Το «πέρασμα» της Παναγίας

«Ποιά είναι αυτή που μας επισκέπτεται από την έρημο; Ποιά είναι αυτή, που προβάλλει σαν ολοκάθαρο πρωινό , ωραία όπως η σελήνη, εκλεκτή και θαυμαστή όπως ο ήλιος;» (Ασμ. Ασματ. 3,6. 5,10)
Είναι η Κεχαριτωμένη Μητέρα του Κυρίου μας, που πέρασε από τον κόσμο μας αυτό, όπως περνά κάθε άνθρωπος και που όμως τα ίχνη της θα παραμένουν πάντοτε νωπά. Γι’ αυτό απέραντος είναι ο σεβασμός και η αγάπη μας, στο πανσεβάσμιο πρόσωπο της. Βαθειά είναι η αδυναμία, που έχουμε εμείς οι ορθόδοξοι σ’ αυτό το γλυκύτατο όνομα και πράγμα, που ονομάζεται Παναγία.
1. Το πέρασμα κάθε άνθρωπου από τη ζωή αυτή είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός, και συγχρόνως μοναδικό και ανεπανάληπτο. Κάθε άνθρωπος περνάει από τη γη αυτή μια φορά και μόνη, είτε είναι ο πλέον ασήμαντος, είτε είναι ο πλέον επιφανής. Είτε τα χρόνια της επίγειας παρουσίας του είναι λίγα, είτε είναι πολλά. Γιατί δεν έχει τόση σημασία το πόσο θα ζήσει κανείς, αλλά το πώς θα ζήσει. Δηλαδή, εκείνο που μετράει είναι αν το πέρασμά του από την παρούσα του κόσμου σκηνή, θα αφήσει ίχνη ανεξίτηλα και ευεργετικά στο άμεσο ή το ευρύτερο περιβάλλον του, ή δεν θα αφήσει κανένα ίχνος. Αν θα διαγράψει μια φωτεινή τροχιά στον ορίζοντα της ζωής, ή θα είναι σαν το πέρασμα μιας πονηρής αλεπούς.
Ο Άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός, θέλοντας να τονίσει αυτή την αλήθεια, χρησιμοποιεί το εξής χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Δύο παιδιά -λέγει- έπαιζαν στην παραλία. Το ένα έμεινε στην άμμο, ενώ το άλλο προχώρησε πάρα πέρα, που το έδαφος ήταν από πέτρα. Το καθένα από τα δύο αυτά παιδιά έγραψε το όνομά του εκεί που βρέθηκε. Το πρώτο στην άμμο. Το δεύτερο στην πέτρα. Το βράδυ τα παιδιά γύρισαν σπίτι τους. Την άμπωτη τη διαδέχτηκε η παλίρροια και το κύμα έπεσε επάνω στο αμμώδες, αλλά και στο πέτρινο έδαφος της παραλίας. Έτσι, το όνομα που ήταν γραμμένο στην άμμο, έσβησε, ενώ εκείνο που ήταν χαραγμένο στην πέτρα φάνηκε καθαρότερα». Και συμπεραίνει ο ιερός Δαμασκηνός: «Όσοι ζουν σ’ αυτόν τον κόσμο χωρίς σκοπό, γράφουν το όνομά τους στην άμμο της ματαιότητας. Όσοι όμως αξιοποιούν τα χρόνια της ζωής τους κατά Θεόν, γράφουν το όνομά τους στην πέτρα της αθανασίας».
2. Πέρασαν από τον πλανήτη μας αυτό διά μέσου των αιώνων δισεκατομμύρια ανθρωπίνων υπάρξεων. Ανάμεσα σ’ αυτούς, ένδοξοι βασιλείς και ονομαστές βασίλισσες, μεγάλοι και ξακουστοί σοφοί, γυναικείες μορφές περιφανείς, γενναίοι στρατηλάτες, ισχυροί κοσμοκράτορες και ένα σωρό άλλοι σπουδαίοι και τρανοί. Όλοι όμως αυτοί, αφ’ ενός μεν έγιναν γνωστοί μετά τη γέννησή τους, αφ’ ετέρου δε το πέρασμά τους δεν υπήρξε πάντοτε ευεργετικό για την ανθρωπότητα, μερικές φορές μάλιστα υπήρξε και καταστρεπτικό.
