Γοργόνες
22 Ιουλίου 2010
Γοργόνα: Πλάσμα μισό γυναίκα από την μέση και επάνω και μισό ψάρι από την μέση και κάτω. Συνήθως συναντάτε με ενιαία ουρά ψαριού. Οι πληροφορίες μιας γοργόνας με δυο άκρα δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο!
Στην Ιρλανδία αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι οι γοργόνες ζούσαν βαθιά κάτω από τη θάλασσα και τον θαλάσσιο πυθμένα! Στα νησιά Shetland αναφέρουν ότι οι γοργόνες φορούν δέρματα ζώων και κολυμπούν στο νερό ενώ στη συνέχεια απομακρύνονται με τα πόδια στην γη! Οι νησιώτες επίσης αναφέρουν ότι είναι απόγονοι από γοργόνες! Στα Orkney Islands ισχυρίζονται ότι οι γοργόνες δεν έχουν ουρές ψαριών, αλλά φορούν μακρύ μεσοφόρι που μοιάζει με ουρά ψαριού όταν κολυμπούν στη θάλασσα. Στην πραγματικότητα σε πολλές από τις προηγούμενες διηγήσεις δεν αναφέρεται πουθενά η ύπαρξη ουράς. Η έννοια της ουράς ψαριού είναι μια ιστορία που διαδόθηκε πολύ αργότερα στον κόσμο.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή εκεί οπού ξεκινάνε οι μύθοι και οι εικασίες γυρίζοντας πίσω στην αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαίοι Ελληνες τις καλούσαν νηρηίδες ή θαλάσσιες νύμφες (κόρες των νερών) ή σειρήνες (νύμφες σε απλά ελληνικά σημαίνει «των νέων γυναικών»). Σε αυτές τις αναφορές των Ελλήνων δεν είναι γυναίκες με ουρές ψαριών, αλλά απλά γυμνές γυναίκες που κολυμπούν στη θάλασσα ή βρίσκονται στα βράχια της ακτής ή στις παραλίες και στις όχθες των ποταμών. Στον ελληνικό μύθο υποτίθεται ότι οι σειρήνες ήταν κατά το μισό γυναίκες και στο άλλο μισό τους πουλιά επειδή είχαν την ιδιότητα να τραγουδούν με ωραία και στεντόρεια φωνή το τραγούδι τους. Τις βλέπουμε σε αναπαραστάσεις αρχαίων Ελληνικών αγγείων να σαγηνεύουν τον Οδυσσέα στην Ιλιάδα με το τραγούδι τους!
Οι γοργόνες ήταν κόρες της Κητούς και του Φόρκυ. Ηταν η Σθενώ, η Ευρυάλη και η Μέδουσα το κεφάλι της οποίας έκοψε ο Περσεύς μιας και ήταν η μόνη θνητή από τις τρεις. Η Σθενώ παράγεται από το ρήμα σθένω που σημαίνει είμαι δυνατός, έχω ισχύ. Η λέξη σθένος βέβαια χρησιμοποιείται και σήμερα. Η Σθενώ συμβόλιζε τη δύναμη της θάλασσας και δεν αναφέρεται σε κανένα προσωπικό της μύθο. Η Ευρυάλη παράγεται από το ευρύς και το αλς και σήμαινε την πλατιά θάλασσα. Μαζί με τη Σθενώ συμβόλιζαν την δύναμη και την απεραντοσύνη της θάλασσας. Ούτε κι αυτή αναφέρεται σε προσωπικούς της μύθους. Η Τρίτη γοργόνα η Μέδουσα είναι η κύρια γοργόνα γύρω από την οποία πλέκονται οι διάφοροι μύθοι. Το όνομά της παράγεται από το ρήμα μέδω που σημαίνει άρχω, κυβερνώ, κυριαρχώ, προστατεύω. Μέδουσα σήμαινε τη βασίλισσα, την προστάτιδα, αυτή που είχε οριστεί να φυλάει κάτι. Ο χαρακτηρισμός μέδων έχει δοθεί πολλές φορές σε θαλάσσιες θεότητες όπως στον Νηρέα, στον Φόρκυ, στον Πρωτέα, στον Τρίτωνα κ.α.
