότητα αδιαβλήτου ηθικού κύρους» για να ενισχυθεί η δύναμη της μονής. Οι Βατοπεδινοί αντέδρασαν γιατί έτσι θα έχαναν τον έλεγχο του μοναστηριού (και της περιουσίας του).

Το 1985, για πρώτη φορά στην αγιορείτικη ιστορία, η Ιερά Επιστασία στέλνει εγκύκλιο σ’ όλα τα μοναστήρια και απειλεί με «δυναμική επέμβαση», αν οι Βατοπεδινοί δεν δεχτούν άλλους μοναχούς. Ταυτόχρονα εξαπολύεται επίθεση φημών εναντίον των Βατοπεδινών, που κατηγορούνται για ηθικά παραπτώματα και ομοφυλοφιλία. Το ότι οι περισσότεροι ήταν «γερόντια» δεν είχε σημασία.

Η επίθεση ήταν τόσο πετυχημένη, ώστε το Ασοσιέτεντ Πρες να μεταδώσει σ’ όλο τον κόσμο ότι: «Μία δράκα μοναχών του Βατοπεδίου που κατηγορούνται για ομοφυλοφιλία και άλλα παραπτώματα κλείστηκαν στην Μονή και αρνούνται να την παραδώσουν».

Το 1986 το σκάνδαλο αρχαιοκαπηλίας του δόκιμου μοναχού Αναστασίου έδωσε την χαριστική βολή στους Βατοπεδινούς ιδιορρυθμίτες. Αποδείχτηκε ότι δεν μπορούσαν να διαφυλάξουν τις μυστικές κρύπτες και τους αμύθητους θησαυρούς της μονής τους. Παράλληλα, πολλά στοιχεία έδειχναν ότι την ακίνητη περιουσία του Βατοπεδίου την ροκάνιζαν επιτήδειοι δικηγόροι και επιχειρηματίες, την στιγμή που πολλά κτίρια του απέραντου μοναστηριού κατέρρεαν.

Η «μάχη του Βατοπεδίου» είχε κερδηθεί από τα κοινόβια. Το πρόβλημα μετατέθηκε στο ποια νέα αδελφότητα θα ίδρυε το νέο βατοπεδινό κοινόβιο, με πρώτιστο καθήκον την ανασυγκρότηση και σωτηρία του μοναστηριού.

Έρχονται οι Κύπριοι

Οι υποψήφιοι ήταν πολλοί. Οι ζυμώσεις πολύμηνες. Τελικά κέρδισαν οι Κύπριοι. Την άνοιξη του 1991 μεταβαίνει από τη Νέα Σκήτη της μονής Αγίου Παύλου στο Βατοπέδι και συγκροτεί το νέο κοινόβιο ο γέρων Ιωσήφ και η συνοδεία του, που αποτελείται κυρίως από Κύπριους.

Ο γ. Ιωσήφ είναι σπουδαία προσωπικότητα στο Αγιον Όρος. Είναι όμως απλός καλόγερος και δεν μπορεί να γίνει ηγούμενος, ο οποίος πρέπει οπωσδήποτε να είναι και ιερέας. Έτσι, την ηγουμενία αναλαμβάνει ο Κύπριος ιερομόναχος Εφραίμ. Φυσικά ο πνευματικός πατέρας του κοινοβίου παραμένει ο γ. Ιωσήφ.

Φαίνεται ότι στην εξέλιξη αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο ο (τότε πατριαρχικός έξαρχος) Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Στο πρώτο, ύστερα από εκατοντάδες χρόνια, βατοπεδινό κοινόβιο προσήλθαν κι άλλοι μοναχοί. Σήμερα η αδελφότητα ξεπερνάει τα 40 άτομα. Κι αποτελεί την ψυχή του κυπριακού ελληνισμού. Εκατοντάδες Κύπριοι το επισκέπτονται όλο τον χρόνο. Το Βατοπέδι μέσα σε λίγους μήνες ξαναζωντάνεψε. Η υποδοχή και η φιλοξενία των επισκεπτών είναι πιο ζεστή και πιο εγκάρδια από κάθε άλλο κοινόβιο. Και φυσικά διατηρεί την αρχοντική βατοπεδινή παράδοση. Αλλά το σημαντικότερο είναι η προσπάθεια για την ανασυγκρότηση του μοναστηριού.

Η πρώτη επιχείρηση αφιερώθηκε στις κρύπτες…

Οι χαμένες εικόνες

Σε κρύπτες, υπόγεια, αποθήκες και απίθανες γωνιές βρέθηκαν δεκάδες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες, που ήταν αραδιασμένες σε ντάνες και τις κατέστρεφαν η υγρασία και το σκουλήκι του ξύλου. Τώρα είναι συγκεντρωμένες σε μια μεγάλη αίθουσα κάτω από το αρχονταρίκι και περιμένουν τους επιστήμονες να τις αναγνωρίσουν και να τις συντηρήσουν.

Σε άλλες κρύπτες βρέθηκαν χιλιάδες βιβλία. Δυστυχώς πολλά είχαν γίνει τροφή των ποντικιών. Ολόκληροι όροφοι είχαν εγκαταλειφθεί στην υγρασία και στα ποντίκια. Ανάμεσά τους παρεκκλήσια και σχολικές αίθουσες.

Φυσικά και για το τεράστιο συγκρότημα του Βατοπεδίου δεν υπάρχει κτιριακή αποτύπωση. Μέσα από θρύλους και σκόρπιες πληροφορίες αναζητούνται τώρα οι μυστικές έξοδοι διαφυγής από το μοναστήρι, που κανένας δεν ξέρει τι μπορεί να κρύβουν.

Η μετατροπή του Βατοπεδίου σε κοινόβιο έσωσε το ιστορικό μοναστήρι από την διάλυση και την καταστροφή. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με άλλα φτωχά μοναστήρια. Το ελληνικό κράτος αδιαφορεί. Κι έτσι άλλοι ηγούμενοι μεταβάλλονται σε… «μάνατζερ». Κι άλλοι σε… πρωτομάστορες…

πηγή: ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