Η χαρμολύπη του Σταυρού

Η «χαρμολύπη» είναι μια πατερική λέξη, που χρειάζεται ένας Ισαάκ Σύρος, για να μας δώσει το βάθος και το πλάτος της μέσα στη γλώσσα της ασκητικής και πατερικής, γενικότερα, φιλολογίας. Είναι μια λέξη, πάντως, που χρησιμοποιείται και κατανοείται μόνο μεταξύ των ζωντανών πνευματικών ανθρώπων. Αν οι αισθήσεις σου δεν είναι εξαγιασμένες και δεν μπορούν να δουν πνευματικά το νόημα των λέξεων και των πραγμάτων, θα μένεις πάντα στο νεκρό περίβλημα: «ο μη ορών και ακούων και αισθανόμενος πνευματικώς, νεκρός έστι», κατά την επιγραμματική φράση του αγ. Γρηγορίου του Σιναΐτου.

Έτσι, υπάρχουν μέσα στο Χριστιανισμό φαινόμενα, που αν δεν τα δούμε μέσα στο πνευματικό περίγραμμά τους, μας είναι εντελώς ακατανόητα και κινδυνεύουμε να πέσουμε σε παρεξήγηση, όταν καταπιανόμαστε μ’ αυτά.

Φραστικά, μπορούσε να προλειάνει κάπως το έδαφος της χαρ­μολύπης του Σταυρού, αυτός εδώ ο λόγος του ιερού Χρυσοστόμου: «Καιρός λύπης εστίν, ουχ όταν πάσχωμεν κακώς, αλλ’ όταν δράσωμεν κακώς». Ή και τούτος ο λόγος του αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου: «έστιν ηδονής λύπη τιμιωτέρα, και κατήφεια πανηγύρεως, και γέλωτος ου καλού δάκρυον επαινούμενον». Πραγματικά, όμως, το νόημα της χαρμολύπης του Σταυρού, βρίσκεται πίσω απ’ το τί αντιπροσωπεύει για τον καθένα μας η Σταύρωση του Ιησού πάνω στον «Κρανίου τόπον». Υπάρχουν δύο ερμηνείες από τους Πατέρες, για τον τόπο του Κρανίου. Η α’ λέει, ότι ονομάστηκε «Κρανίου τόπος» επειδή πάντοτε ήταν κρανία από αποκεφαλισμένους κακούργους σπαρμένα σε μεγάλη έκταση, σ’ εκείνο τον τόπο . Η β’ αναφέρεται στην παράδοση, κατά την οποία εκεί που στήθηκε ο Σταυρός του Χριστού, ήταν θαμμένο το σώμα του Αδάμ: «επειδή του Πρωτοπλάστου ανθρώπου εκεί το κρανίο βρέθηκε, και το λείψανο τοποθετήθηκε, για τούτο Κρανίου τόπος αποκαλείτο», κατά την έκφραση του αγ. Επιφανίου. Ο μοναχός Επιφάνιος στο σύγγραμμά του για τη Συρία και την Ιερουσαλήμ, λέει και το εξής: «κάτω από  το Γολγοθά ναός (οίκος) μικρός του Αδάμ υπάρχει και σε αυτό υπάρχει η κάρα του, κάτω από  το ρήγμα του Γολγοθά· και για  τούτο το λόγο Κρανίου τόπος κλήθηκε».

Η λύπη και η απελπισία που ζώνει τις ψυχές των μαθητών του Χριστού τώρα που πλησιάζει το Πάθος του, είναι κάτι το ανθρώπινο. Κ’ ενώ είδαν τόσα θαύματα, μπρος στη μάζα των φανατισμένων Εβραίων συγχύζονται, ταράζονται, απελπίζονται. Άλλος προδίδει, άλλος γίνεται αρνητής, άλλοι ζητούν πρωτεία στη «βασιλεία» του, άλλοι αποκοιμήθηκαν στο κήπο της Γεθσημανή… Εδώ θα ‘θελα να ξεμοναχιάσω δυο μορφές: τον Πέτρο και τον Ιούδα. Κ’ οι δυο τους έπεσαν, και μάλιστα σε βαρύ αμάρτημα. (Θυμίζω στον αναγνώστη, τη σκοτεινή απελπισία, με την οποία οι δυτικοί ντύνουν τον Εσταυρωμένο· θα δει πιο κάτω γιατί) . Ο Πέτρος αμαρτάνει με την άρνηση. Ο Ιούδας με την προδοσία, όπου τον αιχμαλωτίζει η απελπισία. Όμως, οι αντιδράσεις τους υπήρξαν διαφορετικές. Να, μία ανατομία ψυχολογικότατη, που επιχειρεί ο νηπτικός συγγραφέας Ιωάννης Καρπάθιος: «χειρότερο είναι το να απελπίζεσαι από το να αμαρτάνεις. Ο Ιούδας ο προδότης μικρόψυχος ήταν και απειροπόλεμος, και για τούτο ο εχθρός τον βρήκε  πάνω στην απόγνωσή του και τον έστειλε στην αγχόνη · ενώ  ο Πέτρος, η πέτρα η στερεά, ως εμπειροπόλεμος δεν απελπίστηκε ούτε έπεσε στην απόγνωση, αλλά έκλαψε με πικρά δάκρυα, με καρδιά θλιμμένη και ταπεινωμένη, και αμέσως ο εχθρός μας(διάβολος) , όταν τα είδε, έφυγε μακριά  ουρλιάζοντας, φλεγόμενος σαν από δυνατές φλόγες». Αυτό το απόσπασμα από την πολυτιμότατη για τον ορθόδοξο «Φιλοκαλία» των μυστικών Πατέρων της Εκκλησίας, δεν αποβλέπει μόνο στην κατάδειξη της διαφοράς εκείνων των προσώπων και των αντιδράσεών τους. Φωτίζει αρκετά και την προβληματική του σύγχρονου Χριστιανισμού. Κάτω από τον ίσκιο του Σταυρού, που πορεύονται οι χριστιανοί, είναι υποχρεωμένοι, όταν βρεθούν στην πνευματική μάχη και στην προσωπική πάλη με τον αντίπαλο, να ακολουθήσουν ή τον ένα δρόμο ή τον άλλο. Οι αρνήσεις μας είναι καθημερινές και οι προδοσίες όχι σπάνιες σε ανάλογα προβλήματα της σημερινής ζωής μας. Η απελπισία σταματάει στη Σταύρωση, αυτό που, ίσως χωρίς να το θέλει πάντοτε η Δύση, με τον ουμανιστικό πιο πολύ χαρακτήρα της, υπερτονίζει στο απολυτρωτικό έργο του Ιησού. Αλλά η χαρμολύπη του ορθόδοξου χριστιανού, πάντοτε, πίσω από το πικρό δάκρυ της πτώσεως, βλέπει, ελπίζει κι αγωνίζεται για την ανάστασή του.