Εχουμε δηλαδή μία αρσενική απόδοση της Μέδουσας. Απεικονίζονται σαν τρομερά θηρία με μάτια άγρια, με φίδια για μαλλιά και με την αποκρουστική γλώσσα τους να κρέμεται έξω από το στόμα τους. Βέβαια πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι πρόκειται περί προκατακλυσμιαίων θεοτήτων κι όπως είναι φυσικό οι πιο σύγχρονες θρησκείες φρόντισαν να τις γελοιοποιήσουν είτε να τις αποδυναμώσουν. Ο Ησίοδος μας λέει ότι οι γοργόνες κατοικούσαν μακριά στις εσχατιές της νύχτας πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό, εκεί όπου κατοικούσαν οι Εσπερίδες. Η τοποθέτηση της κατοικίας τους στα δυτικά αναφέρεται σε όλους τους μύθους όπως παρατηρεί ο Στράβων. Στα “Κύπρια έπη” σαν κατοικία τους αναφέρεται το νησί Σαρπηδόνα ενώ κατά τον Πλίνιο τοποθετούνται σε κάποιο σύμπλεγμα νησιών που ονομαζόταν Γοργάδες. Στο γεγονός αυτό στηρίζεται και η άποψη ότι τα ονόματα των τριών γοργόνων δεν είναι τίποτα άλλο παρά τα ονόματα τριών μεγάλων νησιών που βρίσκονταν στο σύμπλεγμα των Εσπερίδων. Οπως μας αναφέρει ο Ησίοδος η Μέδουσα ήταν η μόνη από τις γοργόνες που έσμιξε ερωτικά και άφησε απογόνους. Από τον Ποσειδώνα γέννησε την στιγμή που της έκοβε το κεφάλι ο Περσεύς τον Χρυσάορα και τον Πήγασο το φτερωτό άλογο. Στον Ομηρο ο οποίος γνωρίζει το μύθο για τη θανατερή δύναμη της κεφαλής της Μέδουσας αναφέρεται μόνο μία γοργόνα κι αυτή είναι η Γοργώ. Ο Παλαίφατος (Αθηναίος γραμματικός σύγχρονος του Αριστοτέλη) ταυτίζει τη γοργόνα με την παράσταση ενός χρυσού αγάλματος της Αθηνάς Παλλάδος το οποίο κατασκευάστηκε κατόπιν εντολής του βασιλιά Φόρκυ που βασίλευε στη Κυρήνη της Β. Αφρικής στου οποίο το βασίλειο η Αθηνά είχε το προσωνύμιο γοργόνα. Για την σχέση αυτή έχουν δοθεί διάφορες εξηγήσεις και αποσυμβολισμοί. Η θεά ήταν αυτή που οδήγησε το χέρι του Περσέα για να κόψη το κεφάλι της Μέδουσας το οποίο της έδωσε κατόπιν ο Περσεύς για να το βάλει στη μέση της ασπίδας της. Για την έχθρα αυτή λέγεται ότι η Μέδουσα καυχήθηκε πως είναι ομορφότερη από την θεά κι αυτή την τιμώρησε μεταμορφώνοντάς την σε τέρας. Θεωρείται λοιπόν από τους ερευνητές πως η Μέδουσα στην αρχαία προ-ολυμπιακή θρησκεία ήταν ή ίδια η Αθηνά. Είναι πολύ πιθανό κατά τις τελετουργίες να χρησιμοποιούσαν κάποια τελετουργική μάσκα που σκορπούσε τρόμο και δέος σε όσους την έβλεπαν. Τέτοιες μάσκες γνωρίζουμε πως χρησιμοποιούνταν στη Μινωική και Μυκηναϊκή περίοδο. Αυτή η τελετουργική μάσκα που μάλλον προϋπήρξε της Μέδουσας έγινε η αφορμή