Υπάρχει όμως ένα πρόσωπο το οποίο ήταν γνωστό αιώνες πριν από την εμφάνισή του, η δε παρουσία του στον κόσμο στάθηκε η πιο μεγάλη ευλογία γι’ αυτόν. Και αυτό είναι η Παρθένος Μαρία. Η εμφάνισή της οριοθέτησε το τέλος μιας εποχής, της εποχής της πτώσεως και την απαρχή μιας νέας, της εποχής της απολυτρώσεως. Και επειδή είναι η μία και μόνη γυναίκα, που αξιώθηκε να κυοφορήσει το Θεό, έγινε όπως και Εκείνος το ορόσημο των δύο κόσμων, του προ Χριστού και του μετά Χριστόν. Έγινε η πρώτη μετά τον Ένα. Έγινε εκείνη, που μέσα στα πανάχραντα σπλάγχνα της τελεσιουργήθηκε, άπαξ και διά παντός, το απόρρητο μυστήριο της ενώσεως της θείας και της ανθρώπινης φύσεως του Χριστού. Και με τον τρόπο αυτό ταυτίσθηκε απόλυτα και υποστατικά με Εκείνον. Ώστε, όπως αυτός μετά την Ανάσταση Του «ουκέτι αποθνήσκει, θάνατος αυτού ουκέτι κυριεύει», κατά τον Παύλο, έτσι αξιώθηκε και Εκείνη να είναι «και μετά θάνατον ζώσα» και παρούσα μέσα στον κόσμο. Έτσι, -όπως διδάσκουν οι Άγ. Πατέρες – η Θεοτόκος είναι η πρώτη που γεύτηκε τους καρπούς της Αναστάσεως του Χριστού και τη δόξα της κατά χάριν θεώσεως. Και εμείς οι ορθόδοξοι το ζούμε το μυστήριο αυτό της Παναγίας. Το γνωρίζουμε από εμπειρία και το λατρεύουμε. Δεν διαχωρίζουμε το Χριστό από την Παναγία, η οποία τον γέννησε. Δηλ. δεν διαχωρίζουμε τον καρπό από το δένδρο. Ούτε την Παναγία διαχωρίζουμε από τον Θεάνθρωπο Υιό της. Στην ορθόδοξη ψυχή μας δεν υπάρχει ο Χριστός χωρίς την Παναγία (που εκφράζει την ανθρώπινη φύση του) όπως θέλουν οι αιρετικοί, που κρατούν τον καρπό και απορρίπτουν το δένδρο, αλλά ούτε και η Παναγία υπάρχει χωρίς το Χριστό. «Ευλογημένη συ εν γυναιξί, αλλά και ευλογημένος ο καρπός της κοιλίας Σου». Αυτό ακριβώς το ιερό σύμπλεγμα «Χριστός και Παναγία» εκφράζεται στις άγιες εικόνες της βρεφοκρατούσας Θεοτόκου, που δεν εικονίζει τίποτε άλλο, παρά το μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Λόγου.
3. Βέβαια, όπως γνωρίζουμε όλοι από τα Ευαγγέλια, η Υπεραγία Θεοτόκος πέρασε από τον κόσμο μας, σαν ένας απλός άνθρωπος. Και μάλιστα γνωρίζουμε ότι η σωματική της παρουσία υπήρξε άκρως σεμνή, ταπεινή και προ παντός σιωπηλή, όσο καμιάς άλλης γυναίκας στον κόσμο. Σε όλη της τη ζωή ελάχιστες φορές μίλησε. Δεν επεδίωξε να προκαλέσει την ανθρώπινη προσοχή και δεν κυνήγησε την κοσμική δόξα. Δεν κήρυξε, όπως οι Απόστολοι, δεν έγραψε βιβλία, όπως οι Ευαγγελιστές, αν και θα είχε πολλά να πει για το Χριστό, ως η πλέον αρμόδια. Έγινε όμως η ίδια, με την πανάρετη και πανάγια ζωή της, ένα άλλο μυστικό και έμψυχο ευαγγέλιο του Χριστού, που διδάσκει, εμπνέει και καταπλήττει με την σιωπή του.