Γι’ αυτό και η Σταύρωση δεν κρύβει καθόλου σ’ εμάς το φως και το άρρητο πνευματικό κάλλος της Αναστάσεως.

Στους λόγους των Πατέρων, που είναι αφιερωμένοι στο Πάθος του Κυρίου, υπάρχει μια πολύ ευτυχισμένη στιγμή, που ερμηνεύουν συμβολικά το Σταυρό και τα άλλα γεγονότα και σύνεργα της σταυρώσεως. Ο συμβολισμός όμως αυτός, δεν είναι μια εικόνα αδειανή. Έχει ένα βάθος πνευματικό, ασυνήθιστο για τη λογοτεχνία. Να, μερικά, πρόχειρα διαλεγμένα, παραδείγματα: Ο Κύριος φόρεσε ακάνθινο στεφάνι, για να ρίξει το στεφάνι της νίκης από το κεφάλι του σατανά, που μας νικούσε ως τότε (αγ. Γρηγ. θεολόγος) . Το  ακάνθινο στεφάνι εξαφάνισε τις μέριμνες και τις οδύνες της ζωής, που ονομάζονται αγκάθια (Μ. Αθανάσιος) . Το  στεφάνι δείχνει ακόμη, ότι ο Κύριος έγινε Βασιλέας και νικητής του κοσμοκράτορα, της σάρκας και της αμαρτίας-γιατί στεφάνι φορούν κ’ οι βασιλείς (Μ. Αθανάσιος). Έβγαλε τα ιμάτια και ντύθηκε την πορφύρα, για να βγάλει από τον Αδάμ της παραβάσεως, τους δερμάτινους χιτώνες της νεκρώσεως. Πήρε τον «κάλαμο» στο χέρι του σαν σκήπτρο, για να θανατώσει τον «αρχαίο όφη και δράκοντα» (Γρηγ. θεολόγος) . Πήρε τον «κάλαμο», για να σβήσει το χειρόγραφο των αμαρτιών μας (Μ. Αθανάσιος) . Σταυρώθηκε στο ξύλο, «διά το ξύλον της γνώσεως». Γεύτηκε χολή και ξίδι, για να σβήσει το αποτέλεσμα που είχε η γλυκιά γεύση του απαγορευμένου καρπού (Γρηγ. θεολόγος) .

Και μερικές άλλες γνώμες πατερικές, χωρίς όνομα: Πήρε τα καρφιά, για να καρφώσει την αμαρτία. Άπλωσε τα χέρια του στο Σταυρό, για να γιατρέψει το παράνομο άπλωμα των χεριών του Αδάμ και της Εύας. Άπλωσε τα χέρια στο Σταυρό, για να ενώσει τα «μακράν διεστώτα», τους αγγέλους με τους ανθρώπους, τα ουράνια με τα επίγεια. Έλαβε θάνατο, για να θανατώσει το θάνατο. Μπήκε εκείνος στο γήινο τάφο, για να μη σκύβουμε εμείς προς τη γη, όπως νωρίτερα. Ανάστησε τους νεκρούς στην Ιερουσαλήμ, για να μας προδηλώσει και τη δική μας ανάσταση στην άνω Ιερουσαλήμ. Ανέβηκε στο ύψος του Σταυρού, για να μας σηκώσει από τη μεγάλη πτώση μας.

(Π.Β.Πάσχου, Έρως Ορθοδοξίας)