για να δημιουργηθεί στη συνέχεια μια κεφαλή η οποία είχε την τρομερή δύναμη της μάσκας με μια αποτρόπαια εμφάνιση. Αργότερα προστέθηκε και σώμα ώστε να γίνει πιο αποδεκτή η ύπαρξη μιας τέτοιας κεφαλής και με την τάση να παρουσιάζονται οι θεότητες σε τριάδες κατέληξε η αρχική τελετουργική μάσκα στην τριαδική εμφάνιση των γοργόνων. Το σώμα αυτό είχε χάλκινα χέρια και φτερά με τα οποία μπορούσαν να πετούν. Είναι λοιπόν πολύ πιθανό η Μέδουσα να απορροφήθηκε από μια νέα θεά πιο αποδεκτή στην ολυμπιακή θρησκεία ή η ίδια η Αθηνά να μετεξελίχθηκε και να λατρεύτηκε με πιο ήπια μορφή. Αλλά η Μέδουσα συνδέεται και με την Περσεφόνη. Είναι κι αυτή μια υποχθόνια θεότητα φοβερή κι αδυσώπητη που είναι ο τρόμος των ανθρώπων και δεν δείχνει ευμένεια σε κανέναν που θα τολμήσει να τη κοιτάξει. Κι όταν ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη όλες οι σκιές έντρομες παραμέριζαν για να περάσει εκτός της σκιάς του Μελέαγρου και της Γοργόνας που δεν τον φοβόντουσαν! Μήπως όμως και το ίδιο της το όνομα δεν τις συνδέει; Το όνομα Περσεφόνη είναι σύνθετο από το Περσεύς και το φόνος, που σημαίνει δηλαδή “αυτή που φονεύθηκε από τον Περσέα”. Σε μια άλλη εκδοχή οι γοργόνες θεωρούνται θεότητες σεληνιακές καθώς όλες οι τριαδικές θεότητες ταυτίζονται με τις τρεις όψεις της Σελήνης. Στο μεσαίωνα δημιουργήθηκε ένας νέος μύθος στον οποίο συγχωνεύτηκαν οι αρχαίοι μύθοι των γοργόνων των σειρήνων με την ωραία φωνή και της Σκύλλας του τέρατος που άρπαζε τους ναυτικούς και τους έτρωγε. Στα νεότερα χρόνια και σε μια παράδοση που φτάνει μέχρι τις μέρες μας, ο λαός ήθελε την γοργόνα να είναι αδερφή του Μ. Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με αυτό το μύθο ο Μ. Αλέξανδρος είχε εμπιστευτεί στην αδερφή του το νερό της αθανασίας το οποίο είχε αποκτήσει αφού σκότωσε το δράκο που το φύλαγε. Η αδερφή του όμως το έχυσε πριν προλάβει ο αδερφός της να το χρησιμοποιήσει κι έτσι αυτός την καταράστηκε να γίνει ψάρι από την μέση και κάτω και να πλανιέται μέσα στις θάλασσες. Εκείνη όμως γνωρίζοντας το κακό που είχε κάνει στον αδερφό της δεν του κράτησε κακία και με αγωνία σταματά τα καράβια που θα βρεθούν στο δρόμο της και ρωτά τους ναυτικούς “Ζει ο Μέγας Αλέξανδρο
ς;”. Κι αν πάρει τη σωστή απάντηση: “Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει” τότε ευχαριστημένη χάνεται στα βάθη της θάλασσας, ειδάλλως παίρνει μαζί της και το καράβι.
Αλλά στην Ισπανία οι σειρήνες είναι συνώνυμες με τις γοργόνες.