Όμως ο Κύριος «επέβλεψε στην ταπείνωση της δούλης του αυτής και εποίησε σε αυτή μεγαλεία ανεκδιήγητα, ώστε να καταπλαγούν άγγελοι και άνθρωποι και να την μακαρίζουν έκτοτε όλες οι γενεές», καθώς η ίδια το προέβλεψε. Έτσι, η Παναγία μας έγινε το θαύμα των θαυμάτων του Θεού, που «υπερβαίνει πάσαν έννοιαν». Διότι στην περίπτωσή της όντως «νενίκηνται της φύσεως οι όροι», όπως θεόπνευστα ψάλλει η Εκκλησία μας. Νικήθηκαν και καταργήθηκαν της φύσεως οι όροι. Διότι! «τις οίδε, τις ήκουσε ποτέ» άνθρωπον να γεννήσει «Θεόν σεσαρκωμένον»; Να γίνει δηλ. Θεοτόκος; Ακόμη, πότε ξαναπαρουσιάσθηκε ανθρώπινη ύπαρξη στον κόσμο -όπως λέγει ο Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς- μέσα στην καρδιά της οποίας να συμπέσουν οι δύο μεγαλύτερες αγάπες του κόσμου στο αυτό πρόσωπο, δηλ. η αγάπη του ανθρώπου προς το Θεό και η στοργή της μάνας προς το παιδί;
Αλλά και ποιός είδε και ποιός άκουσε «μητέρα χωρίς άνδρα να γεννά και στην αγκαλιά της να κρατά εκείνον που κρατά όλη τη φύση»; όπως λέει το τροπάριο; Και μητέρα, που και μετά την γέννα παρέμεινε Παρθένος; Ποτέ και κανείς!… Αυτή και μόνη είναι «το μόνον καινόν υπό τον ήλιον» και «πάντων των καινών καινότατον» (Ι. Δαμασκηνός). Γιατί, όπως διδάσκει και ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, όπως «ο Χριστός έγινε άνθρωπος χωρίς να παύσει να είναι και Θεός», έτσι ακριβώς και την Μητέρα του «και Μητέρα κάνει και Παρθένο διατηρεί». Όποιος τα σκέπτεται αυτά με πίστη μαζί με τον υμνογράφο της Εκκλησίας αναφωνεί: «καταπλήττει το νου μου και ξαφνιάζει το λογισμό η δόξα σου Θεοτόκε»! Γι’ αυτή την υπέρλαμπρη δόξα της και ο Άγ. Ιωάννης ο Ευαγγελιστής, μας μιλάει στην Αποκάλυψη: «Και σημείο μεγάλο -λέγει- φάνηκε στον ουρανό: γυναίκα ηλιοστάλακτη, με τη σελήνη κάτω από τα πόδια της και στεφάνι από δώδεκα αστέρια»! (κεφ. 12,1).
Αυτή η ηλιοστάλακτη γυναίκα είναι η Παναγία! Αυτή που όχι απλώς περιβλήθηκε από τον ήλιο, άλλα τον χώρεσε ολόκληρο μέσα της. Αυτή πέρασε από τον πλανήτη μας αυτόν, αλλά δεν τον προσπέρασε. Δεν τον εγκατέλειψε. Παρέμεινε και θα παραμείνει κοντά στον κόσμο και στον κάθε άνθρωπο. «Με την αγάπη της -όπως λέγει ο Άγ. Σιλουανός ο Αθωνίτης- αγκαλιάζει όλο τον κόσμο και εν Αγίω Πνεύματι βλέπει όλους τους λαούς της γης, τους σπλαχνίζεται και τους ελεεί». Είναι η Δέσποινα του κόσμου, η ελπίδα και προστασία των πιστών. Αυτή στον πόνο μας, αυτή και στη χαρά μας. Στους κινδύνους και στους πειρασμούς μας πάντα αυτή στο πλάι μας.
