Η Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στη Γεροσκήπου της Κύπρου (με φωτογραφικό υλικό)

Στο χωριό Γεροσκήπου, 3,5 χιλιόμετρα ανατολικά της Πάφου, βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που είναι πιθανότατα πρωτότυπο δημιούργημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής της Κύπρου.

Είναι τρίκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική με πέντε τρούλους. Οι τρεις από αυτούς, οι πιο μεγάλοι, βρίσκονται στο μεσαίο κλίτος και οι άλλοι δυο, οι μικρότεροι, στα πλάγια κλίτη, δεξιά και αριστερά του κεντρικού τρούλου. Η διάταξη αυτή των τρούλων δίνει στο ναό σταυρόσχημη εμφάνιση. Εσωτερικά όμως επικρατεί η εντύπωση της βασιλικής, γιατί οι τοξοστοιχίες που χωρίζουν τα τρία κλίτη αποκρύπτουν τους τρούλους των πλαγίων κλιτών.

Στο νοτιοανατολικό άκρο της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής είναι προσαρτημένο ένα τετράκογχο με τρούλο που θυμίζει τα μαρτύρια ή τα βαπτιστήρια της Παλαιοχριστιανικής περιόδου. Τα μεγάλα παράθυρα στην αψίδα και τους τοίχους του ναού ανοίχθηκαν τον περασμένο αιώνα και είχαν σαν αποτέλεσμα την καταστροφή των τοιχογραφιών του ναού. Τον περασμένο αιώνα κατεδαφίσθηκε και ο δυτικός τοίχος για να επεκταθεί η εκκλησία στα δυτικά.

Στην εκκλησία διασώζονται τοιχογραφίες διαφόρων εποχών, οι πιο παλιές από τις οποίες βρίσκονται στον ανατολικό τρούλο του μεσαίου κλίτους Σ’ άλλα σημεία του μεσαίου κλίτους διασώζονται τοιχογραφίες του 10^ου, του 11^ουκαι του 12^ου αιώνα. Οι πιο πολλές όμως τοιχογραφίες της εκκλησίας ανήκουν στα τέλη του 15^ου, ή τις αρχές του 16^ου αιώνα. Οι πιο παλιές τοιχογραφίες μαζί με διάφορα μορφολογικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής βοηθούν στη χρονολόγηση της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής στον 9^ο αιώνα.

Στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στη Γεροσκήπου έχουν σωθεί μερικές από τις αρχαιότερες τοιχογραφίες της Κύπρου, που μπορούν να χρονολογηθούν στον 9^ο ή 10^ο αιώνα μ.Χ. Δυστυχώς η κατάσταση των πρώτων αυτών τοιχογραφιών δεν είναι καλή, Η εκκλησία όμως της Αγίας Παρασκευής ζωγραφίστηκε και αργότερα, τον 11^ο ή 12^ο αιώνα αλλά και οι τοιχογραφίες αυτές είτε έχουν καταστραφεί είτε είναι καλυμμένες από μεταγενέστερες τοιχογραφίες, του τέλους του 15^ου, ή των αρχών του 16^ου αιώνα.

Οι τοιχογραφίες, που διασώζονται σήμερα σε καλή σχετικά κατάσταση, είναι οι τοιχογραφίες του 15^ου-16^ου αιώνα Όπως και άλλες σύγχρονες τοιχογραφίες σε άλλες εκκλησίες της Κύπρου, έχουν δεχθεί την επίδραση της δυτικής τέχνης. Η επίδραση όμως αυτή δεν παρουσιάζεται το ίδιο έντονη σ’ όλες τις τοιχογραφίες, ούτε και έχει τον ίδιο χαρακτήρα. Σε ορισμένες τοιχογραφίες, όπως για παράδειγμα τη Σταύρωση (μεγάλη φωτογραφία), είναι έντονη η εικονογραφική επίδραση, χωρίς ν’ απουσιάζει και κάποια τεχνοτροπική επίδραση της Ιταλικής ζωγραφικής, όπως φαίνεται από τη γλυκερότητα στις μορφές και τη μαλακή πτυχολογία. Η πολυπρόσωπη τοιχογραφία της Σταύρωσης ζωγραφίστηκε, κατά παρέκκλιση του γενικού κανόνα, πάνω από την τοιχογραφία της Κοίμησης της Θεοτόκου, που μπορεί να χρονολογηθεί στο 12^ο ή 13^ο αιώνα. Αν και μόνο ένα μικρό κομμάτι από την Κοίμηση της Θεοτόκου διακρίνεται, όμως βοηθά στη σύγκριση μιας γνήσιας Βυζαντινής τοιχογραφίας με μια τοιχογραφία, που έχει δεχθεί τη δυτική επίδραση.

Από τις τοιχογραφίες, που σώζονται σε καλή κατάσταση, είναι η Γέννηση της Θεοτόκου (μικρή φωτογραφία κάτω) και η  Έγερση του Λαζάρου (μικρή φωτογραφία πάνω). Και οι δυο αυτές τοιχογραφίες και ακολουθούν τη Βυζαντινή παράδοση, δεν μένουν ανεπηρέαστες από τη σύγχρονη Ιταλική ζωγραφική, όπως φαίνεται από τις δειλές προσπάθειες του ζωγράφου ν’ αποδώσει την τρίτη διάσταση και τον όγκο.

Στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, εκτός από τις τοιχογραφίες, σώζεται και μία αξιόλογη αμφιπρόσωπη εικόνα του 15ου αιώνα. Στη μία της πλευρά εικονίζεται η Θεοτόκος στον τύπο της Οδηγήτριας, ενώ στην άλλη απεικονίζεται η Σταύρωση.