Σε πολλές ιστορίες οι γοργόνες παρουσιάζονται να παίζουν μουσικά όργανα ή να χρησιμοποιούν καθρέφτη και χτένες. Κανένα θαλάσσιο πλάσμα δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο! Αντίθετα αυτή είναι μια γήινη συμπεριφορά των γυναικών και κάπου εκεί η ιστορία περιπλέκεται! Μια διάσημη γοργόνα στην ιστορία που παρατηρήθηκε ήταν στη Newark Bay στο Deerness του Orkney. Αυτή η γοργόνα είχε θεαθεί εκατοντάδες φορές από τους επισκέπτες και τους ντόπιους το 1890. Από τεκμηριωμένες αναφορές φαίνεται ότι η γοργόνα έμενε σε κάποια απόσταση από την ακτή. Μια διήγηση αναφέρει: Είναι περίπου 1.80 σε ύψους, έχει ένα μικρό μαύρο κεφάλι με ψηλό λαιμό, ένα άσπρο χιονάτο σώμα και δύο σκέλη, κολυμπάει σαν ψάρι και μόλις που ξεχωρίζει από ένα ανθρώπινο ον! Κατά καιρούς φαίνεται να κάθεται πάνω σε έναν βράχο κοντά στο κύμα και να δουλεύει με τα χέρια της! Και πάλι όλοι υποτίθεται ότι αυτό που είδαν είναι μια παραδοσιακή γοργόνα που είναι η μισή γυναίκα και η μισή ψάρι. Η περιγραφή αυτή θα μπορούσε να ταιριάζει και σε μια κανονική γυναίκα που κολυμπά στην θάλασσα. Είναι λοιπόν μύθος ή πραγματικότητα η ύπαρξη της γοργόνας; Τίθεται αυτόματα το ερώτημα: Γιατί αυτές οι γυναίκες θέλουν να κολυμπήσουν στη θάλασσα; Μετά από όλα όσα γνωρίζουμε ήταν πολύ ασυνήθιστο για τους ανθρώπους να κολυμπούν στη θάλασσα στα ευρωπαϊκά ύδατα στο παρελθόν. Αυτό άρχισε να συμβαίνει μόνο κατά τον 19ο αιώνα όταν η κολύμβηση έγινε της μόδας και οι πλούσιες μόνο γυναίκες κολυμπούσαν στην θάλασσα στην αρχή με την βοήθεια διαφόρων μηχανημάτων για κολύμβηση της εποχής εκείνης. Επίσης υπάρχει το πρόβλημα της θερμοκρασίας του νερού. Ιστορίες γυμνών γυναικών για μπάνιο στη θάλασσα στη νότια ακτή της Αγγλίας ή στη Μεσόγειο θάλασσα ακούγεται αρκετά λογικό. Αλλά έχουμε αναφορές για γοργόνες στα νησιά βόρεια της Σκωτίας όπως τα Shetlands και Orkney Islands και υπάρχουν ακόμη αναφορές από τη Φινλανδία, την Ισλανδία και τη Ρωσία! Σε αυτά τα ύδατα της Αρκτικής ένας άνθρωπος στη θάλασσα θα παγώσει μέσα σε λιγότερα από 20 λεπτά! Επομένως γιατί γυναίκες να θέλουν να κολυμπούν σε αυτές τις θάλασσες; Μπορούμε να βρούμε μια εξήγηση γι’ αυτό στην ακόλουθη ιστορία:
Ο Hendrik Hamel ήταν μέλος του πληρώματος του ολλανδικου πλοίου Sperwer με εξήντα τέσσερις άνδρες επί του σκάφους το οποίο άφησε την Batavia στις 18 Ιουνίου του 1653. Στην περιοχή μεταξύ της Ιαπωνίας και της Κορέας το Sperwer βυθίστηκε πέφτοντας σε καταιγίδα και είκοσι οκτώ άνδρες χαθήκαν. Οι υπόλοιποι τριάντα έξι επιζώντες ήταν πολύ τυχεροί και οδηγήθηκαν στην ξηρά στη νότια ακτή του νησιού της Κορέας Genoy. Αυτό το νησί είχε το όνομα «η απομονωμένη περιοχή». Ηταν τόσο απομονωμένο που για εκατοντάδες χρόνια η κυβέρνηση της Κορέας έστελνε