4. Το σύντομο σωματικό πέρασμα της και η απαστράπτουσα ακτινοβολία της αγιότητάς της, άφησαν θεοχάρακτα και αιώνια ίχνη -όσο κανείς άλλος άνθρωπος- στο βίο, στα ήθη, και στον πολιτισμό αυτού του κόσμου. Κυρίως όμως συγκλόνισαν τις καρδιές των ανθρώπων. Γι’ αυτό όπως το μικρό παιδί στη δύσκολη στιγμή φωνάζει «μάνα μου», έτσι και ο κάθε ορθόδοξος φωνάζει «Παναγία μου»! Αυτοί οι δύο αναστεναγμοί εκφράζουν σχεδόν το ίδιο αίσθημα. Πόσο ωραία το λέει και ο ποιητής: «Άλλοι σε κράζουν Έλεος, Ελπίδα ο θλιμμένος, Ελεημοσύνη ο φτωχός, Νερό ο διψασμένος. Βασίλισσα της Εκκλησίας σε κράζει η καμπάνα. Μα η δική μου η ψυχή αυτή σε κράζει Μάνα»!
Η Παναγία είναι το δώρο του Χριστού στον καθένα μας λίγο προτού να ξεψυχήσει πάνω στο σταυρό; «Ιδού η Μήτηρ Σου» είπε. Και ευχαριστούμε τον Κύριο γι’ αυτό. Για μας τους Έλληνες ιδιαιτέρως η Θεοτόκος είναι η πονεμένη μητέρα μας, που προσκυνείται με δάκρυα και στεναγμούς. Με πόνο και ταπεινή λατρεία, με «χαροποιό πένθος». Είναι η πικραμένη χαρά της Ορθοδοξίας, όπως θα πει ο Κόντογλου. Σ’ αυτή μετά Θεόν προστρέχουμε όλοι και «ουδείς κατησχυμένος απ’ Αυτής εκπορεύεται, αλλ’ αιτείται την χάριν και λαμβάνει το δώρημα, προς το συμφέρον της αιτήσεως». Η αγάπη της για μας τα παιδιά της είναι απέραντη. Η μητρική της παρρησία προς το Θεό πανίσχυρη. Η μεσιτεία της υπερβαίνει τις πρεσβείες όλων των Άγιων μαζί! Η βοήθειά της άμεση και ταχύτατη. «Έχει γάρ -όπως λένε οι Πατέρες- το θέλειν ίσον με το δύνασθαι». Επειδή δάνεισε στον Κύριο τη σάρκα της, τον κατέστησε απέναντι της αιωνίως οφειλέτη. Και γι’ αυτό τώρα: «πολύ ισχύει δέησις Μητρός προς ευμένειαν Δεσπότου». Ο Υιός της και Θεός μας Ιησούς Χριστός «δεν της χαλάει ποτέ το χατίρι». Και αυτό μπορεί να το κατάθεση ως προσωπική εμπειρία του ο κάθε χριστιανός.
5. Κάθε εορτή καί πανήγυρις της Παναγίας είναι σημείο του Θεού στις δύσκολες ημέρες που περνούμε. Ο Θεός μας αγαπά και το δείχνει μέσω της Παναγίας Θεοτόκου. Οι άγιες εικόνες Της ζωντανεύουν την παρουσία Της. Καί μέσω αυτών η Παναγία μας μιλάει και μας λέγει: «Μη φοβείσθε, εγώ είμαι μαζί σας. Πλησιάστε τον Θεό. Και «ό,τι αν λέγη υμίν ποιήσατε». Υποταχθήτε στο άγιο θέλημα Του, για να λάβετε «έλεος και χάριν εις εύκαιρον βοήθειαν». Και κάτι ακόμη: «ενωθήτε μαζί Του, γιατί ό,τι ενώνεται με τον Θεό μένει εις τον αιώνα. Κι’ εμείς, απευθυνόμενοι στον Υιό και Θεό Της του λέμε ταπεινά: «Την Μητέρα Σου προσάγει Σοι εις ικεσίαν ο λαός Σου Χριστέ· ταις παρακλήσεσιν Αυτής σώσον πάντας ημάς· ίνα Σε δοξάζωμεν την ελπίδα των ψυχών ημών». Αμήν.

πηγή: Αρχιμ. Αθηναγόρα Καραμαντζάνη, Ο χριστιανός στον 21ο αιώνα