τους εγκληματίες στο νησί χωρίς να έχουν καμιά επαφή με τον έξω κόσμο! Οι επιζώντες του Sperwer αναγκαστήκαν να ζήσουν για δέκα μήνες στο νησί πριν από τη μεταφορά τους στην Σεούλ. Ο Hendrick Hamel όταν γύρισε στην Ολλανδία έγραψε για τα βιώματα του στην Κορέα σε ένα βιβλίο που μιλούσε για γοργόνες που υπήρχαν στο νησί. Ομως στους επιστημονικούς κύκλους γνωρίζουν ότι αυτό που αναφέρεται ως γοργόνες ήταν στην ουσία haenyo δύτριες. Haenyo στα Κορεάτικα σημαίνει γυναίκα δύτης! Είναι γνωστό ότι δύτριες ψαρεύουν με άπνοια και σχεδόν γυμνές στο θαλάσσιο πυθμένα της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας για πάνω από 1500 χρόνια. Είναι οι γνωστές πλέον γυναίκες Amma. Ανδρες δύτες εξακολουθούν να υπάρχουν στην Ιαπωνία και μία φορά χρησιμοποιήθηκαν και στην Κορέα, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία είναι γυναίκες! Αυτό οφείλεται στο ότι η θερμοκρασία του νερού κατεβαίνει έως 8 βαθμούς Κελσίου και οι γυναίκες μπορούν να αντέξουν αυτή την πολύ ψυχρή θερμοκρασία επειδή έχουν ένα υψηλότερο ποσοστό υποδόριου λίπους σε σχέση με τους άνδρες. Μερικοί άνδρες οι οποίοι έχουν υψηλά ποσοστά λίπους είναι επίσης σε θέση να αντέχουν αυτές τις θερμοκρασίες ψυχρών υδάτων αλλά αυτοί είναι η εξαίρεση. Ο μέσος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει αν βυθίζονταν για αρκετή ώρα σε αυτά τα νερά χωρίς μια στολή κατάδυσης. Στον 20ό αιώνα πολλές μελέτες έχουν γίνει για haenyo δύτριες από τους επιστήμονες που τις έχουν βαφτίσει «Οι σκληρότερες γυναίκες του κόσμου». Σε μια μελέτη των επιστημόνων Honk Suk Ki και Herman Rahn στα τέλη της δεκαετίας του 1960 βρήκαν ότι μπορούσαν να καταδύονται σε βάθη από 6 μέτρα και κάτω για αλιεία μόνο με την βοήθεια μεταγενέστερων γυαλιών ή μάσκας και να παραμένουν στο βάθος ψαρέματος για περισσότερο από 3 λεπτά! Στο παρελθόν haenyo δύτριες έχουν τυφλωθεί καθώς πέρασαν όλη τους την ζωή δουλεύοντας χωρίς μάσκα και ήταν διαρκώς εκτεθειμένες σε θαλασσινό νερό! Η λέξη Amma προέρχεται από την ιαπωνική Amaterasu που είναι η Θεά του ήλιου αλλά σήμερα σημαίνει απλώς «θαλάσσια γυναίκα». Με άλλα λόγια η ιαπωνική λέξη Amma και η αγγλική λέξη γοργόνα (θάλασσα-γυναίκα) σημαίνουν το ίδιο πράγμα. Εχει ενδιαφέρον ότι παρόλο που και οι δύο πλευρές (Κορεατική και Δυτική) μελετητών δέχονται τον ισχυρισμό του Hamel σαν ακριβή έχουμε ακόμη ένα μυστήριο. Είδε όντως ο Hamel γοργόνες ή είδε απλώς της haenyo δύτριες να βουτάνε; Η υπόθεση που γίνεται από ορισμένους σχολιαστές είναι ότι ήταν απλώς ένας αγράμματος ναυτικός. Η εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί είναι ότι οι γνώσεις τον 17ο αιώνα για γοργόνες ήταν πολύ διαφορετικές από τις σημερινές. Παρόλα αυτά άραγε υπήρξαν ποτέ τέτοια πλάσματα;
